Έχουν την ίδια αξία όλες οι ζωές; Δικαιολογείται ο φόνος ενός ανθρώπου, όταν από αυτόν θα σωθούν οι ζωές τριών άλλων; Η υπόθεση των “Κανιβάλων της σωσίβιας λέμβου» αναβιώνει κάθε χρόνο στη Νομική Σχολή του Harvard και γίνεται αφορμή για να τεθούν θεμελιώδη ζητήματα ηθικής και δικαιοσύνης.
του Δημήτρη Καλαντζή
Σύνοψη της ιστορίας: «Ας υποθέσουμε ότι βρίσκεστε σε μια κατάσταση, στην οποία η δολοφονία ενός αθώου, είναι ο μόνος τρόπος για να σωθούν τρεις επίσης αθώοι. Ποιο είναι το σωστό πράγμα να κάνετε;» Το ερώτημα ανέκυψε στη δίκη των ναυτικών Dudley και Stephens, όταν το 1884 βρέθηκαν σε μία σωσίβια λέμβο στην μέση του Ατλαντικού και την 22η ημέρα πείνας και δίψας… έφαγαν τις σάρκες ετοιμοθάνατου συνεπιβάτη τους. Ήταν μία ηθικά δικαιολογημένη πράξη λογικής ή ένα βάρβαρο έγκλημα επιβίωσης; Οι λεπτομέρειες της υπόθεσης κάνουν τη «δίκη» για το έγκλημά τους, ακόμα πιο ενδιαφέρουσα…
ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΟΥ ΚΑΝΙΒΑΛΙΣΜΟΥ
19 Μαΐου
Το 16μετρο ιστιοπλοϊκό γιοτ Mignonette του Αυστραλιανού δικηγόρου John Henry, ξεκινά από το Southampton της Αγγλίας για να παραλάβει τον ιδιοκτήτη του στο Sidney. Στο σκάφος επιβαίνουν τέσσερα άτομα: Ο καπετάνιος Dudley, ο «δεύτερος» Stephens, ο ναύτης Brooks και ένας 17χρονος δόκιμος ναύτης, ο Parker.
5 Ιουλίου
Το σκάφος πέφτει σε θύελλα, 1.600 μίλια βορειοδυτικά του ακρωτηρίου Good Ηope της Νοτίου Αφρικής. Ο καπετάνιος Dudley εκτιμά ότι το γιοτ είναι καταδικασμένο να βυθιστεί και διατάσσει το πλήρωμα να κατεβάσει τη σωσίβια λέμβο (τεσσάρων μέτρων), βάζοντας μέσα βασικά όργανα πλοήγησης και τρόφιμα. Οι ναύτες προλαβαίνουν να πάρουν μόνο δύο κουτιά με γογγύλια και καθόλου νερό…
7 Ιουλίου
Τα τελευταία κομμάτια του πρώτου δοχείου με γογγύλια μοιράζεται σε ίσες μερίδες μεταξύ των ανδρών. Δεν φαίνεται στεριά στον ορίζοντα…
9 Ιουλίου
Ο Brooks καταφέρνει να πιάσει μία θαλάσσια χελώνα και οι τέσσερις άντρες την τρώνε μέχρι το καύκαλο και πίνουν το αίμα της.
17 Ιουλίου
Οι τέσσερις άντρες έχουν φάει και το δεύτερο δοχείο με τα γογγύλια και πίνουν θαλασσινό νερό, καθώς έχει σταματήσει να βρέχει…
20 Ιουλίου
Ο 17χρονος Parker αρρωσταίνει από την κακουχία ή την πόση θαλασσινού νερού.
23 Ιουλίου
Με τον νεαρό Parker σε κώμα και τους άλλους σε απόγνωση, ο καπετάνιος Dudley ανοίγει τη συζήτηση για το ενδεχόμενο να θυσιαστεί ένας από τους τέσσερις, προκειμένου να επιβιώσουν οι υπόλοιποι. Προτείνει να γίνει κλήρωση, αν και ο ίδιος έχει γυναίκα και παιδιά, ενώ «ο 17χρονος δεν είχε υποχρεώσεις και είναι πιθανό να πεθάνει ούτως ή άλλως από την ασθένειά του». Ο Stephens ζητά από τον καπετάνιο να τον αφήσει να το σκεφτεί, ενώ ο Brooks αρνείται την περίπτωση να βάλει τη ζωή του σε κλήρωση.
24 Ιουλίου
Χωρίς να φαίνεται καμία προοπτική σωτηρίας, οι Dudley και Stephens συμφωνούν ότι ο άρρωστος Parker θα πρέπει να θανατωθεί. Σκοτώνοντας τον πριν πεθάνει από την ασθένεια του, πίστευαν ότι θα μπορούσαν να πιουν το αίμα του χωρίς φόβο. Ο Brooks αρνείται να συμμετέχει στο έγκλημα αλλά δεν κάνει κάτι για να το σταματήσει. Ο καπετάνιος Dudley λέει μία προσευχή. Ο Stephens κρατάει τα πόδια του 17χρονου Parker και ο Dudley του μπήγει ένα σουγιά στην καρωτίδα…
25 Ιουλίου
Οι τρεις ναυτικοί τρέφονται με το σώμα του Parker. Οι Dudley και Βrooks καταναλώνουν το περισσότερο ενώ ο Stephens ελάχιστο. Αργότερα στο δικαστήριο ο Brooks θα πει: «Σας διαβεβαιώνω ότι ποτέ δεν θα ξεχάσω το θέαμα των δύο συναδέλφων μου πάνω από το φρικιαστικό «γεύμα». Ήμασταν σα λύκοι που προσπαθούσαν να χορτάσουν την πείνα τους…»
29 Ιουλίου
Οι ναυτικοί εντοπίζονται από διερχόμενο πλοίο. Αν αυτό γινόταν τρεις ημέρες νωρίτερα, δεν θα είχαν γίνει ποτέ… κανίβαλοι.
Οι τρεις ναυτικοί διασώθηκαν από γερμανικό πλοίο και έφτασαν στην Κορνουάλη στις 6 Σεπτεμβρίου του 1884. Αντί για μία ζεστή υποδοχή από τις οικογένειές τους, τους περίμενε η αστυνομία να τους συλλάβει. Οι ίδιοι πίστευαν ότι η πράξη τους δεν θα είχε ποινικές συνέπειες, αφού ο «Νόμος της Θάλασσας» δικαιολογούσε τότε πράξεις επιβίωσης. Η κοινή γνώμη της Αγγλίας όμως, απαιτούσε την τιμωρία τους. Παραπέμφθηκαν σε δίκη, η οποία κρατήσει πολλούς μήνες, θέτοντας κορυφαία θέματα ηθικής και δικαιοσύνης…
ΤΟ «ΚΟΙΝΟ ΚΑΛΟ»
Οι τρεις ναυτικοί θυσίασαν μία ζωή για να σώσουν τρεις. Τα κίνητρά τους δεν ήταν ταπεινά (εκδίκηση, ληστεία κ.λ.π.) αλλά επιζητούσαν την απλή επιβίωσή τους. Σύμφωνα με τη θεωρία του «κοινού καλού», έκαναν μία καλή πράξη αφού έσωσαν τρεις ζωές. Αν μάλιστα αλλάζαμε τα δεδομένα και υποθέταμε ότι ήταν είκοσι τα άτομα, που θα σώζονταν από τη θυσία του ενός, τότε το έγκλημα θα ήταν δικαιολογημένο; Προσοχή εδώ. Αν απαντήσουμε καταφατικά, τότε τι μας εμποδίζει από το να πάρουμε έναν τυχαίο άνθρωπο και να τον… σκοτώσουμε για να δώσουμε τα όργανά τους σε 20 ανθρώπους που περιμένουν στα νοσοκομεία για δωρεά οργάνων;
ΠΟΣΟ ΚΟΣΤΙΖΕΙ ΜΙΑ ΖΩΗ;
Ο καπετάνιος Dudley και ο «δεύτερος» Stephens υποστήριξαν ότι εκείνοι είχαν οικογένειες και παιδιά, ενώ ο 17χρονος ήταν μόνος στη ζωή και μάλιστα ασθενής. Άρα οι ζωές τους άξιζαν περισσότερο από του Parker. Υπάρχει όμως, ζυγαριά που κρίνει την αξία κάθε ζωής; Ο Stephens θα μπορούσε κάλλιστα να ήταν ένας φριχτός σύζυγος και κακός πατέρας, που θα έδινε στην κοινωνία τους χειρότερους δυνατούς απογόνους. Αντιθέτως, ο άτυχος 17χρονος, αν ζούσε, θα μπορούσε να γίνει ερευνητής γιατρός, που θα έβρισκε τη θεραπεία του καρκίνου… Η «αξία» επομένως, είναι σχετική και το μέλλον απρόβλεπτο.
ΠΩΣ ΕΠΙΜΕΡΙΖΕΤΑΙ Η ΕΥΘΥΝΗ ΕΝΟΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ;
Τυπικά, το έγκλημα είχε έναν δράστη (τον Dudley, που έμπηξε το σουγιά στο λαιμό του 17χρονου), έναν συνεργό (τον Stephens, που κρατούσε τα πόδια του θύματος) και έναν άνθρωπο, τον Brooks, που δεν έκανε τίποτα για να τους εμποδίσει, ενώ συν-έφαγε το σώμα του 17χρονου. Το γεγονός ότι ο Dudley έκανε την πράξη, αποδίδει λιγότερες ευθύνες στον συνεργό και σε εκείνον που ωφελήθηκε από το έγκλημα;
Ο ΑΜΕΤΟΧΟΣ / ΜΕΤΟΧΟΣ ΤΟΥ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ
Η περίπτωση του Brooks απασχόλησε ιδιαίτερα το δικαστήριο και έγινε η αφετηρία για τη σημερινή νομοθεσία, που προβλέπει την απόδοση ευθυνών σε ανθρώπους που δεν αποτρέπουν εγκλήματα. Ο ναύτης αρνήθηκε να μπει η ζωή του σε κλήρωση, δεν συμμετείχε στην πράξη (αν και ο Dudley ισχυρίστηκε στο δικαστήριο ότι συγκατένευσε), αλλά, έφαγε τη μεγαλύτερη ποσότητα από το σώμα του 17χρονου. Δεν επέτρεπε η συνείδησή του να συμμετέχει σε ένα έγκλημα αλλά του επέτρεπε να απολαύσει τις συνέπειές του; Μοιάζει με υποκρισία…
Η ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ
Μέχρι να τελεσιδικήσει η υπόθεση, έγιναν πολλές αλλαγές στη νομοθεσία, καθώς οι αντίδικοι, σε κάθε συνεδρία «δημιουργούσαν ηθική». Κάποιες από τις τοποθετήσεις δικηγόρων και δικαστών ήταν οι εξής:
«Η διατήρηση της ζωής ενός ανθρώπου είναι καθήκον αλλά κάποιες φορές μπορεί να είναι μεγαλύτερο καθήκον η θυσία μίας ζωής. Οι πόλεμοι είναι γεμάτοι από παραδείγματα, όπου το καθήκον του ανθρώπου είναι να πεθάνει και όχι να ζήσει. Το καθήκον ενός καπετάνιου σε ναυάγιο, όπως και το καθήκον του πληρώματος προς τους επιβάτες, είναι να θυσιάσουν τις ζωές τους για να κρατήσουν στη ζωή τους άλλους».
«Το καθήκον να θυσιάζεσαι για τους άλλους είναι βασικό στοιχείο του ευρωπαϊκού πολιτισμού, όπως διδάχτηκε από τον Ευριπίδη και τον Οράτιο. Είναι αρκετό για μία χριστιανική χώρα να θυμηθεί το παράδειγμα του Χριστού, που θυσιάστηκε για τους άλλους».
«Καταδικάζοντας το έγκλημα, δεν πρέπει να αγνοήσουμε πόσο δύσκολη ήταν η κατάσταση των ανθρώπων στη θάλασσα. Βρισκόμαστε όμως κι εμείς σε δύσκολη θέση να κρατήσουμε ορθή κρίση και να αποδώσουμε δικαιοσύνη. Υποχρεωνόμαστε να θεσπίσουμε πρότυπα, που ίσως και οι ίδιοι δεν θα μπορούσαμε να ικανοποιήσουμε. Αλλά καμία αμφιθυμία ή συμπόνια δεν μπορεί να αλλάξει την νομική περιγραφή μίας πράξης ως έγκλημα».
Y.Γ.: Οι Dudley και Stephens καταδικάστηκαν από το δικαστήριο σε θάνατο με τη σύσταση όμως προς τη βασίλισσα να τους δώσει χάρη. Ο Brooks δεν καταδικάστηκε. Η βασίλισσα έδωσε τη χάρη, έξι μήνες αργότερα και οι Dudley και Stephens έζησαν πλούσιοι, γράφοντας την ιστορία τους… Όσο για τους σύγχρονους φοιτητές της Νομικής σχολής του Harvard, χρησιμοποιούν την ακραία αυτή υπόθεση για να γνωρίσουν από τα πολύ «δύσκολα» την ηθική της επιστήμης τους…
ΠΗΓΕΣ:
Allan C. Hutchinson, Is Eating People Wrong? Great Legal Cases and How They Shaped the World, Cambridge University Press, 2010
Michael Sandel, Justice, MOOC από το Harvard και το edX
Δείτε το βίντεο με την υπόθεση των «κανιβάλων της σωστικής λέμβου» από το Harvard και το edX
Δημήτρης Καλαντζής
Latest posts by Δημήτρης Καλαντζής (see all)
- Ο «τέτοιος» στο Χαλάνδρι - September 10, 2023
- Δημιουργείται ο πρώτος Ξενώνας Φιλοξενίας Άστεγων και Ευάλωτων ΛΟΑΤΚΙ+ Ατόμων στην Αθήνα - August 30, 2023
- Το gay Πεδίον του Άρεως - May 17, 2023
