Ο Αμερικανός καθηγητής γενετικής George Price, θυσίασε τη ζωή του για να αποδείξει ότι «Δεν υπάρχει καλή πράξη, χωρίς ιδιοτέλεια!»
του Δημήτρης Καλαντζή
Γιατί σώζουμε πρώτα τα παιδιά από μία βάρκα που βυθίζεται; Γιατί μία μητέρα θα δώσει χωρίς δεύτερη σκέψη το νεφρό στο παιδί της, ενώ το αντίστροφο είναι σπάνιο; Γιατί δίνουμε αμέσως βοήθεια σε ιδρύματα για παιδιά, ενώ αδιαφορούμε για τα γηροκομεία και τα άσυλα ανιάτων;
Οι εύκολες απαντήσεις είναι: α) γιατί τα παιδιά είναι αδύναμα, ανυπεράσπιστα και τελείως αθώα, β) γιατί η αγάπη της μητέρας προς το παιδί δεν έχει όρια και λογική και γ) γιατί τα παιδιά είναι πιο «σημαντικά» από τους γέροντες και τους ασθενείς χωρίς μέλλον.
Η «ΣΠΟΡΑ» ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΕΙΔΟΥΣ
Ο Αμερικανός γενετιστής George Price, στις αρχές της δεκαετίες του ’70, επιχείρησε να αμφισβητήσει αυτές τις «εύκολες απαντήσεις», βασιζόμενος στο έργο του Δαρβίνου για την «Φυσική Επιλογή και την Εξέλιξη του Ανθρώπου». Επιγραμματικά, η θεωρία του Δαρβίνου έλεγε ότι το ισχυρότερο είδος ζωής επιβιώνει στη φύση και η εξέλιξη του ανθρώπου προήρθε από την επικράτηση των πιο δυνατών και προσαρμοστικών ανθρωποειδών. Ο Price πήρε αυτή την αρχή και την προσάρμοσε στις περίπλοκες συμπεριφορές των σύγχρονων ανθρώπων, δημιουργώντας μία σύνθετη εξίσωση από την οποία προέκυπταν τα εξής συμπεράσματα:
Η συλλογική μνήμη του ανθρώπινου είδους είναι προγραμματισμένη να διασφαλίζει τη διαιώνιση του είδους. Δηλαδή ο κάθε άνθρωπος έχει ασυνείδητη «αποστολή ζωής» να αναπαραχθεί και να φροντίσει με κάθε θυσία ότι δεν θα είναι εκείνος «ο τελευταίος άνθρωπος στον πλανήτη». Έτσι προτεραιότητα καθενός και καθεμιάς είναι να σώσει τη «σπορά» του ανθρώπινου είδους, τα παιδιά.
Ο άνθρωπος είναι έτοιμος να θυσιάσει τη ζωή του με βάση τους «κύκλους συγγένειας». Πρώτα θα σώσει τα δικά του παιδιά, μετά θα σώσει τα παιδιά των συγγενών του, μετά τα παιδιά του έθνους του, τα παιδιά φιλικών εθνών (που μοιάζουν με τα δικά του παιδιά), ενώ, όσο κάποιος απομακρύνεται από τον πυρήνα του κύκλου, τόσο πιο δύσκολα θα θυσιάσει τη ζωή του.
ΤΟ ΑΝΟΙΧΤΟΧΡΩΜΟ ΠΑΙΔΙ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΛΙΑ
Αξίζει να ανοίξουμε μία παρένθεση για τη φωτογραφία του Αϊλάν, που μπορεί να έγινε αφορμή ώστε να ευαισθητοποιηθεί η παγκόσμια κοινή γνώμη για το μεταναστευτικό, αλλά μαζί έδειξε τις ρατσιστικές μας προτιμήσεις και ίσως την ορθότητα των απόψεων του Price. Ο ακτιβιστής – φωτογράφος, που τράβηξε την φωτογραφία με τον μικρό Σύρο να κείτεται νεκρός στην παραλία της Τουρκίας, είχε προσπαθήσει πολλές φορές νωρίτερα να διοχετεύσει στα ΜΜΕ φωτογραφίες με παιδιά, που είχαν ξεβραστεί με τον ίδιο τρόπο στην Τουρκία. Μόνο που τα παιδιά εκείνα προέρχονται από χώρες της βαθιάς Ασίας ή της βόρειας Αφρικής. Ήταν δηλαδή πολύ… σκουρόχρωμα για να συγκινήσουν τα ΜΜΕ και την δυτική κοινή γνώμη. Ο Αϊλάν ήταν ανοιχτόχρωμος μελαχροινός. Ήταν το «ιδανικό νεκρό παιδί» για να χυθούν τόνοι δακρύων από τα mainstream ΜΜΕ και τα δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης. Ο μέσος δυτικός ταυτίστηκε με τους γονείς του παιδιού, καθώς ένιωσε ότι θα μπορούσε να ήταν η δική του «σπορά». Η συγκίνηση, δυστυχώς, αποδείχθηκε ότι είχε χρώμα. Και αυτό ήταν λευκό.
ΟΙ ΛΙΒΑΝΕΖΟΙ ΚΑΙ ΙΟΡΔΑΝΟΙ… ΜΥΤΙΛΗΝΙΟΙ
Δεύτερη παρένθεση: στην Ελλάδα, στην Ιταλία και στην κεντρική Ευρώπη υπάρχει πρωτοφανής κινητοποίηση για να ανακουφιστούν οι πρόσφυγες. Τα ΜΜΕ αφιερώνουν χιλιάδες ώρες στον ανθρωπισμό, που δείχνουν απλοί άνθρωποι, οργανώσεις και κυβερνήσεις. Την ίδια στιγμή όμως τριπλάσιοι Σύροι πρόσφυγες φιλοξενούνται στις γειτονικές τους χώρες, κυρίως στο Λίβανο και στην Ιορδανία. Χιλιάδες Ιορδανοί και Λιβανέζοι, σαν τους δικούς μας νησιώτες, έχουν ανοίξει τα σπίτια τους και φιλοξενούν επί μήνες ολόκληρους οικογένειες Σύριων προσφύγων χωρίς καμία βοήθεια από κυβερνήσεις, ανθρωπιστικές οργανώσεις ή έστω την κάλυψη των διεθνών ΜΜΕ. Πιστεύετε ότι θα υπάρξει ποτέ πρωτοβουλία να πάρουν Νόμπελ Ειρήνης αυτοί οι άνθρωποι της Ιορδανίας και του Λιβάνου, που προσπαθούν να βοηθήσουν με λιγότερους πόρους από τους δικούς μας; Προφανώς όχι. Πέφτουν πολύ μακριά από τον πυρήνα των «κύκλων συγγένειας» του Price…
ΑΛΤΡΟΥΙΣΜΟΣ, ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ ΚΑΙ ΑΜΟΙΒΑΙΟΤΗΤΑ
Ας επιστρέψουμε όμως στην «αιρετική» θεωρία του Αμερικανού γενετιστή, αφού ξεχωρίσουμε τις έννοιες του «αλτρουισμού» και της «αλληλεγγύης». Μία πράξη είναι αλτρουιστική, όταν δεν έχει καμία προσδοκία ανταπόδοσης, ενώ μία πράξη αλληλεγγύης, εμπεριέχει την αρχή της αμοιβαιότητας. Για παράδειγμα, οι Έλληνες δείχνουν καλοσύνη στους μετανάστες διότι έχουν γευτεί την καλοσύνη ως μετανάστες στην Ευρώπη και στην Αμερική ή επειδή δεν έχουν γευτεί την καλοσύνη και θέλουν τώρα να αποδείξουν ότι είναι ανώτεροι άνθρωποι. Τόσο οι πράξεις αλτρουισμού όσο και εκείνες της αλληλεγγύης θεωρούνται εξ ορισμού «καλές» στην επιστήμη της ηθικής. Στη θεωρία του Price όμως σε καμία περίπτωση δεν είναι ταυτόχρονα και ανιδιοτελείς…
H «ΚΑΛΗ ΠΡΑΞΗ» ΚΟΣΤΙΣΕ ΤΗ ΖΩΗ ΤΗΣ… ΣΦΗΚΑΣ
Σε ένα επεισόδια της δημοφιλούς αμερικανικής σειράς τα «Φιλαράκια», η Φοίβη προσπαθεί να κάνει μία πράξη πραγματικά ανιδιοτελή. Καθαρίζει την αυλή του γέροντα γείτονά της, πιστεύοντας ότι δεν θα την πάρει είδηση αλλά τελικά εκείνος την βλέπει και ανταποδίδει την καλοσύνη της με μία κούπα ζεστό τσάι και την ευγνωμοσύνη του. Στη συνέχεια η Φοίβη χαρίζει πολλά χρήματα σε ίδρυμα για τα παιδιά αλλά ο Τζόι της επισημαίνει ότι η προσφορά της την έκανε χαρούμενη, οπότε και πάλι κάτι κέρδισε. Τέλος, αφήνει μία σφήκα να την τσιμπήσει, κι εκεί που δηλώνει χαρούμενη, που «επιτέλους κατάφερε να κάνει κάτι καλό χωρίς κανένα όφελος», της επισημαίνουν ότι, με το τσίμπημα, η σφήκα άφησε το κεντρί στο δέρμα της, οπότε το έντομο σύντομα θα πέθαινε. Έκανε δηλαδή μία ανιδιοτελή (και μάλλον επώδυνη για την ίδια) πράξη αλλά… δεν ήταν καλή. Το παράδειγμα από τα «Φιλαράκια», ίσως φαίνεται αφελές αλλά εμπεριέχει την ουσία της θεωρίας του Price: καμία καλή πράξη δεν είναι ανιδιοτελής.
ΓΙΑΤΙ ΚΑΝΟΥΜΕ ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΞΕΙΣ
Ας μην κρυβόμαστε. Βοηθούμε ανθρώπους, που βρίσκονται σε ανάγκη, για να νιώσουμε ψυχική ευεξία. Προσφέρουμε υλικά αγαθά και συναισθήματα για να γεμίσουμε την ύπαρξη μας ή για να μπορούμε αύριο να ζητήσουμε κι εμείς βοήθεια. Κάνουμε καλές πράξεις, προσδοκώντας έστω ένα χαμόγελο ευγνωμοσύνης, αν όχι ένα «ευχαριστώ». Και, προσωπικά, είμαι βέβαιος ότι κανένα από τα παραπάνω «κίνητρα» για την καλή μας πράξη δεν είναι «ευτελές» και «ταπεινό». Το ερώτημα που παραμένει είναι αν οι καλές μας πράξεις είναι «ανιδιοτελείς», αφού μας ανταμείβουν, έστω και με την ταπεινή ικανοποίηση ότι «κάναμε το καλό»…
Ο ΤΡΑΓΙΚΟΣ ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΤΟΥ PRICE
Η ειρωνεία στην «εξίσωση του Price» είναι ότι ο εμπνευστής της πλήρωσε με την ζωή του την προσπάθεια να αποδείξει την ορθότητά της. Προσπάθησε να κάνει τρόπο ζωής του την προσφορά χωρίς καμία ιδιοτέλεια. Έφτασε στο σημείο να φιλοξενεί στο σπίτι του άστεγους, αλκοολικούς και τοξικοεξαρτημένους, που δεν είχαν καμία προοπτική να επανέλθουν στη «φυσιολογική ζωή». Αντίθετα, κατέστρεψαν το σπίτι του και πούλησαν όλα τα υπάρχοντά του. Ο Price όχι μόνο δεν πήρε κάποια ευχαρίστηση από τις «ανιδιοτελείς καλές πράξεις» του αλλά με τον καιρό, βυθίστηκε στην κατάθλιψη και τελικά αυτοκτόνησε, κόβοντας την καρωτίδα του με ένα ψαλίδι… Στην κηδεία του, εμφανίστηκαν μόνο δύο συνάδελφοί του και πέντε άστεγοι. Τάφηκε με συνοπτικές διαδικασίες χωρίς να μπει ποτέ όνομα στο μνήμα του…
Υ.Γ.1: Η καλοσυνάτη κυρία Μηλίτσα από τη Μυτιλήνη πιθανώς δεν έχει ακούσει ποτέ για την «εξίσωση του Price» αλλά κοιτάξτε τώρα λίγο διαφορετικά την φωτογραφία… Ταΐζει και κανακεύει το μωρό (την «σπορά» της ανθρωπότητας) και όχι την ταλαιπωρημένη μάνα του (που ίσως έχει μεγαλύτερη ανάγκη φροντίδας από την εφιαλτική ταλαιπωρία του ταξιδιού με ένα μωρό στην αγκαλιά).
Υ.Γ.2: Όσοι ενδιαφέρεστε να μάθετε περισσότερα για τη θεωρία του Price, σας προτείνουμε το βιβλίο του καθηγητή φιλοσοφίας της βιολογίας Oren Harman “The Price of Altruism: George Price and the Search for the Origins of Kindness” από τις εκδόσεις W.W. Norton και το άρθρο του Theo Jolliffe “The Homeless Scientist Who Tried to Prove Selflessness Doesn’t Exist” στο: http://motherboard.vice.com/en_uk/read/george-price-altruism
Δημήτρης Καλαντζής
