Καθημερινά καλούμαστε να προσαρμόσουμε τη ζωή μας σε νέα δεδομένα. Οι βεβαιότητες είναι παρελθόν και το μέλλον οργανώνεται όλο και περισσότερο στη βάση απρόβλεπτων περιστάσεων. Ζούμε στην εποχή της Ρευστότητας. Στην εποχή της ενεργητικής προσαρμογής (ή αντίστασης) στις συνεχείς μεταβολές, που προκύπτουν, κατά κανόνα, ερήμην μας. Είναι συναρπαστική και ταυτόχρονα τρομακτική εποχή… Απαιτεί ευέλικτους «παίκτες» και δεν συγχωρεί κανέναν – μα κανέναν – εφησυχασμό…
του Δημήτρη Καλαντζή
Αρκετοί προσπάθησαν να χαρακτηρίσουν την εποχή μας από την ψηφιοποίηση της επικοινωνίας και την παγκόσμια αλληλεξάρτηση. Πρόκειται για τα δύο βασικά δομικά συστατικά, που έκαναν τη ζωή του ανθρώπου να γλιστρήσει από τη βεβαιότητα στην αβεβαιότητα, από την ομοιομορφία στην αυτό-έκφραση και από τις σταθερές των νεωτερικών φιλοδοξιών στη ρευστή πραγματικότητα. Σήμερα καλούμαστε να προσαρμόσουμε το εγώ μας στις καταιγιστικές αλλαγές του παγκόσμιου σκηνικού, στις απίθανες εξελίξεις της τεχνολογίας και να κάνουμε καθημερινά update κοινωνικών, οικονομικών και στιλιστικών δεδομένων.
Τα σχέδια της ζωής μας οργανώνονται όλο και περισσότερο με βάση τις απρόβλεπτες καταστάσεις και την αυξανόμενη έκθεσή μας στην αδιάλειπτη ροή ερεθισμάτων από πολλαπλές πηγές ενημέρωσης. Στο διαδίκτυο, μεταμορφωνόμαστε και διαπραγματευόμαστε την ταυτότητά μας, αποδεσμευμένοι από προσδοκίες, που συνδέονται με το κοινωνικό φύλο, την κοινωνική τάξη, τη θρησκεία, την εθνότητα και τους κοινωνικούς δεσμούς. Έτσι ο άνδρας και η γυναίκα γίνονται πρωτίστως άτομα που καθορίζουν τις ζωές τους με βάση τις προσωπικές τους επιλογές – έστω κι αν αυτές δεν είναι πάντα υπό τον έλεγχό τους…
Υπόθεση Εργασίας: Ελλάδα
Το “τσουνάμι” από τα μνημόνια που σαρώνει τα τελευταία χρόνια τις ζωές μας είναι αποτέλεσμα τριών πολιτικών επιλογών: ο Γιώργος Παπανδρέου έστειλε τα πραγματικά οικονομικά στοιχεία της Ελλάδας στους Ευρωπαίους (αντί να τα βάλει κάτω από το χαλί, όπως έκαναν Σημίτης και Καραμανλής), ο Αντώνης Σαμαράς, προσπάθησε να φτιάξει ομελέτα χωρίς να σπάσει πολλά αυγά και ο Αλέξης Τσίπρας, βιάστηκε να γίνει πρωθυπουργός, χωρίς να έχει μετρήσει ότι θα έπρεπε να κυβερνήσει το χάος με παραδοσιακά στελέχη της αριστεράς (που έχουν αλλεργία στην εξουσία), παλαιοκομματικούς “μουσαφίρηδες” και γραφικούς καθηγητές της μπουρδολογίας. Ασφαλώς υπάρχουν πολλές θεωρήσεις για αυτές τις κορυφαίες επιλογές αλλά στόχος του άρθρου δεν είναι η πολιτική ανάλυση παρά η κατάδειξη του πως κάποιες επιλογές, μπορούν να τινάξουν στον αέρα τα προγράμματα ζωής εκατομμυρίων ανθρώπων (π.χ. αν θα έχουν δουλειά, αν θα μπορούν να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους, αν θα κάνουν οικογένεια, πόσα παιδιά και πως θα είναι τα γεράματα τους).
Its a mad, mad world
Αν δοκιμάσεις να φτιάξεις ένα κολάζ με κάποια διεθνή γεγονότα των τελευταίων χρόνων, θα σου προκύψει ένα παρανοϊκό αποτέλεσμα: οι Αμερικανοί προσπάθησαν να ρίξουν τον τελευταίο σύμμαχο της Ρωσίας στη Μέση Ανατολή, τον δικτάτορα Άσαντ, και ξαφνικά η Γερμανία βρέθηκε με εκατοντάδες χιλιάδες Σύριους να «πολιορκούν» το Μόναχο. Η μεγαλοπρεπής βασίλισσα Ελισάβετ έβγαλε τα καλά της σερβίτσια για να τραπεζώσει τον τρέχοντα Τσιν Τσον Τσαν της Κίνας, ενώ ο Πάπας δήλωσε ότι δεν μπορεί να κατακρίνει τους gay για τις επιλογές τους. Κάποιες γυναίκες διαμαρτύρονται δείχνοντας στις κάμερες το αιδοίο τους, ένα μοντέλο γίνεται σούπερ σταρ επειδή χώρισε από έναν ποδοσφαιριστή, μία κοπέλα, που πυροβολήθηκε από τους Ταλιμπάν, γίνεται σύμβολο των γυναικών που διεκδικούν τη μόρφωση, Βρετανίδες πάνε να ζήσουν στον βάρβαρο κόσμο των Τζιχαντιστών και το «ανέκδοτο» Ντόναλντ Τραμπ θέλει να γίνει πρόεδρος των ΗΠΑ…
Στα καθ΄ ημάς, ο Ψινάκης γίνεται δήμαρχος του συντηρητικού Μαραθώνα, το σύμφωνο συμβίωσης των ομόφυλων ζευγαριών ψηφίζεται από τον αρχηγό της ΝΔ, η Ρούλα Κορομηλά επιστρέφει στα σόου, ο Stavento είναι πιο δημοφιλής από τον Ρουβά και ο Νίκος Κοτζιάς τραγουδάει από σκηνής “we are the world, we are the children”… Ποιό από αυτά τα σημαντικά και ασήμαντα γεγονότα θα μπορούσε να είχε προβλέψει κάποιος πριν από μία δεκαετία; Τι είναι αποτέλεσμα ομαλής ωρίμανσης κοινωνικών δυναμικών και τι ένα απλό ξέσπασμα της εποχής της ρευστής μοντερνικότητας ;
Liquid Era
Τα χαρακτηριστικά της «Ρευστής Μοντερνικότητας», όπως τα όρισε ο «νονός» της, Zygmunt Bauman, πολωνικής καταγωγής καθηγητής της Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Leeds, είναι τα εξής: αυξανόμενο αίσθημα αβεβαιότητας και ιδιοποίηση της αμφιθυμίας. Το άτομο αλλάζει θέσεις και ρόλους ή παραδίδεται στις αλλαγές που του επιβάλλουν, αφού δεν έχει τη δυνατότητα να επηρεάσει κεφαλαιώδους σημασίας παραμέτρους της καθημερινότητάς του. Ουσιαστικά αντιμετωπίζει τη ζωή του σαν τουρίστας, αλλάζοντας κοινωνικές θέσεις, θέσεις εργασίας, συντρόφους, αξίες και πολιτικά «πιστεύω». Αποκομμένος από τα παραδοσιακά δίκτυα στήριξης (εύρωστες οικογένειες, κοινωνίες με στενούς προσωπικούς δεσμούς γειτνίασης και συμμετοχή σε κοινοτικές δραστηριότητες) επιλέγει, μέσω των ψηφιακών μέσων επικοινωνίας, την «κοινότητα» που θα ανήκει «σήμερα». Η είσοδος στις υπερ-τοπικές ή α-τοπικές «κοινότητες» είναι ελεύθερη και μοιάζει με την είσοδο των παλαιών ταξιδευτών στα παραδοσιακά χάνια: είναι απρόσωπη, ευκαιριακή και μικρής διάρκειας. Το αποτέλεσμα είναι ο άνθρωπος να εδραιώνει στο μυαλό του την κανονιστική νοοτροπία του προσωρινού απέναντι στο μόνιμο και της σύντομης δέσμευσης αντί της μακροχρόνιας επένδυσης στόχων και προσδοκιών σε μία ομάδα ανθρώπων.
Στην κοινωνία, ο χθεσινός πλούσιος μπορεί σήμερα να στέκεται στην ουρά του συσσιτίου, και ο αυριανός εκατομμυριούχος να μένει σε δώμα στην Κυψέλη. Τίποτε δεν «προδιαγράφεται», τίποτα δεν μένει σταθερό και τίποτα δεν είναι δεδομένο, εκτός από το κόκκινο alert στο μυαλό σου να μην γλιστρήσεις, εκεί που δεν θα βρεθεί κάποιος να σε σηκώσει. Είναι το «σήμερα». Τρομακτικό, μοναχικό και αβέβαιο. Ευνοεί τις «χαμηλότονες ζωές» και τους τυχοδιώκτες. Είναι τόσο ρευστό που οι μέλλοντες ιστορικοί θα το χαρακτηρίσουν σίγουρα «συναρπαστικό»…
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ:
Bauman Zygmunt, Liquid Modernity, Cambridge: Polity
http://baumaninstitute.leeds.ac.uk/
Beck, U., Giddens, A, Lash, S. Reflexive Modernization: Politics, Tradition and Aesthetics in the Modern Social Order, Stanford University Press
Blackshaw Tony, Key Concepts in Community Studies, SAGE Publications Ltd, London
Ζαϊμάκης Γιάννης, Κοινοτική Εργασία και Τοπικές Κοινωνίες, Πλέθρον. Αθήνα
Δημήτρης Καλαντζής
