Video, gifάκια και εικονομηνύματα ανταλλάσσονται σε κινητά και tablet, όπως παλιά οι ιστορίες ανάμεσα στις νοικοκυρές της αυλής. Οι «ομάδες φίλων» στο facebook έχουν πάρει τη θέση των καφενείων στις πλατείες των χωριών, τα tags τις κουμπαριές και τα emojies τη γλώσσα. Είναι ο σύγχρονος λαϊκός πολιτισμός του διαδικτύου. Δεν έχει επώνυμους δημιουργούς, ούτε τοπικούς περιορισμούς. Έχει ευρηματικότητα και ιλιγγιώδεις ρυθμούς εξάπλωσης. Είναι ο e-Folklore !
του Δημήτρη Καλαντζή
Λανθασμένα πιστεύουν πολλοί, ότι “παράδοση” είναι μόνο τα επιβιώματα του παρελθόντος. Στην πραγματικότητα, η λαϊκή δημιουργία, που συνθέτει την “παράδοση”, ήταν και παραμένει ένας ζωντανός οργανισμός, που αλλάζει και διαμορφώνεται, ανάλογα με τα δεδομένα κάθε περιόδου. Σήμερα ζούμε στην ψηφιακή εποχή. Χώρος μας δεν είναι οι τοπικές κοινωνίες αλλά το αχανές διαδίκτυο. Τα «εργαλεία», που προσφέρει είναι ιδανικά για να δημιουργηθούν, όλα εκείνα που συνθέτουν τη λαϊκή παράδοση: ευφυολογήματα, ανέκδοτα, παραινέσεις, λόγια (λαϊκής ή μη) σοφίας, αστικοί θρύλοι, θεωρίες συνομωσίας, κωμικά περιστατικά, σατιρικά τραγούδια και σύμβολα (emoticons και memes). Τίποτα δεν είναι στην ουσία του καινούργιο. Όλα μπορούν να αντιστοιχηθούν με παραδοσιακά παραμύθια, θρύλους, ευχές και κατάρες, τελετουργίες και έθιμα, προλήψεις και πρακτικές της παραδοσιακής κοινωνίας. Μόνο τα μέσα έκφρασής τους έχουν αλλάξει…
Η σύγχρονη λαϊκή δημιουργία του διαδικτύου δεν έχει δύο από τα τέσσερα χαρακτηριστικά που απαιτούν οι λαογράφοι για να χαρακτηρίσουν ένα πολιτισμικό προϊόν ως «λαϊκό – παραδοσιακό»: δεν έχει μεγάλο βάθος χρόνου και δεν κληρονομείται από την μία γενιά στην άλλη με άμεσο τρόπο (προσωπική επαφή). Διατηρεί όμως ξεκάθαρα τα άλλα δύο βασικά χαρακτηριστικά του λαϊκού πολιτισμού: την ανώνυμη δημιουργία και την υιοθέτηση του πολιτισμικού προϊόντος από δεκάδες, εκατοντάδες – ίσως και εκατομμύρια – ανθρώπους. Κάθε φορά που μία εικόνα, ένα meme ή ένα βίντεο επιβραβεύεται (like) και αναπαράγεται (share) από τα μέλη της διαδικτυακής κοινότητας, γίνεται στοιχείο της κουλτούρας της και χαρακτηρίζει ολόκληρη την εποχή του.
Στην πραγματικότητα, θα μπορούσαμε να πούμε ότι πρόκειται για μία επιστροφή του πολιτισμού στα χρόνια της προφορικότητας, πριν δηλαδή η σκέψη και η τέχνη «παγιωθούν» από τον έντυπο λόγο και τα «επώνυμα έργα». Η δημιουργία σήμερα ξαναγίνεται «κοινό κτήμα», όπως ακριβώς στην παραδοσιακή κοινωνία. Ένα αστείο, για παράδειγμα, αντιγράφεται και τροποποιείται από τον έναν χρήστη στον άλλο μέχρι να μην μπορείς να εντοπίσεις το πρωτότυπο – αλλά ακόμα κι αν το εντοπίσεις, είναι αδιάφορο ή κατώτερο από τις μεταλλάξεις του. Στον διαδικτυακό πολιτισμό του «σήμερα», όλοι είναι συνδημιουργοί ή συνδιαμορφωτές του πολιτισμικού προϊόντος και όχι απλοί καταναλωτές του.
Netspeak: Η νέα προφορικότητα
Η γλώσσα «σε απευθείας σύνδεση», «netspeak» ή «netspeach» αποτελεί τη νέα μορφή λαϊκής ομιλίας. Πρόκειται για ένα μίγμα ομιλίας και γραφής, που έχει στοιχεία ελληνικών και λατινικών χαρακτήρων, όπως και… «ιερογλυφικών» (συμβόλων δηλαδή, που αντιστοιχούν σε μία έννοια). Οι επικριτές της, την αποκαλούν «ψηφιακό ιό» και «slanguage», ενώ οι υποστηρικτές της, τη βλέπουν ως απόδειξη δημιουργικότητας και «νέα γλωσσική αναγέννηση». Όπως και να ‘χει, αλλάζει de facto τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τη γραφή, αφού εξυπηρετεί τη σημερινή, αντικειμενική ανάγκη για γρήγορη σύνθεση και αποστολή κειμένων και πληροφοριών.
Η «γλώσσα» του διαδικτύου έχει άπειρους νεολογισμούς και ακρώνυμα. Οι γραμματικοί, συντακτικοί και ορθογραφικοί κανόνες παραμερίζονται για χάρη της απλοποίησης και της ταχύτητας. Τα κεφαλαία καταργούνται (ειδάλλως υποδηλώνεται ότι… φωνάζεις) και τα συναισθήματα «κλείνονται» σε φατσούλες. Στο διαδίκτυο και στα κινητά επικοινωνούμε με προτάσεις (κατά μέσο όρο) έξι λέξεων, οι οποίες αποκλείουν τη χρήση σύνθετων συντακτικών κατασκευών. Εντυπωσιακή είναι η συχνότητα ακρώνυμων, όπως:
LOL (laughing out loud): ξεκαρδίζομαι στα γέλια
OMG (oh my God): Θεέ μου
GTG (got to go): πρέπει να φύγω
YOLO (you only live once): μία ζωή την έχουμε κ.ο.κ.
Μία άλλη μορφή μη τυπικής γλώσσας, που προσδίδει προφορικότητα στον τρόπο επικοινωνίας μέσω διαδικτύου, είναι η επιμήκυνση των λέξεων με την επανάληψη χαρακτήρων (π.χ. «coooollll» ή «suuuupeeeer»), προκειμένου να εκφραστεί η ένταση του συναισθήματος.
Στην ουσία, το ψηφιακό γλωσσικό ιδίωμα δεν είναι ούτε ομιλία, ούτε γραφή, όπως τουλάχιστον τις γνωρίζαμε μέχρι πριν λίγες δεκαετίες, αλλά κάτι ενδιάμεσο, μία μορφή επικοινωνίας με πολυμέσα, που βρίσκεται σε στάδιο εξέλιξης και διαμόρφωσης, καθώς η τεχνολογία δίνει συνεχώς καινούργια «εργαλεία».
Emoticonς: Τα συναισθήματα στην γραπτή προφορικότητα
Τα emoticons ή binettes ή smileys σχεδιάστηκαν για να δείχνουν με σύντομο τρόπο τα συναισθήματα του χρήστη. Θεωρητικά, αντικαθιστούν τις εκφράσεις του προσώπου, που χρησιμοποιεί ο άνθρωπος της παραδοσιακής κοινωνίας, στην εξω-λεκτική του επικοινωνία (χαμόγελο, γέλιο, κλείσιμο ματιού, σήκωμα φρυδιού κ.λ.π.), αλλά στην πραγματικότητα «ομογενοποιούν» τους χρήστες, καθώς κανείς άνθρωπος δεν γελάει ή στεναχωριέται με τον ίδιο τρόπο… Χωρίς αυτά, μία “στεγνή” πρόταση έξι λέξεων, θα μπορούσε να ήταν ανοιχτή σε πολλές ερμηνείες από τον αποδέκτη. Για παράδειγμα, ένα γραπτό μήνυμα μητέρας προς γιό «μην ξεχνάς να φοράς κράνος όταν οδηγείς μηχανάκι», θα μπορούσε να εκληφθεί ως «διδακτικό» και «ξύλινο», το οποίο θα προκαλούσε την αντίδραση «ώχου μωρέ τώρα, πάλι τα ίδια…». Με την προσθήκη όμως ενός χαμογελαστού προσώπου (ή μίας καρδούλας), ενεργοποιείται το συναίσθημα του παραλήπτη, σκέφτεται δηλαδή, ότι η αποστολέας στέλνει το (χαριτωμένο πλέον) μήνυμα από αγάπη, καθώς είσαι σημαντικός για εκείνη…
Τα emoticons εμφανίστηκαν για πρώτη φορά στις αρχές του 1980 και σχηματίστηκαν με τα διαθέσιμα τότε στοιχεία στα πληκτρολόγια (εισαγωγικά, αγκύλες, άνω και κάτω τελείες και παύλες). Τα μέλη των διαδικτυακών κοινοτήτων εμπλούτισαν με αυτά (ή και δραματοποίησαν) τις συνομιλίες τους, αντικαθιστώντας τη χροιά της φωνής, την επαφή με τα μάτια, την έκφραση του προσώπου ή και τη στάση του σώματος, όπως εκφράζεται στις προσωπικές επαφές. Έχουν πλέον καθολική χρήση και αντικαθίστανται διαρκώς από καινούργια, καλύτερου σχεδιασμού, με κίνηση ή και ήχο. Είναι ένα γνήσιο στοιχείο διαδικτυακού λαϊκού πολιτισμού, άναρχο (χωρίς αρχή και γνωστό δημιουργό), μεταβαλλόμενο και συναρπαστικό, καθώς ακόμα είναι νωρίς για να προβλέψουμε, που θα οδηγήσει την ανθρώπινη επικοινωνία σε βάθος χρόνου.
Ένας από τους λόγους, που δημιουργήθηκε το postmodern είναι για να ψηλαφίσει τον λαϊκό πολιτισμό του σήμερα. Με την παρούσα ανάρτηση κάναμε μία πρώτη, γενική αναφορά, επικεντρώνοντας στα emoticons. Στο σύνολο του, ο e- Folklore είναι terra incognita ακόμα και για τους ειδικούς ανθρωπολόγους, λαογράφους, κοινωνιολόγους και γλωσσολόγους. Αποτελεί όμως το «τώρα» της κοινωνίας μας, διαμορφώνει το «αύριό» της και θα ήταν… θλιβερό να τον αφήσουμε να μελετηθεί από τις επόμενες γενιές, ως κάποια γραφική υπόθεση του «χθες»…
Ζητάμε λοιπόν και τις δικές σας γνώμες / αναλύσεις / παρουσιάσεις στοιχείων αυτού του πολιτισμού, σε μία προσπάθεια να καλύψουμε όσο το δυνατόν το εύρος του. Σας καλούμε να φτιάξουμε μαζί μία “έκθεση” με vιrals, hoaxes και memes, να δούμε την τυπολογία τους και να προσπαθήσουμε να τα αποκωδικοποιήσουμε, αναζητώντας την ουσία, τη λειτουργικότητα και – γιατί όχι; – την αυριανή τους εξέλιξη.
ΠΗΓΕΣ:
Γεώργιος Κατσαδώρος «Η επιστήμη της λαογραφίας στη σύγχρονη τεχνολογική εποχή – Η ηλεκτρονική προφορικότητα», Πανεπιστήμιο Αιγαίου
Ξανθίππη Φουλίδη «Το διαδίκτυο ως πεδίο παραγωγής, διάδοσης και εκπαιδευτικής αξιοποίησης του λαϊκού πολιτισμού, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
Robert Hamman «Introduction to Virtual Communities Research», Cybersociology
TIP
Σας προτείνουμε να δείτε το video clip “Roar” της Katy Perry – είναι πολύ χαρακτηριστικό για τις αλλαγές που συντελούνται στην γραφή (και βέβαια στην επικοινωνία)
Δημήτρης Καλαντζής
Latest posts by Δημήτρης Καλαντζής (see all)
- Το gay Πεδίον του Άρεως - May 17, 2023
- Το γκέτο διακίνησης ναρκωτικών από το Πεδίον του Άρεως στον Άγιο Παύλο και τον σταθμό Λαρίσης - March 18, 2023
- Νοσοκομείο Ελπίς: επαγγελματισμός και ανθρωπιά στο Δημόσιο Σύστημα Υγείας - March 3, 2023
