Τι κάνει αυτά τα ανθρωπάκια, που βλέπεις σα μυρμήγκια από το τζάμι του αεροπλάνου, να εργάζονται, να αγαπάνε, να αποκτούν παιδιά, να ζουν τη ζωή τους; Γιατί σηκωνόμαστε κάθε ημέρα από το κρεβάτι μας και υποβάλλουμε τον εαυτό μας σε ατελείωτους συμβιβασμούς προκειμένου να πετύχουμε μερικές νίκες και να επιβιώσουμε από πολλές ήττες; Γιατί “χτίζουμε” όταν ξέρουμε ότι όλα θα γκρεμιστούν; Ποιο είναι το νόημα της ζωής όταν το τέλος είναι αναπόδραστο;
του Δημήτρη Καλαντζή
Η ανθρωπότητα δεν είχε ασχοληθεί από την αρχή με το θέμα. Η προσπάθεια επιβίωσης δεν άφησε περιθώρια διανοητικών αναζητήσεων στους προϊστορικούς ανθρώπους, αλλά κι όταν άρχισαν να φιλοσοφούν οι Αρχαίοι Έλληνες, για ηθική μίλησαν, για σοφία και αρετή. Ο Επίκουρος μόνο προσπάθησε να μιλήσει για την ματαιότητα της αναζήτησης απολαύσεων και παθών, αλλά δεν βρήκε καθολική αποδοχή. Χρειάστηκε να έρθουν οι φοβερές και τρομερές θρησκείες της πρώτης χιλιετίας και να υποσχεθούν μεταθανάτιες απολαύσεις για να αποκτήσει νόημα η θνητή και περιορισμένη ζωή. Ασαφές όμως νόημα. Και αναπόδεικτο. Κανείς ποτέ δεν γύρισε από τις Μακάριες Νήσους, τον Παράδεισο ή την Jannah για να μας πει πόσο ωραία περνάει…
Τη δεκαετία του ’90 ο κινηματογράφος STUDIO στην πλατεία Αμερικής πρόβαλλε την ταινία “Ο καταδικασμένος”. Οι κριτικοί είχαν βάλει πέντε αστέρια. Μιλούσαν για ένα αριστούργημα του Ακίρα Κουροσάβα που δεν πρέπει να χάσει κανείς… Έτσι δεν την έχασα κι εγώ, κι ας μην πέταγα τη σκούφια μου για μία μαυρόασπρη ταινία του ιαπωνικού κινηματογράφου… Η ιστορία πήγαινε ως εξής: ένας 50άρης γραφειοκράτης Ιάπωνας μαθαίνει ότι έχει καρκίνο. Λίγοι μήνες ζωής του απομένουν, χωρίς καμία πιθανότητα ίασης. Ο άντρας φεύγει από το σπίτι του, παραιτείται από τη δουλειά του, σηκώνει τις οικονομίες του και αρχίζει να “διασκεδάζει” τη ζωή του. Πίνει, τζογάρει, πάει με πόρνες… Τίποτα όμως από αυτά δεν τον γεμίζει. Μέχρι που μιλά για την κατάστασή του σε μία γυναίκα και εκείνη του ψιθυρίζει μία πρόταση στο αυτί: “φτιάξε κάτι”. Μισομεθυσμένος, αντικρίζει μία μικρή παιδική χαρά σε κάποια άθλια γειτονιά, ρημαγμένη και απωθητική. Και τότε του έρχεται η ιδέα: πριν πεθάνει θα έφτιαχνε την παιδική χαρά για τα παιδιά της γειτονιάς! Πάει σε δημόσιες υπηρεσίες, ξεσηκώνει τους κατοίκους, δουλεύει σαν τρελός και στην τελική σκηνή της ταινίας τον βλέπουμε να κάθεται σε μία καινούργια κούνια και να περιμένει γαλήνιος τον θάνατο, ενώ σιγοπέφτει το χιόνι…
Δεν είχα καταλάβει καλά την ταινία τότε – πως θα μπορούσα άλλωστε τόσο μικρός; Είχε κολλήσει όμως στο μυαλό μου το άγχος του Γιαπωνέζου να γεμίσει τους τελευταίους μήνες της ζωής του. Αυτή η αντιπαραβολή των απολαύσεων με την ταπεινή κατασκευή της παιδικής χαράς, ήταν συντριπτική…
Χρειάστηκε να με βοηθήσει, πολλά χρόνια μετά, η θεωρία του Ίρβιν Γιάλομ για το “βότσαλο στη λίμνη” για να καταλάβω ολόκληρη την ιστορία.
Καθένας από εμάς, λέει ο Yalom, παράγει ομόκεντρους κύκλους, σαν κυματισμούς, που επηρεάζουν άλλους ανθρώπους για λίγα ή περισσότερα χρόνια – μπορεί και για γενιές ολόκληρες. Δεν γίνεται πάντα από συνειδητή πρόθεση. Κάποιες φορές δεν καταλαβαίνουμε ότι παράγουμε κυματισμούς. Η επίδραση όμως υπάρχει και από τον έναν άνθρωπο μεταβιβάζεται στον άλλον, και σε έναν άλλον, κι άλλον… όπως οι κύκλοι που σχηματίζονται όταν ρίχνεις ένα βότσαλο στη λίμνη.
Οι κυματισμοί μπορεί να είναι μεγάλοι, όπως όταν πέφτει μία μεγάλη πέτρα. Μπορεί όμως να είναι και ανεπαίσθητοι, όπως κάνει το χαλικάκι.
Κάποιος άνθρωπος μπορεί να ανακαλύψει το φάρμακο για μία ανίατη αρρώστια και να επηρεάσει γενιές ολόκληρες…
Άλλος μπορεί να αφήσει μόνο ένα κομμάτι σοφίας, μία ανάμνηση αρετής, ένα παράδειγμα ήθους…
Και αυτός θα κάνει κυματισμό στη λίμνη της ανθρωπότητας. Μπορεί μικρό. Μπορεί να μη θυμάται κανείς το όνομά του μετά από λίγο. Αλλά θα τον έχει κάνει.
Κι έτσι θα έχει αποκτήσει η ζωή του νόημα…
Δημήτρης Καλαντζής
