Από τους κροκόδειλους στις αποχετεύσεις της Νέας Υόρκης μέχρι τους “ψεκασμούς” των ΑΝ.ΕΛ., και από την αμφισβήτηση της αποστολής στη Σελήνη μέχρι το Brexit, η ανθρωπότητα έχει δώσει λαμπρά παραδείγματα για το πώς καταφέρνει να διατηρεί τους παραδοσιακούς μηχανισμούς κατασκευής μύθων, όπως ακριβώς έκαναν οι πρόγονοί μας με «πρωταγωνιστές» τα στοιχειά, τις νεράιδες και τα φαντάσματα…
του Δημήτρη Καλαντζή
Η σύγχυση της αντικειμενικής με την υποκειμενική αλήθεια ήταν το κύριο χαρακτηριστικό της αδυναμίας του παραδοσιακού ανθρώπου να εξηγήσει τα φυσικά φαινόμενα με ορθολογικό τρόπο. Αναμιγνύοντας συμπτώσεις, ανούσιες λεπτομέρειες και παλαιές δοξασίες, ανέπλαθε τον κόσμο στην φαντασία του, σύμφωνα με την ανάγκη του να καλύψει τα λογικά κενά, που άφηναν οι ελλιπείς γνώσεις του. Ακόμα και σήμερα όμως, που η γνώση είναι τόσο εύκολη υπόθεση, όσο να αναζητήσεις μερικούς συνδέσμους στα κορυφαία πανεπιστήμια του κόσμου, οι άνθρωποι εξακολουθούν να γοητεύονται από αφηγητές υπερφυσικών ιστοριών και «αποκαλύψεις» θεωριών συνομωσίας.
Οι εισηγητές των σύγχρονων αστικών μύθων παρουσιάζονται με τη σιγουριά ότι εκείνοι μόνο έχουν την ικανότητα να ερμηνεύσουν φαινόμενα και συμπεριφορές, που οι άλλοι δεν μπορούν, και προσπαθούν να επιβάλουν τις θέσεις του, οι οποίες είναι συνήθως αποτέλεσμα της ψυχικής του ροπής σε παραισθήσεις και φαντασιώσεις.
Οι σύγχρονες παραδόσεις (contemporary legends) ή θρύλοι των πόλεων (urban legends) διακρίνονται από τους παραδοσιακούς σε 5 σημεία:
Α) Οι αστικοί μύθοι δεν σχετίζονται πάντα με το υπερφυσικό στοιχείο αλλά στηρίζονται στη ρεαλιστική πραγματικότητα. Απορρέουν από πραγματικά γεγονότα και ανακατεύουν μεταξύ τους αληθινά, αληθοφανή και ψεύτικα στοιχεία. Επιπλέον, επικαλούνται συχνά την εγκυρότητα επίσημων φορέων και αρχών.
Β) Δεν διαδίδονται πια τόσο από τον προφορικό λόγο (στόμα σε στόμα), αλλά από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και το διαδίκτυο.
Γ) Οι αστικοί μύθοι δεν είναι καθαρά λαϊκά δημιουργήματα. Δημιουργούνται από τη συνύπαρξη λαϊκών και επιστημονικών πολιτισμικών στοιχείων με τα «παρ-επιστημονικά» στοιχεία να έχουν τον κυρίαρχο ρόλο.
Δ) Δεν αποτελούν αντικείμενο μόνο πίστης αλλά και συζήτησης, αφού η γρήγορη διάδοσή τους, φέρνει αντιμέτωπους αυτούς που πιστεύουν το μύθο με εκείνους που τον αμφισβητούν.
Ε) Οι σύγχρονες παραδόσεις κυκλοφορούν σε τρεις μορφές:
- Σαν φήμες, δηλαδή διαδίδονται σαν να πρόκειται για εμπιστευτικές πληροφορίες (π.χ.: η τάδε ηθοποιός διατηρείται νέα με μεταγγίσεις αίματος)
- Σαν ολοκληρωμένες ιστορίες, οπότε έχουμε να κάνουμε με συγκεκριμένα περιστατικά («η προσεδάφιση των αστροναυτών στη σελήνη γυρίστηκε σε στούντιο στην έρημο του Τέξας»)
- Σαν κύκλοι παραδόσεων, όπως για παράδειγμα οι ιστορίες που αναφέρονται στο τρίγωνο των Βερμούδων.
Οι Γάλλοι ερευνητές V.Campion και J.B.Benard διακρίνουν τέσσερις ομάδες αστικών παραδόσεων, σύμφωνα με τη λειτουργία τους στο κοινωνικό σύνολο:
- Προειδοποιητικοί μύθοι (απαγωγή παιδιών από σούπερ μάρκετ προκειμένου να πουληθούν – αφαίρεση νεφρών από ανυποψίαστους που παρασύρθηκαν σε μία ερωτική βραδιά από μία άγνωστη γυναίκα κ.α.)
- Παραδόσεις κοινωνικής διαμαρτυρίας ή συντήρησης («οι Έλληνες δεν αντιδρούν σε όσα κάνει η κυβέρνηση γιατί τους ψεκάζουν με κάποιο «αέριο βλακείας»»).
- Τρομακτικές ιστορίες (μανιακοί δολοφόνοι και βιαστές)
- Ιστορίες για αστεία περιστατικά (τα οποία συνήθως συνοδεύονται από παραποιημένες φωτογραφίες ή βίντεο)
Όπως και οι λαϊκές παραδόσεις, έτσι και οι αστικοί μύθοι αντλούν τα θέματά τους από τις κρυφές επιθυμίες και τους φόβους μας. Συνήθως οι φόβοι μας είναι περίπλοκοι και αντιφατικοί. Μπορεί να πρόκειται για φόβο της τεχνολογίας («φόβος του θηρίου 666»), φόβο της αγριότητας και της αστικής βίας (αντικειμενικός φόβος αλλά κάποιες φορές μεγεθυμένος) ή φόβο συνομωσιών που εξελίσσονται εν αγνοία μας. Ωστόσο, ακόμα και η απλή κατονομασία ενός φόβου ως συνομωσία («οι διεθνείς δυνάμεις θέλουν να κάνουν την Ελλάδα να γονατίσει στα τέσσερα»), λειτουργεί καταπραϋντικά για το άτομο και την ομάδα του, καθώς παύει να είναι αόριστος και δυσεπίλυτος στο μυαλό της. Κατονομάζοντας όλες τις δυσκολίες ως “συνομωσία” ή “ζήλια των άλλων”, σταματά ο άνθρωπος τη δυσάρεστη αναζήτηση των πραγματικών, περίπλοκων αιτιών του φόβου του.
Ο πολλαπλασιασμός των πηγών πληροφόρησης στο διαδίκτυο και ο ανταγωνισμός των ΜΜΕ, έχουν δώσει νέες διαστάσεις στη διασπορά των αστικών μύθων. Από τη δεκαετία του ΄80, που η φήμη ότι κάποιος πέταξε ένα κροκοδειλάκι στους υπονόμους της Νέας Υόρκης και αυτό μεγάλωσε και πολλαπλασιάστηκε (πως άραγε;) μέχρι σήμερα, οι φανταστικές ιστορίες – και κυρίως οι ιστορίες συνομωσίας – έχουν βρει ένα τεράστιο κοινό, που αρνείται να επεξεργαστεί με λογική τα γεγονότα, έχοντας απογοητευτεί από την περιπλοκή τους.
Έτσι στο πρόσφατο δημοψήφισμα για την έξοδο της Μεγάλης Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση, το 46% των υποστηριχτών του Brexit πριν την ψηφοφορία, δήλωνε βέβαιο ότι θα επιχειρηθεί λαθροχειρία για να παραμείνει η χώρα στην Ε.Ε., και συμμετείχε στη διαδικτυακή εκστρατεία για να χρησιμοποιηθούν μόνο στυλό και όχι μολύβια στο δημοψήφισμα, ώστε οι μυστικές υπηρεσίες να μην μπορούν να… σβήσουν και να αλλάξουν τις ψήφους !
Μερικοί από τους κορυφαίους αστικούς μύθους, όλων των εποχών:
- Η βασίλισσα Ελισάβετ η πρώτη, ήταν… αγόρι! Σύμφωνα με το μύθο, η Ελισάβετ πέθανε από πανούκλα στο Bisley, ενώ ήταν ακόμα παιδί, και οι αυλικοί παρουσίασαν στο βασιλιά ένα αγόρι στη θέση της, το οποίο είχε το ίδιο χρώμα μαλλιών και ματιών. Η απάτη δεν αποκαλύφθηκε ποτέ αλλά ήταν ο λόγος που «η» Ελισάβετ δεν παντρεύτηκε ποτέ.
- Ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ δεν έγραψε ο ίδιος τα αριστουργήματά του. Ο Μαρκ Τουέιν υποστήριζε αυτόν τον μύθο μέχρι που ο James Shapiro απέδειξε με την αναλυτική του έρευνα ότι η συγγραφή των έργων του Σαίξπηρ έγινε από τον ίδιο τον κορυφαίο δραματουργό.
- Ο Πάπας σκότωσε τον Αβραάμ Λίνκολν! Τον αστικό μύθο εισήγαγε ένας φραγκισκανός ιερέας το 1963 και σύμφωνα με αυτόν, ο πάπας Πίος ο τέταρτος, δολοφόνησε τον αμερικανό πρόεδρο γιατί ήταν εμπόδιο στην εξάπλωση του καθολικισμού στις ΗΠΑ.
- Ο Αυστραλιανός πρωθυπουργός Harold Holt δεν πνίγηκε. Στην πραγματικότητα ήταν κατάσκοπος των Κινέζων και τον παρέλαβε υποβρύχιο από την παραλία της Αυστραλίας το 1967.
- Οι άθεοι του Αμερικανού Πενταγώνου ψεκάζουν τους ουρανούς με δηλητηριώδη αέρια για να σκοτώσουν τους Αγγέλους! Πρόκειται για κορυφαίο αστικό μύθο που κυκλοφόρησε στο διαδίκτυο πριν το εφεύρημα των ΑΝ.ΕΛ. και είναι μακρά πιο χαριτωμένος από την εγχώρια φαντασιοπληξία.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Μ.Παπαχριστοφόρου, «Παραδόσεις» στο Λαϊκή Φιλολογία στον Δημόσιο και Ιδιωτικό Βίο στην Ελλάδα, ΕΑΠ, Πάτρα 2002.
V.Campion – J.B.Benard, Legendes urbaines, Payot, Paris 1992.
L.Degh, Folktales and Society, Indiana University Press, 1969.
S.Freud, Jokes and their relation to the Unconscious, Routlege, London 1966.
A.Griffin, “Brexit supporters urged to take their own pens to polling stations amid fears of MI5 conspiracy”, Independent
Δημήτρης Καλαντζής
Latest posts by Δημήτρης Καλαντζής (see all)
- Ο «τέτοιος» στο Χαλάνδρι - September 10, 2023
- Δημιουργείται ο πρώτος Ξενώνας Φιλοξενίας Άστεγων και Ευάλωτων ΛΟΑΤΚΙ+ Ατόμων στην Αθήνα - August 30, 2023
- Το gay Πεδίον του Άρεως - May 17, 2023
