Στο άκουσμα των λέξεων «Ιερά Εξέταση» έρχονται στο νου μας εικόνες από την σκοτεινή περίοδο του Μεσαίωνα: Ανακρίσεις, σκληρά βασανιστήρια και βέβαια, μάγισσες να καίγονται στην πυρά. Αυτές τις εικόνες προσπαθεί να αναβιώσει το Μουσείο της Ιεράς Εξέτασης στο Τολέδο της Ισπανίας και να εξηγήσει στους επισκέπτες τον τρόπο με τον οποίο δρούσε αυτός ο πολιτικο – θρησκευτικός θεσμός στην Ισπανία και στις άλλες καθολικές χώρες της Ευρώπης.
του Ιάσονα Πιπίνη
Επισκέφθηκα, πριν από λίγους μήνες, το Μουσείο… τρόμου της Ιεράς Εξέτασης στο Τολέδο, λίγες εκατοντάδες μέτρα μακριά από το σπίτι του μεγάλου Έλληνα ζωγράφου Δομίνικου Θεοτοκόπουλου, του Ελ Γκρέκο. Το Μουσείο βρίσκεται σε μια πανέμορφη συνοικία του Τολέδο, περίπου μία ώρα με το τρένο από την πρωτεύουσα της Ισπανίας Μαδρίτη.
Το Μουσείο της Ιεράς Εξέτασης στο Τολέδο
Στο Μουσείο της Ιεράς Εξέτασης στο Τολέδο της Ισπανίας υπάρχει έκθεση με πέντε θεματικές ενότητες και γενικό τίτλο “Αρχαία όργανα βασανιστηρίων”. Πρόκειται για κατασκευές που χρησιμοποιούσε η Ιερά Εξέταση στο Μεσαίωνα για να αντιμετωπίσει εκείνους που θεωρούσε αιρετικούς. Στην πραγματικότητα, οι λόγοι για τους οποίους δημιουργήθηκε η Ιερά Εξέταση δεν ήταν μόνο θρησκευτικοί, αλλά εξίσου πολιτικοί και βέβαια οικονομικοί. Ας μη ξεχνάμε ότι μια από τις ποινές που επέβαλαν οι Ιεροεξεταστές στους “αιρετικούς”, ήταν η απαλλοτρίωση της περιουσίας τους !
Η έκθεση στο Τολέδο “ταξιδεύει” τους επισκέπτες στον χρόνο και παρουσιάζει την διαδρομή ενός από τα πιο σκληρά και τρομακτικά δικαστήρια της ιστορίας: Της Ιεράς Εξέτασης, ενός κυρίαρχου εκκλησιαστικού θεσμού στην θρησκευτική και πολιτική οργάνωση της Μεσαιωνικής κοινωνίας. Στην έκθεση περιλαμβάνονται ορισμένα από τα μηχανήματα που περισσότερο χρησιμοποιούνταν από τους ιεροεξεταστές, τόσο στην Ισπανία, όσο και στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες. Ανάμεσα σε αυτά η “γκαρούτσα”, η “τόκα”, το “πότρο”, μαζί με ορισμένα ακόμη στα οποία γινόταν χρήση και της φωτιάς. Επιπλέον υπάρχει η… γνωστή γκιλοτίνα, το “πόστε”, το “aplastacabezas» (μηχάνημα που συνθλίβει το κεφάλι), η «ρόδα» και τα «σαμπενίτος». Αξίζει να σημειωθεί ότι για να οδηγηθεί κάποιος σε ανάκριση και στη συνέχεια να υποβληθεί σε βασανιστήρια από τους Ιεροεξεταστές αρκούσε η ανώνυμη καταγγελία κάποιου.
ΤΑ ΟΡΓΑΝΑ ΒΑΣΑΝΙΣΜΟΥ
Η γκαρούτσα
Έδεναν τα χέρια του θύματος πίσω από την πλάτη και τον κρεμούσαν ψηλά με ένα ειδικό σκοινί, βάζοντας του μάλιστα στα πόδια πρόσθετο βάρος. Έμενε κρεμασμένος για αρκετές ώρες και ανά διαστήματα μπορούσαν με διάφορους τρόπους να σκληρύνουν τον βασανισμό του.
Το πότρο
Το θύμα ήταν ξαπλωμένο σε μια ξύλινη βάση και οι βασανιστές έδεναν τα χέρια και τα πόδια του, τα οποία τα τραβούσαν με δύναμη έτσι ώστε να εξαρθώνονται τα άκρα του.
Το βασανιστήριο του νερού
Ακινητοποιούσαν το θύμα και το υποχρέωναν να καταπίνει μεγάλες ποσότητες νερού. Περίπου 10 λίτρα. Ο βασανιστής τον δυσκόλευε ταυτόχρονα να αναπνεύσει. Σε πολλές περιπτώσεις το στομάχι δεν άντεχε άλλο και το θύμα πέθαινε.
Η ρόδα
Έδεναν πάνω σε μια ξύλινη ρόδα γυμνό τον κατηγορούμενο και στη συνέχεια τον γυρνούσαν και ταυτόχρονα τον χτυπούσαν και τον βασάνιζαν. Από κάτω υπήρχε μια φωτιά που άναβε όση ώρα συνεχιζόταν ο βασανισμός του.
Η σαρκοφάγος
Το θύμα υποχρεωνόταν να μπει μέσα σε σαρκοφάγο, στην οποία υπήρχαν μεταλλικά καρφιά. Όταν οι βασανιστές την έκλειναν, τα καρφιά έμπαιναν στο σώμα, προκαλώντας στο θύμα αργό και βασανιστικό θάνατο.
Στις περισσότερες περιπτώσεις, τα θύματα της Ιεράς Εξέτασης αναγκάζονταν κάποια στιγμή να ομολογήσουν οποιαδήποτε κατηγορία τους υπαγόρευαν οι Ιεροεξεταστές για να σταματήσει ο βασανισμός τους. Με αυτόν τον τρόπο η Ιερά Εξέταση έδινε υπόσταση σε ψεύτικες κατηγορίες και καταδίκαζε τα θύματα της.
Τα σαμπενίτος
Οι ποινές που επέβαλε η Ιερά Εξέταση ήταν:
- Θανατική ποινή στην πυρά
- Αναγκαστική εργασία στις γαλέρες
- Εξορία
- Φυλάκιση
- Δημόσιο μαστίγωμα
Πολλοί καταδικασμένοι υποχρεώνονταν στο λεγόμενο «σαμπενίτο». Τα «σαμπενίτος» ήταν λευκοί χιτώνες στους οποίους υπήρχε ένας κόκκινος σταυρός στις δυο πλευρές του. Οι καταδικασμένοι σε αυτή την ποινή υποχρεώνονταν να φορούν δημόσια τα σαμπενίτος και είχαν δικαίωμα να τα βγάζουν μόνο μέσα στο σπίτι τους. Μετά την έκτιση της ποινή των κατάδικων, οι ιερείς κρεμούσαν τα σαμπενίτος μέσα στην εκκλησία της γειτονιάς του κατάδικου για να θυμίζουν πάντα το «έγκλημα» του. Οι καταδικασμένοι σε θάνατο φορούσαν και εκείνοι ένα σαμπενίτο αλλά μαύρο.
Η Ιερά Εξέταση
Η Ιερά Εξέταση γεννήθηκε στις αρχές του 13ου αιώνα για να καταπολεμήσει την αίρεση των “Καθαρών” στη νότια Γαλλία και στη βόρειο Ιταλία. Ήδη στις Συνόδους που είχαν γίνει το 1163 είχε αποφασιστεί να ληφθούν έκτακτα μέτρα για να καταπολεμηθούν οι νεοφανείς αιρέσεις, οι οποίες “σαν ένας καρκίνος είχαν εξαπλωθεί σε όλη την Γκασκούνια και σε άλλες περιφέρειες”, καλώντας τελικά σε “σταυροφορία” στις περιοχές που είχαν “πληγεί” από τις αιρετικές διδασκαλίες. Στην Σύνοδο του 1215 στην πόλη Λετράν αποφασίστηκε η επέκταση των ερευνών και των ανακρίσεων της Ιεράς Εξέτασης σε όλη την Ευρώπη, μιας και ο Πάπας έκρινε νόμιμες αυτές τις διαδικασίες από τους κληρικούς.
Το 1231, λόγω της αποτυχίας να αντιμετωπιστεί η εξάπλωση των αιρέσεων, ο Πάπας Γρηγόριος με την απόφαση “Excommunicamus”, δημιούργησε την «Ιερά Εξέταση του Ποντίφηκα», η οποία ελεγχόταν από τον Πάπα και διοικούνταν από τους Δομινικανούς. Τα βασανιστήρια ήταν μια πρακτική την οποία χρησιμοποιούσαν έτσι και αλλιώς τα πολιτικά δικαστήρια το Μεσαίωνα και αμέσως υιοθετήθηκαν και από τα εκκλησιαστικά δικαστήρια και μάλιστα ευλογήθηκαν από τον Πάπα Ινοσέντιο με την βούλα «Ad extirpanda» το 1252. Η Ιερά Εξέταση σταδιακά επεκτάθηκε στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης και διατηρήθηκε μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα οπότε καταργήθηκε οριστικά.
Στην Ισπανία η Ιερά Εξέταση χρησιμοποιήθηκε αρχικά για να αντιμετωπίσει τους Εβραίους που θεωρούνταν απειλή για την εθνική, εδαφική και θρησκευτική ενότητα του Κράτους. Οι Εβραίοι εκδιώχθηκαν οριστικά το 1492 από την ιβηρική χερσόνησο, την ίδια περίοδο που ο Χριστόφορος Κολόμβος «ανακάλυπτε» την Αμερική.
Ο πιο γνωστός και πιο τρομακτικός Ιεροεξεταστής στην Ισπανία ήταν ο Τομάς Δε Τορκεμάδα από την πόλη Βαγιαδολίδ. Μετά από σύσταση των Στέμματος, ο Πάπας Ινοκέντιος τον διόρισε, το 1478, ως Μέγα Ιεροεξεταστή για όλη την Ισπανία. Ήταν αρκετά τα 11 χρόνια της θητείας του για να μείνει στην ιστορία ως ο πιο φανατικός και ο πιο σκληρός επικεφαλής ενός θρησκευτικο – πολιτικού οργανισμού του Μεσαίωνα. Ήταν ο μοναδικός Ιεροεξεταστής που είχε γύρω του να τον προστατεύουν 50 ένοπλους φρουρούς, ενώ πάντα είχε στο τραπέζι του ένα αντίδοτο για την περίπτωση που θα προσπαθούσαν να τον δηλητηριάσουν. Περίπου 2 χιλιάδες άνθρωποι καταδικάστηκαν σε θάνατο στην πυρά κατά τη διάρκεια της θητείας του Μέγα Ιεροεξεταστή Τομάς Δε Τορκεμάδα…
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: ΙΑΣΩΝ ΠΙΠΙΝΗΣ
