Η τέχνη, λέει ο αρχιμουσικός Λουκάς Καρυτινός, δεν μπορεί από μόνη της να βελτιώσει τη ζωή του ανθρώπου. Εκείνο που μπορεί να κάνει είναι να τον σηκώσει από τα προβλήματά του και, ύστερα από δύο ώρες, να τον ακουμπήσει μαλακά ξανά στο έδαφος, για να συνεχίσει τη ζωή του με περισσότερη δύναμη. Αυτή την ανάταση θα προσφέρει η Εθνική Λυρική Σκηνή με την Κάρμεν του Μπιζέ. Το Ηρώδειο θα γεμίσει μεσογειακό φως από το πάθος μίας γυναίκας που πάει κόντρα στις κοινωνικές συμβάσεις και αγωνίζεται για την ελευθερία της μέχρι θανάτου.
Με την Άννα Μαρινάκη συναντήσαμε τον κορυφαίο Έλληνα μαέστρο στις πρόβες τις Κάρμεν και εντυπωσιαστήκαμε από την ευγένεια και τον μοναδικό τρόπο που έκανε τους συνεργάτες του, μουσικούς και τραγουδιστές, να δίνουν τον καλύτερο εαυτό τους. Ο Λουκάς Καρυτινός συμπληρώνει φέτος 34 χρόνια στο βάθρο του μαέστρου αλλά υπερασπίζεται με εφηβικό σθένος την όπερα και την εμβληματική ηρωίδα της.
Συνέντευξη στον Δημήτρη Καλαντζή
Φωτογραφίες από την Άννα Μαρινάκη
Η Κάρμεν είναι ένας τίτλος που προσελκύει κόσμο από μόνος του. Πρόκειται για ένα έργο που διαχέεται από φως. Έλαμψε ιδιαίτερα στην εποχή της, ως αντίπαλο δέος στην εσωτερικότητα των έργων του Wagner. Η Κάρμεν έφερε στην όπερα την εξωστρέφεια της Μεσογείου και χαιρετίστηκε από όλον τον κόσμο. Ήταν δε τόσο καθοριστική, που γέννησε τον βερισμό στην Ιταλία. Πουτσίνι, Καβάλο, Μασκάνι και άλλοι πήραν το στιλ γραψίματος της Κάρμεν. Το έργο είναι βεριστικό, όχι τόσο για την πλοκή του, όσο για τη «φωτεινή» μουσική του.
- Να διευκρινίσουμε ότι οι όπερες του βερισμού στρέφονται σε θέματα της καθημερινής ζωής και όχι σε ιστορικά ή μυθικά γεγονότα της παράδοσης.
Την ιδιαίτερη υπόσταση του βερισμού στην όπερα δίνει η μουσική και όχι η υπόθεση. Θα σας φέρω ένα παράδειγμα. Η Τραβιάτα του Βέρντι, παρότι είναι μία απλή, καθημερινή υπόθεση (η «Κυρία με τις Καμέλιες» του Δουμά ήταν μία σκηνή από την τότε παρισινή ζωή), δεν είναι βεριστική όπερα γιατί ο Βέρντι δεν την αντιμετωπίζει μουσικά έτσι. Όταν πεθαίνει η Τραβιάτα στο τέλος της όπερας, υπάρχουν αγγελικές μελωδίες και αρμονίες, που δεν συνιστούν βερισμό. Αντιθέτως, η τελευταία όπερα του Πουτσίνι, η Τουραντότ, στηρίζεται σε ένα μύθο. Είναι στην πραγματικότητα ένα παραμύθι, έξω από την καθημερινή ζωή. Και όμως είναι βεριστική όπερα γιατί ο Πουτσίνι «χτυπά» τους ήρωές του με μουσική αιχμηρότητα και σκληρότητα, όπως αντιμετωπίζουμε τα πράγματα στην καθημερινή μας ζωή. Άρα ο βερισμός, βεβαίως έχει να κάνει με την υπόθεση, αλλά πάνω από όλα έχει να κάνει με τον τρόπο που χρησιμοποιείται η μουσική.
- Ας μείνουμε, παρακαλώ, στο πρόσωπο της Κάρμεν. Προσωπικά, δυσκολεύομαι να τη δω με μεγάλη συμπάθεια. Παθιασμένη γυναίκα ναι, αλλά προδίδει τόσο σκληρά τον έρωτα του Ντον Ζοζέ…
Η Κάρμεν συγκεντρώνει τα χαρακτηριστικά της γυναίκας που προσπαθεί να ξεφύγει από την καταπίεση της οικογένειας, του άντρα και της κοινωνίας, ώστε να μπορέσει μόνη της να καθορίσει τη ζωή της. Δεν είναι μία ερωτική φαντασίωση, όπως η Λούλου του Μπεργκ. Είναι μία κοπέλα που χρησιμοποιεί με θράσος την σεξουαλικότητά της για να αποκτήσει την ελευθερία της, πράγμα ανήκουστο για εκείνη την εποχή. Και γι αυτό άλλωστε το έργο είχε τεράστια αποτυχία στην πρεμιέρα. Δεν το δέχτηκε το κοινό. Ο Μπιζέ πέθανε μετά από λίγο καιρό και πολλοί εικάζουν ότι πέθανε από τη στεναχώρια του για την αντιμετώπιση που είχε η Κάρμεν του. Που να φανταζόταν ότι θα γινόταν ένα από τα κορυφαία έργα στις όπερες όλου του κόσμου…
- Πως ήταν δυνατόν να γνωρίσει αποδοκιμασία αυτή η όπερα; Ακόμα κι αν ήταν τολμηρό το λιμπρέτο, η μουσική ήταν και παραμένει μαγική…
Και όμως, ήταν μία τεράστια αποτυχία. Το κοινό δύσκολα διαχωρίζει τη μουσική από την υπόθεση. Βλέπει ως σύνολο την όπερα. Και στην πρεμιέρα την απέρριψε καθολικά.
- Σήμερα πάντως, ακόμα και οι άνθρωποι που δεν παρακολουθούν όπερα, είναι σε θέση να αναγνωρίσουν τις μελωδίες της Κάρμεν. Πρέπει να είναι από τις δημοφιλέστερες μουσικές όλων των εποχών.
Ιδίως η Καμπανέρα είναι γνωστή σε όλους και σίγουρα η Κάρμεν είναι η πιο πολυπαιγμένη γαλλική όπερα σε όλον τον κόσμο. Βρίσκεται ανάμεσα στα τρία, τέσσερα έργα που έχουν κόψει τα περισσότερα εισιτήρια ανά τον κόσμο.
- Επιμένω στον χαρακτήρα της Κάρμεν. Με τα σημερινά δεδομένα, σας είναι συμπαθής;
Η Κάρμεν είναι μία γυναίκα που δεν θέλει να υπολογίσει τον κοινωνικό της περίγυρο. Θέλει να είναι ελεύθερη. Κάτι σαν την Στέλλα, που έκανε ο Κακογιάννης πολλά χρόνια μετά, με την Μελίνα Μερκούρη. H συναισθηματική κατάσταση των χαρακτήρων στην Κάρμεν είναι περίπλοκη: η Μικαέλα είναι ερωτευμένη με τον Ντον Ζοζέ, ο Ντον Ζοζέ με την Κάρμεν, η Κάρμεν με τον ταυρομάχο και ο ταυρομάχος με τον εαυτό του.
- Η Κάρμεν δεν εκμεταλλεύεται την αγάπη του Ντον Ζοζέ και μετά τον προδίδει;
Από το έργο δεν προκύπτει ότι η Κάρμεν είχε αγαπήσει πραγματικά τον Ντον Ζοζέ. Αυτός την είχε ερωτευτεί. Εκείνη όχι. Για την Κάρμεν ήταν τρόπος ζωής να μοιράζει σεξουαλικές υποσχέσεις γύρω της. Και όταν ο Ντον Ζοζέ συνειδητοποίησε ότι δεν μπορεί να την κρατήσει κοντά του, τότε τη σκότωσε. Ευτυχώς συνελήφθη, ειδάλλως θα μετέφερε τους καταναγκασμούς του στη Μικαέλα (γέλια).
- Μουσικά τι προκλήσεις έχει το έργο;
Είναι μία διάφανη ενορχήστρωση, θα έλεγα «mozartια» ενορχήστρωση, που απαιτεί σωστή επιλογή του τέμπου, έτσι ώστε να μην προδώσει τις φυσικές εναλλαγές στη σκηνή. Είναι ένα έργο που απαιτεί πολλές πρόβες, καλή σύζευξη με τους τραγουδιστές και πάρα πολλές δοκιμές.
- Η φωνή για τον μαέστρο είναι ένα μουσικό όργανο;
Η φωνή είναι το τέλειο μουσικό όργανο. Το πρώτο και κυρίαρχο μουσικό όργανο. Ουσιαστικά τα όργανα προσπαθούν να μεταφράσουν και να αποδώσουν τη φωνητική γραμμή.
- Έχουμε φωνές στην Ελλάδα;
Πάρα πολύ καλές φωνές. Άλλωστε πολλοί Έλληνες λυρικοί καλλιτέχνες εργάζονται στο εξωτερικό.
- Έχετε διευθύνει πολλές φορές ορχήστρες στο εξωτερικό. Ποιες διαφορές εντοπίζετε με την ελληνική πραγματικότητα;
Η Δύση έχει μία βαθιά παράδοση στην όπερα και υπερασπίζεται το είδος σε επίπεδο λαού, κοινού. Αυτό βοηθά στο να γίνονται αρτιότερες παραγωγές. Όσο μεγαλύτερο ενδιαφέρον υπάρχει από τον κόσμο, τόσο καλύτερες γίνονται οι παραγωγές.
- Και στην Ελλάδα υπάρχει πλέον ένα μεγάλο κοινό που αγαπά τον όπερα.
Είναι φυσικό. Η όπερα είναι ένα λαϊκό είδος τέχνης. Δεν έχει καν τις δυσκολίες της συμφωνικής μουσικής. Όλοι μπορούν να αγαπήσουν την όπερα όταν τη δοκιμάσουν. Ειδικότερα σε αυτή την παραγωγή της Κάρμεν οι τραγουδιστές, εκτός από τις άρτιες φωνές, είναι και σωματικά πολύ πειστικοί στους ρόλους τους.
- Η κρίση της εποχής μας είναι ένας λόγος να στρεφόμαστε στη διαχρονική και δοκιμασμένη τέχνη;
Ο άνθρωπος έχει ανάγκη να ακουμπάει και να επικοινωνεί με διαχρονικές αξίες. Αποστολή της τέχνης είναι να σηκώνει τον άνθρωπο από τα προβλήματά του και μετά από δύο ώρες να τον ξανακουμπάει μαλακά στο έδαφος για να μπορεί να αντιμετωπίσει με καινούργια δύναμη την καθημερινότητά του. Η τέχνη δεν μπορεί να καλυτερεύσει από μόνη της την κοινωνία. Εκείνο που μπορεί να κάνει είναι να καλλιεργήσει και να οξύνει το μυαλό του ανθρώπου, ώστε εκείνος στη συνέχεια να πάρει τις αποφάσεις που θα βελτιώσουν τη ζωή του. Η τέχνη απαιτεί κόπο και επιμονή. Αλλά όταν επενεργήσει σε έναν άνθρωπο, τον κάνει να βλέπει με άλλη ματιά τον κόσμο γύρω του…
update
Σε ένα κατάμεστο Ηρώδειο έγινε η πρεμιέρα της Κάρμεν με τους θεατές να χειροκροτούν θερμά τους συντελεστές τόσο κατά τη διάρκεια όσο και στο τέλος της παράστασης. Ο βρετανός σκηνοθέτης επικαιροποίησε τη σκηνική χωροθεσία της όπερας σε ένα μεθοριακό σταθμό όπου οι τσιγγάνοι δεν κάνουν λαθρεμπόριο αλλά περνούν πρόσφυγες με κοντέινερ από τα σύνορα. Ιδιαίτερα εντυπωσιακές ήταν οι τρισδιάστατες προβολές πάνω στο κοντέινερ.
Ταυτότητα παράστασης
Ζωρζ Μπιζέ, Κάρμεν
Μουσική διεύθυνση: Λουκάς Καρυτινός
Σκηνοθεσία: Στήβεν Λάνγκριτζ
ΠΡΕΜΙΕΡΑ 24 ΙΟΥΛΙΟΥ 2016
ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ: 24, 26, 27 και 29 Ιουλίου 2016
Ωδείο Ηρώδου Αττικού
Nέα παραγωγή, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών
Ώρα έναρξης: 21.00
Σκηνικά – κοστούμια: Γιώργος Σουγλίδης
Βίντεο: Τόμας Μπέργκμαν – Silbersalz Film GmbH
Φωτισμοί: Τζουζέππε ντι Ιόριο
Kινησιολογία: Νταν Ο’Νηλ – Φώτης Νικολάου
Διεύθυνση χορωδίας: Αγαθάγγελος Γεωργακάτος
Διεύθυνση παιδικής χορωδίας: Μάτα Κατσούλη
Kάρμεν:
Ρινάτ Σαχάμ (24, 26/7)
Ζεραλντίν Σωβέ (27, 29/7)
Δον Χοσέ:
Λεονάρντο Καπάλμπο (24, 26/7)
Δημήτρης Πακσόγλου (27, 29/7)
Εσκαμίγιο:
Διονύσης Σούρμπης (24, 26/7)
Ομάρ Καμάτα (27, 29/7)
Μικαέλα:
Σαϊόα Ερνάντεθ (24, 26/7)
Άννα Στυλιανάκη (27, 29/7)
Θουνίγα:
Πέτρος Μαγουλάς
Μοράλες:
Νίκος Κοτενίδης
Φρασκίτα:
Μαρία Μητσοπούλου (24, 26/7)
Μαρία Κόκκα (27, 29/7)
Μερθέδες:
Ελένη Δάβου (24, 26/7)
Διαμάντη Κριτσωτάκη (27, 29/7)
Ντανκάιρε:
Κωστής Ρασιδάκις (24, 26/7)
Γιάννης Σελητσανιώτης (27, 29/7)
Ρεμεντάδο:
Αλέξανδρος Τσιλογιάννης (24, 26/7)
Χρήστος Κεχρής (27, 29/7)
Μπαλέτο
Γυναίκες:
Κλεοπάτρα Ανερούσου, Αθηνά Βρούβα, Ελένη Κλάδου, Ελευθερία Στάμου
Άνδρες:
Φώτης Διαμαντόπουλος, Μπλέντι Λατίφι, Πέτρος Κουρουπάκης, Εσμεράλντο Μπίτρο, Ιλίρ Σίπρι
Δημήτρης Καλαντζής
Latest posts by Δημήτρης Καλαντζής (see all)
- Ο «τέτοιος» στο Χαλάνδρι - September 10, 2023
- Δημιουργείται ο πρώτος Ξενώνας Φιλοξενίας Άστεγων και Ευάλωτων ΛΟΑΤΚΙ+ Ατόμων στην Αθήνα - August 30, 2023
- Το gay Πεδίον του Άρεως - May 17, 2023
