O Οιδίπους Τύραννος του Σοφοκλή είναι η πιο γνωστή τραγωδία σε όλο τον κόσμο. Υπήρξε το έργο με το οποίο ξεκίνησε η αναβίωση των παραστάσεων αρχαίου Ελληνικού δράματος το 1585 στο ιστορικό Teatro Olympico της Βενετίας και από τότε μέχρι σήμερα έχει παρουσιαστεί σε όλες τις γλώσσες της γης και σε κάθε σημείο του πλανήτη. Όσο όμως κι αν γνωρίζεις την οικουμενικότητα της τραγωδίας, χρειάζεσαι λίγο χρόνο για να συμφιλιωθείς με την ιδέα ότι ο καταραμένος βασιλιάς των Θηβών, ο γιός και δολοφόνος του Λαΐου, ο γιός της Ιοκάστης και πατέρας των παιδιών της, μιλάει στην ορχήστρα της Επιδαύρου σε βροντώδη, κοφτά και άμουσα (στα αυτιά σου) ρωσικά…
του Δημήτρη Καλαντζή
Ο Οιδίπους Τύραννος που παρουσιάστηκε την Παρασκευή 29 Ιουλίου στο θέατρο της Επιδαύρου ήταν το αποτέλεσμα της συνεργασίας του Εθνικού Θεάτρου με το Θέατρο Βαχτάγκοφ της Μόσχας. Ήταν μία άνιση συνεργασία, αφού το ρωσικό θέατρο έβαλε τη σκηνοθεσία, τα σκηνικά, τα κοστούμια και τους πρωταγωνιστές, ενώ η ελληνική συμμετοχή περιορίστηκε στον δεκαμελή χορό ελλήνων ηθοποιών. Όπως ήταν φυσικό, το «πάντρεμα» δεν έβγαλε μία ελληνο-ρωσική ή ρωσο-ελληνική καινοτόμα πρόταση, παρά μόνο την προσωπική ματιά του ρώσου σκηνοθέτη Rimas Tunimas πάνω στον Οιδίποδα. Ήταν μία ενδιαφέρουσα ματιά. Με πολλά στοιχεία που κέρδισαν το χειροκρότημα του κοινού. Αλλά και μία γεύση «ανεκπλήρωτης πρωτοπορίας»…
Ο Tunimas σεβάστηκε το κείμενο του Σοφοκλή και παρουσίασε έναν «κλασικό» Οιδίποδα με επιτυχημένα σκηνοθετικά ευρήματα και πλήρη αξιοποίηση των δυνατοτήτων των ηθοποιών του. Στην Επίδαυρο ακούστηκαν την Παρασκευή δυνατές φωνές. Άλλοτε βροντώδεις και άλλοτε σπαρακτικές, αλλά πάντα καθαρές και ικανές να γεμίσουν τον χώρο, χωρίς να χρειάζονται τη βοήθεια μικροφωνικών εγκαταστάσεων. Οι ηθοποιοί κυριάρχησαν στην ορχήστρα, και παρά την προσπάθεια που κατέβαλε το κοινό να κοιτά πότε εκείνους, και πότε την προβολή της μετάφρασης από τα ρωσικά, κέρδισαν το στοίχημα να παρουσιάσουν στη γλώσσα τους ένα ελληνικό έργο στη χώρα του.
Ο χορός των Ελλήνων ηθοποιών ήταν από τα πιο θετικά στοιχεία της παράστασης του Tunimas. Ιδιαίτερα στο πρώτο στάσιμο είδαμε τον Ρώσο σκηνοθέτη να παρουσιάζει μοναδικά τους δέκα άνδρες ως ένα και ενιαίο ζωντανό σύνολο, που κάθε παρουσία και φωνή ξεπηδούσε για να προσθέσει ένα κομμάτι σε παζλ. Σχεδόν αγκαλιασμένοι, οι άνδρες του χορού, έδιναν την εικόνα μίας φοβισμένης και σπαρακτικής Λερναίας Ύδρας με τα κεφάλια της να σηκώνονται και να μαζεύονται σε απόλυτα αρμονική κινησιολογία.
Το επόμενο θετικό στοιχείο της παράστασης ήταν το λειτουργικό σκηνικό του Adomas Jacovskis, ένας μεγάλος κύλινδρος με ανοίγματα στα οποία μπορούσαν να πιαστούν οι ηθοποιοί και να παρασυρθούν στην κίνηση του, μπροστά και πίσω στο χώρο της ορχήστρας. Ο κινούμενος κύλινδρος λειτουργούσε ως οδοστρωτήρας που παρασέρνει τον χρόνο και τις ταυτότητες, ισοπεδώνει την πλαστή πραγματικότητα, συντρίβει εξουσίες και κατεστημένες «αλήθειες» για να καταλήξει σε μία τρομακτική απειλή για κάθε βεβαιότητα στη ζωή των Θηβαίων, στη ζωή όλων των ανθρώπων.
Ένα άλλο εύρημα του Tunimas ήταν η χρησιμοποίηση ενός βωβού προσώπου, ενός στρατιώτη με περικεφαλαία και δόρυ, του «πιστού σκύλου» του βασιλιά Οιδίποδα. Ο σκηνοθέτης παρουσίασε μία σαδομαζοχιστική σχέση εξουσιαστή και πρόθυμου εξουσιαζόμενου, στην οποία ο δεύτερος γινόταν σκαλοπάτι για να πατήσει ο βασιλιάς, ήταν έτοιμος να κατασπαράξει, όποιον τον αμφισβητούσε, και αρκούνταν σε χάδια (σαν κι αυτά που κάνουμε στα ζώα) για να νιώσει ευχαριστημένος από το «αφεντικό» του. Η παρουσία του ετοιμοπόλεμου και πιστού στρατιώτη, μεγέθυνε τόσο την εξουσία του Οιδίποδα όσο και την συντριβή του.
Στα αμφισβητούμενα στοιχεία της παράστασης θα πρέπει να σημειώσουμε τη χρήση μουσικής σε παραμορφωτική ένταση (προφανώς ο σκηνοθέτης ήθελε να υποβάλλει στους θεατές σε έντονα συναισθήματα, αλλά ξεπέρασε τα όρια της ενόχλησης), την περίεργη πρώτη εμφάνιση του Κρέοντα ως γυναικωτού άνδρα (σε τέτοιο βαθμό υπερβολής, που καταντούσε κωμικός) και κάποιων παλαιομοδίτικων εφέ (ξηρού καπνού κ.α.) που έδιναν τόνους περιττής υπερβολής στην παράσταση. Τα κοστούμια έχουν σταματήσει εδώ και πολλά χρόνια να αποτελούν καινοτομία στις παραστάσεις αρχαίου δράματος (δεν μας έκανε καμία εντύπωση ότι ο χορός φορούσε σακάκια και γραβάτες και η Ιοκάστη βραδινή τουαλέτα). Άλλες επιμέρους επιλογές, όπως το να δούμε τον Οιδίποδα να παίζει για λίγο σαξόφωνο και τον Κρέοντα να τραγουδά σε σπαστά ελληνικά «είμαι αητός χωρίς φτερά», έδειχναν απλά την αγωνία του σκηνοθέτη να παρουσιάσει κάτι προκλητικά καινούργιο.
Ο Οιδίποδας του Tunimas δεν ήταν μία πρωτοπόρα ή συναρπαστική παράσταση. Ήταν όμως μία καλή παράσταση, σεβαστική στο έργο του Σοφοκλή και τη διαχρονική του αίγλη, που μπορούσε να κερδίσει τόσο ένα άπειρο στο αρχαίο δράμα κοινό, όσο και τους φανατικούς θεατές της Επιδαύρου.
Θα κλείσουμε με ένα απόσπασμα (τόσο επίκαιρο για την πραγματικότητα της Ελλάδας!) από το σημείωμα του σκηνοθέτη στο πρόγραμμα υπό τον τίτλο «Η τραγωδία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας»:
«…χαρακτήρες όπως ο Οιδίποδας έχουν σχεδόν εκλείψει σήμερα. Το να αυτοτιμωρείσαι για τις αμαρτίες σου είναι εκτός μόδας! Στην εποχή μας επικρατεί η αίσθηση της απόλυτης αθωότητας. Για ό,τι άσχημο συμβαίνει, οι άνθρωποι αναζητούν ευθύνες οπουδήποτε αλλού εκτός από τον ίδιο τον εαυτό τους: στους γείτονες, στην πόλη, στην πολιτική, στην κυβέρνηση, στη χώρα. Λένε: «μακάρι να είχα γεννηθεί σε μία άλλη οικογένεια ή σε άλλη χώρα, ή σε διαφορετική εποχή – τότε, όλα θα ήταν διαφορετικά…»».
Άραγε θα ήταν;
Την παράσταση παρακολούθησαν ο πρόεδρος της Δημοκρατίας Προκόπης Παυλόπουλος και η πρόεδρος της Εθνικής Τράπεζας Λούκα Κατσέλη (σ.σ. η τράπεζα ήταν χορηγός της παράστασης).
Ταυτότητα της παράστασης
Σκηνοθεσία Rimas Tuminas
Σκηνογράφος Adomas Jacovskis
Ενδυματολόγος Maksim Obrezkov
Συνθέτης Faustas Latenas
Συνθέτης Χορικών Θοδωρής Αμπαζής
Χορογράφος Angelica Cholina
Δραματολόγος / ακαδημαϊκός σύμβουλος Dmitry Trubothckin
Μετάφραση χορικών από τα αρχαία στα νέα ελληνικά Έλσα Ανδριανού
Μουσική διδασκαλία Χορικών Μελίνα Παιονίδου
Βοηθός σκηνοθέτη Irina Gromova
Σχεδιασμός φωτισμών Narek Tumanian
Σχεδιασμός ήχου Ruslan Knushevitskiiy
Διανομή:
Οιδίπους Victor Dobronravov
Ιερέας Evgeny Kosyrev
Κρέων Eldar Tramov
Κορυφαίος Vitalys Semenovs
Τειρεσίας Evgeny Knyazev
Ιοκάστη Liudmila Maksakova
Αγγελιαφόρος από την Κόρινθο Valery Ushakov
Βοσκός από τη Θήβα Artur Ivanov
Αγγελιαφόρος από το παλάτι Maxim Sevrinovskiy
Γυναίκα από το παλάτι Ekaterina Simonova
Στρατιώτης Pavel Yudin
Αγόρι Irina Gromova
Δαυίδ Μαλτέζε, Λεονάρδος Heifetz-Μπατής, Σωκράτης Πατσίκας, Γιώργος Στάμος, Σπύρος Τσεκούρας
Χορός Ilya Algaer, Παναγιώτης Αθανασόπουλος, Θανάσης Βλαβιανός, Γιώργος Γάλλος, Δημήτρης Γεωργιάδης,Κώστας Κοράκης
Παιδιά Αφροδίτη Αντωνάκη, Γεωργία Μητροπούλου
Δημήτρης Καλαντζής
Latest posts by Δημήτρης Καλαντζής (see all)
- Ο «τέτοιος» στο Χαλάνδρι - September 10, 2023
- Δημιουργείται ο πρώτος Ξενώνας Φιλοξενίας Άστεγων και Ευάλωτων ΛΟΑΤΚΙ+ Ατόμων στην Αθήνα - August 30, 2023
- Το gay Πεδίον του Άρεως - May 17, 2023
