Τα απομεινάρια του χρόνου στο σπαρακτικό ποίημα της Κικής Δημουλά «Γας Ομφαλός»

dddddddddddd

του Δημήτρη Καλαντζή.

Η Κική Δημουλά ανήκει στη μεταπολεμική ποιητική γενιά που χαρακτηρίζεται από την υπαρξιακή αγωνία με έμφαση στα ανθρώπινα συναισθήματα του ιδιωτικού βίου. Θέματα που κυριαρχούν στα ποιήματά της είναι η απουσία, η φθορά, η απώλεια, η μοναξιά και ο χρόνος, ενώ χαρακτηριστικά της ποίησής της είναι η προσωποποίηση αφηρημένων εννοιών, η ασυνήθιστη χρήση κοινών λέξεων και η πικρή παιχνιδίζουσα διάθεση. Με το «Γας Ομφαλός» (1988) επιλέγει έναν εμβληματικό αρχαιολογικό χώρο, τους Δελφούς, για να συνθέσει μία σπαρακτική κραυγή για το τετελεσμένο παρελθόν και την οδυνηρή απουσία του στη συγχρονία.

Ἀναστηλώνεται Νοέμβρης τῶν Δελφῶν.
Ἀπόβροχο στὶς μετῶπες τῆς ἀπορρόφησής του.
Σύννεφα ποὺ δὲν θὰ φύγουν μοιράζονται θρόνους.
Ζωφόροι φύλλων κίτρινων κοσμοῦν
Ἀντισεισμικὰ ἀνάκτορα ἀνέμων.

Πομπὴ σκαλοπατιῶν.
Προπορεύονται οἱ ἀρχὲς τοῦ τόπου, σαρκοφάγοι.
Ἀκολουθοῦν βασιλεῖς, προσκυνητὲς τῆς προφητείας
ἀρχηγοὶ πολέμων μὲ δῶρα ποὺ στέλνει ἡ φιλοδοξία
στοὺς μάντεις της, αἰῶνες κοιλαράδες βραδυκίνητοι
μὲ τὶς ἐπαναλήψεις παλλακίδες τους.
Φρουρὰ τῆς ροῆς σωματοφύλακες ἑκατέρωθεν,
σαρκοφάγοι πάλι μὲ τὶς περικνημίδες τους
-τσουκνίδες καὶ ξερόχορτα.

Καθ᾿ ὁδόν, στέψη σκέψης
ποὺ ἔκανα γιὰ σένα, ἐπ᾿ ἀνδραγαθία:
μὲ τὴν ἀπουσία σου μεγάλωσες
ἐξάπλωσες τῶν ἀφανῶν τὶς κτήσεις.
Ταξιθέτριες πέτρες στὸ θέατρο.
Στὴ σειρὰ τῶν ἐπισήμων κάθονται θυμάρια.
Τζαμπατζῆδες θεατρόφιλοι βράχοι τριγύρω
κρέμονται σκαρφαλωμένοι στὸν ἀπόηχο.
Στὸν κορυφαῖο ρόλο της ἡ τραγῳδὸς αὐλαία.
Ἐνθουσιώδους παρακμῆς χειροκροτήματα,
μπιζάρουν μέλισσες κι ἄλλα βομβώδη
μελιστάλακτα κεντριά, αἰώρησης κάνιστρα
μὲ φρεσκοκομμένες πεταλοῦδες
ραίνουν τὴν πρωταγωνίστρια ἑρμηνεία μας.

Ψηλά, ἀπὸ τὸ στάδιο, ἐξακοντίζονται ἰαχὲς
κύκλοι δρομεῖς ἐπευφημοῦνται
νικητὴς ἀνακηρύσσεται
ἕνας ἕνας ποὺ κλείνει.

Ἐπακολουθῶ. Στέρνες βωμοὶ ἄδυτα θυσιῶν
ὑδραγωγεῖα κινήτρων, ἡ ἀρχαιότερη Πυθία:
ἡ σαρκοφάγος πάλι. Ἀλλὰ ἡ ζωὴ
τὸν ἀποφεύγει τὸν χρησμό της.

Στάση σκέψης ποὺ κάνω γιὰ ὅλες
τὶς σπασμένες ἀρτιότητες: «στὸ κάτω μέρος
μαρμάρινης τρεχούσης γυναικός»,
βῆμα ἀβοήθητο ποδιοῦ πρὸς χαμένο σῶμα,
μόνο ἡ κουλουριασμένη κίνηση
ἀνώνυμου νεκροῦ πολεμιστῆ
δίπλα σὲ ἀπόστρατη ἀσπίδα
καὶ «δούλης νεαρᾶς τὸ σπασμένο κάτοπτρο»
-τώρα πῶς θὰ καλλωπίζεται ἡ ὑποδούλωση.
Σφὶγξ καθρεφτίζει τὸ ἀναπάντητο.

Καντίνες. Κάτι γιὰ τὸ δρόμο. Σάντουιτς,
ἀναψυκτικά, ἐμφιαλωμένο λάλον ὕδωρ.

Μάρμαρα πάλι, ἀφιερώματα σὲ πέτρες
χαραγμένες. Δύσκολα διαβάζω.
Τὸ σκληρὸ ἔμαθα πὼς χαράζει
ἀλλὰ ὄχι πῶς χαράζεται.
Ἀργὰ συλλαβίζοντας ἀναστηλώνω
μόνον τὴ λέξη ΕΠΤΟΗΘΗ. Μόνο; Ὄχι καὶ μόνο.
Ἀκουστὸ ἀνὰ τὸν κόσμο τὸ Ἐπτοήθη.
Μαντεῖο.
Γᾶς ὀμφαλός.

Δελφοί

Στο «Γας ομφαλός» παρακολουθούμε το μοναχικό περίπατο μιας γυναίκας στον αρχαιολογικό χώρο των Δελφών και τις σκέψεις της για τη φθορά, την απώλεια και τον υπαρξιακό φόβο που προκαλεί η επαφή με τις ορατές συνέπειες του χρόνου πάνω στα πράγματα. Ο τίτλος παραπέμπει στη γλυπτή παράσταση που ήταν τοποθετημένη στο άδυτο του ναού του Απόλλωνα και, σύμφωνα με την αρχαία αντίληψη, σηματοδοτούσε το κέντρο του τότε γνωστού κόσμου.

Ίσως όμως να συνδέεται και με την επικέντρωση του νου της αφηγήτριας στο αγαπημένο πρόσωπο που χάθηκε (ο σύζυγός της Κικής Δημουλά είχε πεθάνει δυο χρόνια πριν δημοσιευθεί η συλλογή).

Η είσοδός της σημερινής επισκέπτριας στον αρχαιολογικό χώρο γίνεται παράλληλα με μία αρχαία πομπή, όπου προπορεύονται οι αρχές, ακολουθούν οι βασιλείς και οι πολέμαρχοι, οι προσωποποιημένοι αιώνες, οι παλλακίδες και οι σωματοφύλακες. Οι σαρκοφάγοι, που επαναλαμβάνονται με έμφαση, υποδηλώνουν το μοτίβο της φθοράς και του θανάτου. Όλη η διαδικασία υπογραμμίζει την ανθρώπινη ματαιοδοξία και ματαιότητα μπροστά στην αναπόδραστη φθορά και τελικά το θάνατο.

Με τη χρήση σουρεαλιστικών εικόνων, τα στοιχεία της φύσης (βράχοι, μέλισσες, πεταλούδες) διαπλέκονται με τα στοιχεία του θεάτρου (ταξιθέτριες, θεατρόφιλοι, αυλαία, πρωταγωνίστρια), όπου κυρίαρχο ρόλο παίζει η «ενθουσιώδης παρακμή».

Η ποιήτρια ψάχνει μάταια να βρει την πληρότητα μέσα από τα απομεινάρια της αρχαιότητας που αντικρίζει στο μουσείο των Δελφών αλλά αντικρίζει μόνο σπαράγματα: το κάτω μέρος του σώματος μιας γυναίκας ή την ασπίδα ενός νεκρού πολεμιστή.

Οι αντιθέσεις του «κάποτε» και του «τώρα» διατρέχουν το ποίημα μέσα από πυκνά και ευρηματικά σχήματα όπως «σπασμένες αρτιότητες» (σπασμένες = τώρα, αρτιότητες = κάποτε) ή «εμφιαλομένο λάλον ύδωρ» (εμφιαλωμένο = τώρα, λάλον ύδωρ = κάποτε).

Ο περίπατος της ποιήτριας τελειώνει με τον αρχαίο κόσμο να βγαίνει τραυματισμένος από την επαφή του με τη σύγχρονη πραγματικότητα, αφού κυριαρχεί η εμπορευματοποίηση (καντίνες, σάντουιτς, αναψυκτικά).

Η ιστορία χαράσσει αλλά και χαράσσεται, πληγώνει, ΠΤΟΕΙ, ταράζει, φοβίζει.

Η ποιήτρια συναντιέται με τις προσωπικές οδυνηρές της μνήμες.

«Γας ομφαλός», κέντρο της ζωής, είναι η φθορά και ο θάνατος.

Bio
Latest Posts

Δημήτρης Καλαντζής

Γεννήθηκε, μεγάλωσε και ζει στο κέντρο της Αθήνας. Σπούδασε δημοσιογραφία στο «Εργαστήρι» και Ελληνικό Πολιτισμό στο ΕΑΠ. Έχει δουλέψει σε εφημερίδες, ραδιοφωνικούς & τηλεοπτικούς σταθμούς και τώρα διερευνά τους κώδικες του διαδικτύου. Αγαπά τις ανθρώπινες ιστορίες και τις γάτες.