Ένας βράχος, ένα δάσος, μία πηγή, μία σπηλιά ή ένα επιβλητικό τοπίο μπορούσε στην αρχαία Ελλάδα να γίνει, με το πέρασμα των χρόνων, χώρος ιερός, ένα “τέμενος” (τέμνει τον χώρο, τον διαχωρίζει από το υπόλοιπο φυσικό τοπίο), στο οποίο οριζόταν να λατρεύεται μία θεότητα.
του Δημήτρη Καλαντζή
Η ανάπτυξη βωμών, ναών και άλλων αρχιτεκτονημάτων σε συνδυασμό με τη θέσπιση συγκριμένης τελετουργίας και την τοποθέτηση ιερατικών αξιωματούχων, προσέδωσε σε κάποιους χώρους ιδιαίτερη ακτινοβολία και αίγλη, που ξεπερνούσε τα όρια των πόλεων και των ελληνικών φυλών. Με την υιοθέτηση άλλωστε της ολύμπιας θεολογίας από τους αρχαϊκούς χρόνους, είχε συμπιεσθεί ήδη το πλήθος των τοπικών θρησκευτικών δοξασιών σε ένα ευσύλληπτο σχήμα, μέσα στο οποίο κάθε πόλη και κάθε κοινότητα αναγνώριζε, ανάμεσα στους τοπικούς της θεούς, τις ίδιες ακτινοβόλες ολύμπιες θεότητες.
Είτε ως αυτοδιοικούμενοι οργανισμοί, είτε υπό την εποπτεία ισχυρών πόλεων, τα πανελλήνια ιερά, όπως εκείνα των Δελφών, της Επιδαύρου και της Ελευσίνας, συγκέντρωναν πλήθη πιστών από όλες της ελληνικές φυλές, καθώς ικανοποιούσαν τους κοινούς φόβους για το άγνωστο, την ασθένεια ή την μετά θάνατο ζωή.
ΙΕΡΟ ΔΕΛΦΩΝ: ΤΟ ΙΕΡΟ ΤΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΑ ΩΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΦΥΛΩΝ
Η μικρή πόλη των Δελφών απέκτησε ζωή και σταδιακά αίγλη στα γεωμετρικά χρόνια, όταν αγκάλιασε τη λατρεία του θεού Απόλλωνα. Χτισμένη πάνω σε έναν άγονο βράχο, στις απόμερες πλαγιές της Κίρφεως, μακριά από κάθε σημαντικό κέντρο ισχύος, θα παρέμενε ασήμαντη πολίσκη χωρίς την «παρουσία» του θεού, που χρησμοδοτούσε με το στόμα της Πυθίας από το φημισμένο μαντείο του. Ακόμα και στην ακμή της επιρροής τους, οι Δελφοί παρέμειναν μία μικρή και ολιγάνθρωπη πολιτεία με 700 ελεύθερους πολίτες.
Από την αρχή του 6ου αι. π.Χ. τη διοίκησή των Δελφών είχε το Συνέδριο των Αμφυκτυονιών, ένα συμβούλιο από αντιπροσώπους όχι των πόλεων / κρατών της περιοχής αλλά των ελληνικών φυλών. Αινιάνες, Αχαιοί, Φθιώτες, Δόλοπες, Δωριείς, Θεσσαλείς, Ίωνες, Λοκροί,Μαλιείς, Μάγνητες, Περραιβοί και Φωκείς αποφάσιζαν για την τύχη των Δελφών. Αυτός ήταν και ο λόγος που η δελφική συμβουλή έπαιζε πάντα καθοριστικό ρόλο σε πολεμικές και ειρηνικές επιχειρήσεις, σε πολιτικές και πολιτειακές διαμάχες, σε πνευματικές και θρησκευτικές αναζητήσεις.
Ακόμα και στα χρόνια του αποικισμού, οι ελληνικές πόλεις κατέφευγαν στο μαντείο των Δελφών για να λάβουν χρησμούς περί του που θα έπρεπε να πάνε και ποιος θα έπρεπε να είναι ο οικιστής. Τα συμφέροντα, όπως είναι κατανοητό, ήταν τεράστια. Οι ισχυροί επιζητούσαν την εύνοια των Δελφικών χρησμών και έτσι το τέμενος μετατράπηκε σε ένα πολύ πλούσιο ιερό με μοναδικά αναθήματα και θησαυρούς.
Οι αντιπρόσωποι των φυλών συνέρχονταν δύο φορές το χρόνο προκειμένου να εξασφαλίσουν την ανεξαρτησία του μαντείου: την άνοιξη στους Δελφούς και το φθινόπωρο στην Ανθήλη, πόλη κοντά στις Θερμοπύλες, όπου ήταν και το ιερό της Αμφυκτιονίδος Δήμητρας.
Το ιερό των Δελφών, ο «ομφαλός του κόσμου» κατά τον μύθο που ήθελε τους δύο αετούς που έστειλε ο Δίας από τα άκρα του κόσμου να διασταυρώνονται στους Δελφούς, χαρακτηρίζεται από τα τις πλούσιες προσφορές πιστών και πόλεων. Ο τύραννος της Κορίνθου Κύψελος έχτισε στο ιερό τον πρώτο «θησαυρό», ένα μικρό ναόσχημο οικοδόμημα, που ήταν το ίδιο ανάθημα στο θεό και ταυτόχρονα στέγαζε τις πολύτιμες προσφορές που αφιέρωνε η κάθε πόλη στο ιερό.
Όλα τα οικοδομήματα και τα αναθήματα του ιερού βρίσκονταν μέσα σε κτιστό περίβολο. Στο κέντρο του περιβόλου υψωνόταν ο μεγάλος ναός του Απόλλωνα. Η κυριότερη είσοδος στο ιερό βρισκόταν στη Ν.Α. πλευρά. Από εκεί ο επισκέπτης ακολουθούσε τη λιθόστρωτη Ιερά Οδό που ανηφόριζε προς το ναό και εκατέρωθέν της παρατάσσονταν τα αναθήματα των ελληνικών πόλεων όπως ο χάλκινος Δούρειος Ίππος των Αργείων και οι θησαυροί (Θήβας, Σικυών, Σίφνου κ.α.).
Ο θησαυρός των Αθηναίων βρισκόταν στην στροφή της Ιεράς Οδού προς τον ναό του Απόλλωνα ενώ απέναντί του υπήρχε το βουλευτήριο της πόλεως των Δελφών. Πίσω από το μεγάλο ναό του Απόλλωνα (πτερωτός με 6Χ15 δωρικούς κίονες) και σε αρκετά υψηλότερο επίπεδο βρισκόταν το λίθινο θέατρο και σε ακόμα υψηλότερο επίπεδο η λέσχη των Κνιδίων. Το ιερό συμπλήρωναν το στάδιο και το θέατρο όπου οργανώνονταν αθλητικοί και μουσικοί αγώνες (Πυθικοί) με μακρά παράδοση και μεγάλη φήμη.
Κεντρικό πρόσωπο στο ιερό του Απόλλωνα ήταν η Πυθία. Αρχικά επρόκειτο για μία νέα παρθένα χωριατοπούλα, ενώ αργότερα το ρόλο αναλάμβαναν μεγαλύτερες γυναίκες, άνω των 50 χρονών, ώστε να περιοριστεί η πιθανότητα να γίνουν ερωτικό αντικείμενο των πιστών.
Η Πυθία προφήτευε μία φορά το χρόνο, την ημέρα των γενεθλίων του Απόλλωνα (στις 7 του Δελφικού μήνα Βόσιου), ενώ αργότερα οι πανηγυρικές χρησμοδοτήσεις δίνονταν μία φορά το μήνα, πάντα στις 7, από τρεις Πυθίες, δύο επίσημες και μία συμπληρωματική που προφήτευαν εναλλάξ για να ανταποκριθούν στα πολλά αιτήματα για χρησμοδοτήσεις.
Όσοι ήθελαν να συμβουλευτούν το μαντείο, Έλληνες και ξένοι, θα έπρεπε, αφού πληρώσουν ένα φόρο που λεγόταν πελανός (γλυκό) και θυσιάσουν μία κατσίκα, να κάνουν μπάνιο σε μία κοντινή πηγή και να περιμένουν τα σημάδια (κινήσεις του θυσιαστηρίου ζώου) για το εάν ο Απόλλωνας είναι έτοιμος να δώσει χρησμό για την περίπτωσή τους. Τα προκαταρκτικά γίνονταν κάτω από τον έλεγχο των ιερέων.
Με την έγκρισή τους ο πιστός έμπαινε στον ναό και, αφού έκανε μία δεύτερη θυσία, πλησίαζε προς το άδυτον, έναν ακατέργαστο χώρο όπου πάνω σε μία σχισμή του εδάφους από την οποία αναδύονταν αναθυμιάσεις, είχε στηθεί ο ιερός τρίπους στον οποίο καθόταν η Πυθία και έβγαζε ασυνάρτητους ήχους, αφού προηγουμένως είχε εξαγνιστεί στα νερά της Κασταλλίας πηγής και μασήσει φύλλα δάφνης.
Οι ήχοι της Πυθίας ερμηνεύονταν σε εξάμετρους στίχους από έναν ποιητή που παρίστατο, όχι πάντα με την καθαρότητα που επιθυμούσε ο προσφεύγων στο μαντείο. Άλλωστε το ταξίδι προς το ομφαλό της γης ήταν από μόνο του ένα ταξίδι αυτογνωσίας, καθώς οι χρησμοί της Πυθίας ήταν λιγότερο «προφητείες» και περισσότερο μία βοήθεια στη λήψη σημαντικών αποφάσεων.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
L.Bruit Zaidman – P. Schmitt Pantel, Η Θρησκεία στις Ελληνικές Πόλεις της Κλασσικής Εποχής, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα, 2010.
R.Garland, Η Θρησκεία και οι Έλληνες, Εκδόσεις Ενάλιος, Αθήνα, 2005.
W.Burkert, Αρχαία Ελληνική Θρησκεία, Αρχαϊκή και Κλασσική Εποχή, Εκδόσεις Καρδαμίτσα, Αθήνα, 1993.
Μ. Ανδρόνικος, Δελφοί, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1992.
Ν.Παπαχατζής, «Η Θρησκεία κατά την Αρχαϊκή Εποχή» στο Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόμος Β΄, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1979.
R. Flaceliere, Ο Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος των Αρχαίων Ελλήνων, Εκδόσεις Παπαδήμα, Αθήνα, 2007.
Ν. Παπαχατζή, Η Θρησκεία στην Αρχαία Ελλάδα, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 2006.
Α. Μαστραπάς, «Η Πόλη Κράτος» στο Ελληνική Ιστορία, Τόμος Α΄, Ο Αρχαίος Ελληνικός Κόσμος, ΕΑΠ, Πάτρα, 2002.
Δημήτρης Καλαντζής
Latest posts by Δημήτρης Καλαντζής (see all)
- Ο «τέτοιος» στο Χαλάνδρι - September 10, 2023
- Δημιουργείται ο πρώτος Ξενώνας Φιλοξενίας Άστεγων και Ευάλωτων ΛΟΑΤΚΙ+ Ατόμων στην Αθήνα - August 30, 2023
- Το gay Πεδίον του Άρεως - May 17, 2023
