της Έλενας Ζαβιτσάνου.
Είναι άραγε η Στέλλα Βιολάντη τρελή; Τρελαίνει ο έρωτας τον άνθρωπο; Και αν ναι, το κάνει με τον τρόπο που το έκανε κάποτε; Πόσο επίκαιρος είναι ο λόγος του θεάτρου όταν το κείμενο έχει γραφτεί 108 χρόνια πριν; Και γιατί ένας νέος (ηλικιακά) δημιουργός καταπιάνεται με αυτό;
Είναι οι σκέψεις που έκανα όταν πληροφορήθηκα ότι ο Γιώργος Λύρας σκηνοθετεί τη Στέλλα Βιολάντη του Γρηγόρη Ξενόπουλου. Τη διάβασα όταν βρισκόμουν ακόμη στο δημοτικό σχολείο και μ΄ έκανε να κλάψω σχεδόν με λυγμούς. Η πιο επαναστατημένη και γοητευτική νεαρή μετά την αρχαία Αντιγόνη, η Στέλλα Βιολάντη αστή και πλούσια από αρχοντική γενιά, μεγαλωμένη στα πούπουλα και στα χρυσάφια και με τις φρούδες ελπίδες των γονιών της να κάνει έναν γάμο που θα ζηλεύουν πλούσιες και φτωχές, ερωτεύεται έναν φτωχό, εξεγείρεται και το end δεν είναι happy. Eκείνη πεθαίνει, αρνούμενη να συμβιβαστεί, και η οικογένεια της βυθίζεται στο πένθος, ενώ ο έρωτας της έχει ήδη κανονιστεί να παντρευτεί κάποια άλλη. Κυρίες και κύριοι, η πιο ρομαντική, απαισιόδοξη και ψυχαναλυτική ιστορία του 19ου αιώνα στο θέατρο ΧΩΡΑ, από τις 5 Δεκεμβρίου. Κάθε Δευτερότριτο.
- Η Στέλλα Βιολάντη ξανά σε αθηναϊκή σκηνή. Πόσο ίδια, πόσο διαφορετική είναι;
Δεν έχω δει δυστυχώς την παράσταση του Ελεύθερου θεάτρου. Δεν έχω δει ποτέ τη Στέλλα Βιολάντη. Έχω ακούσει πολλά για εκείνο το τελευταίο ανέβασμα απ’ τον Σταμάτη Φασουλή και τη Νένα Μεντή. Σαν έργο πάντως παραμένει το ίδιο συναρπαστικό και σπουδαίο ακόμα και σήμερα και μάλλον για πολλά χρόνια ακόμη. Μιλάμε για ένα εμβληματικό κείμενο του νεοελληνικού θεάτρου με τεράστια παραστασιογραφία. Με μεγάλη εισπρακτική και καλλιτεχνική επιτυχία. Ένα έργο που άλλαξε το ελληνικό θέατρο. Έχει πολύ μεγάλη ιστορία. Το έργο είναι ο πρωταγωνιστής.
- Αν το σκεφτείς, το Στέλλα είναι ένα μυθικό όνομα. Ηρωίδα του Ξενόπουλου και πιο μετά του Κακογιάννη. Πάντως μια γυναίκα μπροστά από την εποχή της, ένα ελεύθερο πνεύμα…
Εγώ είμαι μεγάλος θαυμαστής και των δύο. Τυχαίνει η Στέλλα του Κακογιάννη να είναι η αγαπημένη μου ελληνική ταινία. Στέλλα στα λατινικά είναι και το άστρο. Είναι αυτό το ουράνιο σώμα που ‘ναι πολύ ψηλά και μακριά μας σαν ένα δυνατό φως και το θαυμάζουμε. Όλα συνδέονται κάπως μάλλον. Δε νομίζω να ‘ναι τυχαία όλα αυτά. Η Στέλλα είναι πολύ πιο μπροστά απ την εποχή της αλλά δυστυχώς ή και ευτυχώς και πολύ μακριά απ’ τη δική μας και ίσως και από αυτές τις γενιές που θα ‘ρθουν. Η Στέλλα δεν είναι σύγχρονη καμίας εποχής. Είναι ένα μυθικό πλάσμα πια. Ποιος θα έκανε σήμερα αυτό που έκανε εκείνη προκειμένου να υπερασπιστεί το προσωπικό του δικαίωμα; Την προσωπική του ελευθερία; Δύσκολη περίπτωση. Μοναδική. Δεν βρίσκεις παραδείγματα πολλά αντίστοιχα.
- Πως πλησιάσατε λοιπόν εσείς τη Στέλλα Βιολάντη; Τι της προσθέσατε; τι αφαιρέσατε;
Την πλησίασα με μεγάλο θαυμασμό και καταγοητευμένος. Πράγμα που σημαίνει πως σεβάστηκα απολύτως την ίδια της τη δυναμική. Το κείμενο με όλες του τις αρετές. Αφαίρεσα μόνο κάθε τι στη γλώσσα ή στην κατάσταση παρέπεμπε σε ηθογραφία. Το έργο αντιμετωπίστηκε ως ένας τραγικός μύθος. Ως μια ιστορία δηλαδή με αμετάβλητη θέση στο χρόνο. Πρόσθεσα κάποια πράγματα που θεώρησα πολύ σημαντικά δραματουργικά από τη νουβέλα που προήλθε το έργο. Τον «Έρωτα Εσταυρωμένο» του Ξενόπουλου. Και κρατήσαμε και τον τίτλο αυτό βέβαια. Η παράσταση ονομάζεται «Στέλλα Βιολάντη / Έρως Εσταυρωμένος». Επιμείναμε πολύ στο ερωτικό μαρτύριο. Στον έρωτα που σταυρώνει. Που τυραννάει.
- Πόσο επίκαιρος και αληθινός μπορεί να είναι ένας λόγος γραμμένος πριν από 108 χρόνια;
Ανάλογα με τον τρόπο που θα τον διαχειριστείς. Μπορεί να γίνει ολόφρεσκια η γλώσσα, αν είναι βέβαια και γραμμένη από μεγάλο τεχνίτη. Αρκεί να φροντίσεις τον τρόπο εκφοράς και τον τρόπο υπόκρισης. Για εμας αυτό είναι μια πρόκληση που μας ελκύει απ’ την αρχή. Και με τον Εφταλιώτη και τώρα με τον Ξενόπουλο μας γοητεύει πολύ η διαδικασία της εργασίας πάνω στο λόγο. Στόχος μας είναι να ακούς τη γλώσσα και να μην συνειδητοποιείς ότι είναι 108 χρονών. Αλλά να σου ακούγεται σαν σημερινή.
- Η Στέλλα είναι μια ρομαντική ηρωίδα, μια γυναίκα που πεθαίνει από έρωτα. Υπάρχουν σήμερα τέτοιοι ώρες;
Πράγματι η Στέλλα είναι ένα γνήσιο ρομαντικό σύμβολο. Δεν νομίζω να υπάρχουν αντίστοιχες περιπτώσεις σήμερα. Σήμερα, αν ένας έρωτας δεν μπορεί να ευδοκιμήσει, ξεπερνιέται με πιο ανώδυνο τρόπο. Σίγουρα ένας σημερινός νέος άνθρωπος, αν χωρίσει ή αν δεν μπορέσει να έχει εκείνον που ποθεί, θα πονέσει. Θα βιώσει το ερωτικό πένθος αλλά ως εκεί. Δεν ξέρω αν θα προσέφερε τη ζωή του για να καθαγιάσει τον έρωτα του. Επίσης ακόμα και αν ήθελε να επιμείνει θα το έκανε αλλιώς. Θα έφευγε απ’ το σπίτι του. Χωρίς δεύτερη κουβέντα. Η Στέλλα την εποχή εκείνη δεν μπορούσε να φύγει. Αν και στη βόρεια Ευρώπη η Νόρα του Ίψεν έφευγε. Εδώ σε μας, η Στέλλα μόνο νεκρή θα μπορούσε να βγει από το σπίτι. Είναι μια ακραία περίπτωση. Αυτό την καθιστά και παραστάσιμη. Κατά τη γνώμη μου. Αν βλέπαμε τον εαυτό μας στην παράσταση ίσως να μην είχε ενδιαφέρον. Μας κερδίζει γιατί μας παρουσιάζει την ιδανική μας εκδοχή.
- Η ψυχιατρική επιστήμη σήμερα, θα αναγνώριζε στο πρόσωπο της Στέλλας Βιολάντη μια διαταραγμένη προσωπικότητα. Εκεί η τέχνη νομίζω έρχεται και βάζει τα δικά της όρια; Εσείς τι λέτε;
Δεν θεωρώ τη Στέλλα διαταραγμένη προσωπικότητα. Τουλάχιστον πριν την κακοποίηση. Είναι απλά ένα κορίτσι καταδικασμένο να αγαπάει. Να αγαπάει παράφορα. Έχει τα πρώτα της ερωτικά σκιρτήματα και είναι ανεξέλεγκτα. Επίσης είναι μια πολύ ισχυρή προσωπικότητα. Υπερασπίζεται τα δικαιώματα και τις επιλογές της με κάθε κόστος. Είναι ένα άγριο πλάσμα ναι, αλλόκοτο, παθιασμένο αλλά δε νομίζω πως διακρίνω ψυχική διαταραχή. Τουλάχιστον στον δικό μου προσωπικό τρόπο πρόσληψης της ηρωίδας.
- Στη φετινή χρονιά το ελληνικό θέατρο φαίνεται να διέρχεται από μια τεράστια κρίση, που ίσως δεν είναι μόνο οι εισπράξεις στα ταμεία αλλά και κάτι άλλο. Τι πιστεύετε;
Το θέμα είναι πολύπλοκο. Δεν υπάρχει μια αλήθεια. Δεν υπάρχει μια πλευρά. Είναι μια δύσκολη χρονιά, ναι. Αλλά απ’ την άλλη ίσως φταίει και η υπερπαραγωγή. Μιλάμε για μια πόλη 5 εκατομμυρίων κατοίκων με περισσότερες από 1000 παραστάσεις. Δεν ισοδυναμεί με το Αθηναϊκό θεατρικό κοινό. Επίσης ξέρω δέκα σκηνές που ζορίζονται πολύ φέτος στο ταμείο αλλά ξέρω και άλλες δέκα που είναι κάθε μέρα σε πληρότητα. Άρα μιλάμε ήδη για ένα ποσοστό 50 – 50. Απ’ την άλλη η κατάσταση για τους επαγγελματίες είναι φέτος πιο δύσκολη από ποτέ. Ηθοποιοί, σκηνοθέτες, σκηνογράφοι, μουσικοί, παραμένουν απλήρωτοι ή πληρώνονται συμβολικά. Δεν μπορώ να πω ξεκάθαρα πως το θέατρο είναι σε κρίση. Δεν μπορώ να γύρω τη ζυγαριά προς τη μια πλευρά. Είναι δύσκολα ναι, αλλά δεν θα έλεγα την κρίση τεράστια. Επίσης έχω δει περισσότερες από 20 παραστάσεις που είναι σε ένα εξαιρετικό καλλιτεχνικό επίπεδο. Θέλω να πω ότι και καλλιτεχνικά δεν πιστεύω πως διανύει περίοδο κρίσης το θέατρο. Υπάρχουν όλα τα είδη. Υπάρχει μεγάλη γκάμα επιλογών για το κοινό. Και σε πολύ καλό επίπεδο. Η Ελλάδα έχει πολλούς καλούς ηθοποιούς και σκηνοθέτες. Και τώρα σας μιλάει ένας απαισιόδοξος άνθρωπος αλλά στο θέατρο πιστεύω πάντα. Ίσως γι αυτό του έχω κι αυτή την μεγάλη αδυναμία στη ζωή μου. Είναι το μόνο.
