του Κώστα Θεολόγου.
Από την εποχή του αλχημιστή δόκτορος Victor Frankenstein, του τραγικού ήρωα στο βιβλίο (1818/1823)(*1) της Mary Shelley (1797-1851), έχουν παρέλθει δυο αιώνες, αλλά η εναγώνια περιέργεια της επιστημονικής έρευνας να κατακτήσει τα μυστικά της ζωής παραμένει ασίγαστη. Μας την εικονοποιεί δραματικά ο Βρετανός σκηνοθέτης Ridley Scott (1937-) από το cyberpunk/tech-noir φιλμ Blade Runner (1982) στην μελλοντική δυστοπία του Λος Άντζελες – προσαρμόζοντας το μυθιστόρημα του Αμερικανού συγγραφέα Philip K. Dick (1928-1982) Do Androids Dream of Electric Sheep? (1968) – μέχρι το επικό ταξίδι του Prometheus (2012) και την αναζήτηση της γενετικής απαρχής μας σε άλλον Γαλαξία.
Η τεχνολογία ενισχύει τη ρευστότητα της νεοτερικότητας, της μετανεοτερικότητας, της ύστερης νεοτερικότητας ή των στερνών της και των στερνών μας. Η τεχνολογία, απότοκο και σιαμαίο ον της ανεξέλεγκτης, αχαλίνωτης και ασύδοτης επιστημονικής έρευνας, όπως άλλωστε πρέπει να είναι η επιστημονική έρευνα, χωρίς φραγμούς και χωρίς όρια, αυτή η τεχνολογία, λοιπόν, σάμπως προάγει τις δυνατότητες για εναλλακτικές προτάσεις στην καθημερινότητα, στο lifestyle, στις προσεταιριζόμενες ταυτότητες των ατόμων ή ορισμένων συλλογικοτήτων τις οποίες επιλέγουν δυνητικά, διαισθητικά, εφήμερα ή απλώς… αυθόρμητα.
Η επιστημονική έρευνα είναι χωρίς όρια, μα η τεχνολογική εφαρμογή δεν είναι αποδεκτή ασμένως χωρίς όρια, εξ ου και η διαμόρφωση του πεδίου της ηθικής αναφορικά με τα κριτήρια και την χρήση των προϊόντων της επιστημονικής έρευνας. Όταν η έρευνα διεξάγεται στην γενετική και στη βιοϊατρική παράγοντας βιοτεχνολογικά προϊόντα και συνάμα διαμορφώνοντας κοινωνικές, νομικές και πολιτιστικές ασκήσεις συλλογικής προσαρμογής μας σε αυτά, η βιοηθική τελεί σε διαρκή εγρήγορση, ώστε να εφιστά την προσοχή μας και να τροποποιεί το θεσμικό, δηλαδή το νομικό, πλέγμα. Αυτά είναι περίπου αυτονόητα για την υποψιασμένη κοινωνία και ακόμη περισσότερο για την επιστημονική και φιλοσοφική πρωτοπορία. Υπάρχει όμως μια συγκεκριμένη περιοχή της έρευνας, της βιοϊατρικής και της βιοτεχνολογίας που αφορά στην επέμβαση στην ανθρώπινη γενετική (gene editing) και μάλιστα όλο αυτό το πεδίο αποκαλείται περιεκτικά κυτταρική επέμβαση, αλλιώς cell intervention (*2). Αυτή η επέμβαση μπορεί να τροποποιεί χρωμοσωμικά χαρακτηριστικά, να παρεμβαίνει διορθωτικά ή έστω τροποποιητικά στον γενετικό κώδικα ενός εμβρύου ή να διαμορφώνει προϋποθέσεις για γεννήσεις παιδιών από τρεις ή περισσότερους γονείς ή από αγνώστους γονείς υπό την τεχνολογική παρέμβαση ενός υψηλής κατάρτισης εργαστηριακού επιστήμονα. Εντούτοις, η κυτταρική επέμβαση αποτελεί το σιαμαίο τέκνο της τεχνολογικής παρέμβασης, που μπορεί να συμπαρασύρει και άλλης μορφής σωματιδιακές, βιονικές, ποζιτρονικές ή εν ολίγοις βιοτεχνολογικές εναλλακτικές παρεμβάσεις.
Ωστόσο, στο συλλογισμό μου θέτω ως προκείμενη ότι σε μια κοινωνία προσώπων υπάρχουν άτομα με διάφορα και διαφορετικά χαρακτηριστικά. Ένα πλήθος απαρτίζεται από άτομα, αλλά κάθε άτομο (individual) είναι επίσης κι ένα πρόσωπο. Η λέξη άτομο, λοιπόν, χρησιμοποιείται με μια έννοια που αποδίδει μοναδικά χαρακτηριστικά σε ένα πρόσωπο. Υπό αυτή την έποψη των εννοιών άτομο και πρόσωπο εκπορεύονται και τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά τους, αυτά δηλαδή που τους αποδίδουν δικαιώματα και υποχρεώσεις και τα καθιστούν νομικά, κοινωνικά ή άλλα υποκείμενα. Όταν διαπιστώνεται η κυτταρική επέμβαση που τροποποιεί γενετικά τα χαρακτηριστικά (χρωμοσωμικά ή άλλα), αυτή έχει επίπτωση στην φυσική διαμόρφωση του ανθρώπινου όντος ως ατόμου και ως προσώπου. Είναι φυσικό πρόσωπο το άτομο που προκύπτει από τεχνολογική παρέμβαση, σε ποιον βαθμό, πώς μπορούμε να το αποδεχτούμε, και ποιο είναι το άμεσο κοινωνιολογικό μέλλον αυτής της επέμβασης; Η εμφύτευση τεχνητών- βιονικών στοιχείων σε ένα ανθρώπινο ον αλλοιώνει τα φυσικά ταυτοτικά χαρακτηριστικά του;
Είναι πρόσφορη στιγμή να σκεφτούμε την πιθανότητα διεύρυνσης τόσο της έννοιας του ανθρωπίνου προσώπου οντολογικώς, θεολογικώς, κοινωνιολογικώς ή νομικώς όσο και των ταυτοτικών χαρακτηριστικών όλων των (προϊ-)όντων τεκνοποίησης εκτός φυσικής συνουσίας, δηλαδή της υποβοηθούμενης σε μικρό ή μεγάλο βαθμό αναπαραγωγής; Από μια τέτοια γραμμή σκέψης προκύπτουν φορείς όπως το Ίδρυμα ΙΕΕΤ (Ινστιτούτο Ηθικής και Αναδυομένων Τεχνολογιών, Institute for Ethics and Emerging Technologies) που επικεντρώνονται στην ιδέα ότι ορισμένα μη ανθρώπινα ζώα πληρούν τα κατάλληλα κριτήρια του νομικού προσώπου και κατά συνέπεια δικαιούνται να έχουν συγκεκριμένα δικαιώματα και ως εκ τούτου να δικαιούνται προστασίας.
Μη ανθρώπινα ζώα και μη ανθρώπινα όντα, δηλαδή όπως ο Υπολοχαγός με τον ασυναγώνιστο ποζιτρονικό εγκέφαλο(*3), ονόματι Data (γεννημένος στην σφαίρα του θεάματος και της νεανικής κουλτούρας το 1987) (*4) στη σειρά Star Trek: The Next Generation, όπως ο Άνθρωπος Δύο Αιώνων, στη νουβέλα Bicentennial Man (1976) του γεννημένου στη Ρωσία Αμερικανού συγγραφέα και καθηγητή Βιοχημείας στο Πανεπιστήμιο της Βοστόνης Ισαάκ Ασίμοφ (1920-1992), που έγινε φιλμ (1999, Άνθρωπος δύο Αιώνων) με πρωταγωνιστή τον Robin Williams στον ρόλο ενός ανδροειδούς ρομπότ, που θέλει να κατακτήσει τη θνητότητα, όπως το ανδροειδές ρομπότ αγοράκι της εταιρείας Mecha στο φιλμ Τεχνητή Νοημοσύνη (A.I. του 2001) των Stanley Kubrick και Steven Spielberg, βασισμένο στο βιβλίο Τα υπερπαιχνίδια αντέχουν όλο το καλοκαίρι, (Super-Toys Last All Summer Long, 1965) του Άγγλου συγγραφέα Brian Aldiss (1925). Εδώ το super-toy παιδάκι θέλει να κατακτήσει την αγάπη της μητέρας του που το αποστρέφεται, επειδή είναι «μηχάνημα»!
Δίπλα στην ταυτότητα μας και στα ταυτοτικά νομικά χαρακτηριστικά μας, ίσως είναι σκόπιμο να συμπληρώνονται και να αναγράφονται και τα βιο-ταυτοτικά χαρακτηριστικά μας, για να μη χαθούμε …εντελώς ή για να αφομοιωθούμε εν μέρει εντέλει ως προϊόντα μιας κοινωνίας, η οποία μας μεταλλάσσει εκόντες-άκοντες αξιακά και ταυτοτικά και μεταλλάσσεται εκούσα-άκουσα σε όλη αυτή την αλληλοπεριχώρηση (*5), την σχετικώς βραχεία και συνάμα ισόβια γαμήλια συνεύρεση της με την τεχνολογία.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
- Η πρώτη έκδοση (1818) με τίτλο Frankenstein, or the Modern Prometheus, δεν έφερε το όνομα της συγγραφέως Mary Shelley, που εμφανίστηκε στην έκδοση του 1823.
- «Κινέζοι προχώρησαν σε γενετική τροποποίηση εμβρύων» http://www.onmed.gr/ygeia-eidhseis/story/328944/kinezoi-proxorisan-se-genetiki-tropopoiisi-emvryon (προσπέλαση 13 Οκτωβρίου 2016).
- Το ποζιτρόνιο (Ps) ανακάλυψε ο καθηγητής Φυσικής στο ΜΙΤ Martin Deutsch (1917–2002) και έλαβε το Νόμπελ το 1956.
- Ο Data έχει αυτοσυνείδηση, είναι σοφός, ευαίσθητος και ανατομικώς πλήρως λειτουργικό ανδροειδές που υπηρετεί ως δεύτερος αξιωματικός και αρχηγός επιχειρήσεων στον στόλο αστροπλοίων της Ομοσπονδίας, στα USS Enterprise-D και USS Enterprise-E. Ο εγκέφαλός του από ποζιτρόνια του προσφέρει εντυπωσιακές υπολογιστικές δεξιότητες. Στα πρώτα χρόνια της ζωής του είχε βιώσει πολλές δυσκολίες αναφορικά με την κατανόηση της πολυποίκιλης όψης της ανθρώπινης συμπεριφοράς και ήταν ανίκανος να νιώσει συναίσθημα ή να κατανοήσει πλευρές της ανθρώπινης ιδιοσυγκρασίας, κάτι που τον ώθησα να αναζητήσει μια δική του ανθρωπινότητα. Τον ενσάρκωσε ο Αμερικανός ηθοποιός Brent Spiner (1949-), που έχει πει ότι ο Data εξέφραζε τα σαρλοϊκά (Chaplinesque) χαρακτηριστικά ενός θλιμμένου και τραγικού κλόουν.
- Η ύπαρξη του ενός μέσα από τον άλλο ή μέσα στον άλλο, χωρίς να χάνει το πρόσωπό του, την ιδιαιτερότητά του, χωρίς να αφομοιώνεται ο ένας από τον άλλο. Δύσκολη έννοια για μια σχέση όπως της κοινωνίας και της τεχνολογίας, τη σχέση που αφορά στην ψίχα του πολιτισμού μας.
Latest posts by Κώστας Θεολόγου (see all)
- Μνήμη: η ελληνική διαλεκτική. Συζήτηση του Νίκου Κούνδουρου με τον Κώστα Θεολόγου - February 18, 2018
- Αστικός εκσυγχρονισμός και εκπαίδευση - January 21, 2018
- Διαθέτουν άραγε τα ζώα τεχνολογία; - January 2, 2018
