της Αγγελικής Καρδαρά.
31/12/1993: το διπλό έγκλημα που παραμένει μέχρι σήμερα «σκοτεινό»
Σαν ταινία θρίλερ εξελίχθηκε και η υπόθεση που διερευνούμε σήμερα στο postmodern. Δυστυχώς, το θύμα ήταν ένα ανήλικο αγόρι, μόλις 6 ετών, που έφυγε από τη ζωή με τον πιο φρικτό τρόπο.
Στις 31 Δεκεμβρίου του 1993 ο εξάχρονος γιος μιας πολυμελούς οικογένειας βρίσκεται νεκρός και κακοποιημένος, κοντά στο σπίτι της οικογένειας στην Ερμιόνη. Έχουμε, συνεπώς, να κάνουμε με ένα διπλό έγκλημα: της ανθρωποκτονίας ανηλίκου και του βιασμού. Για το διπλό έγκλημα κρίθηκε ένοχος ο ίδιος ο πατέρας του αγοριού, γεγονός που προκάλεσε ακόμα μεγαλύτερο σοκ στην ελληνική κοινωνία, η οποία δεν ήταν συνηθισμένη σε τόσο ακραίες μορφές εγκληματικότητας.
Το χρονικό της υπόθεσης (*)
Το κουβάρι της υπόθεσης άρχισε να ξετυλίγεται το βράδυ της Παραμονής Πρωτοχρονιάς του 1993, όταν το ζεύγος Δουρή δήλωσε στην αστυνομία την εξαφάνιση του γιου τους. Αν και δεν είχαν περάσει οι απαιτούμενες ώρες, μετά τις οποίες αρχίζουν επίσημα οι έρευνες, οι αρχές κινητοποιήθηκαν αμέσως λόγω του ότι επρόκειτο για ένα τόσο μικρό παιδί και η ανησυχία ήταν διάχυτη. Παράλληλα, η τοπική κοινωνία της Ερμιόνης κινητοποιήθηκε για να βρεθεί το αγόρι.
Τελικά ο ίδιος ο πατέρας -Μανώλης Δουρής- μαζί με ένα γιο του βρήκαν το άψυχο κορμάκι κρυμμένο στο μαντρότοιχο μιας αλάνας, κοντά στο σπίτι της οικογένειας. Ήταν άγρια κακοποιημένο. Σύμφωνα με το ιατροδικαστικό πόρισμα του Φίλιππου Κουτσάφτη, το παιδί είχε πέθανε από ασφυξία, καθώς ο δράστης του είχε κλείσει τη μύτη και το στόμα, αφού πρώτα το είχε βιάσει.
Η τοπική κοινωνία, αλλά και το σύνολο των πολιτών / τηλεθεατών που παρακολουθούσαν τις εξελίξεις, έγιναν «συμμέτοχοι» στο θρήνο του πατέρα που απαρηγόρητος θρηνούσε για το χαμό του γιο του μπροστά στις κάμερες και ορκιζόταν εκδίκηση.
Η ομολογία Δουρή
Η ιστορία εξελίχθηκε σε «θρίλερ για γερά νευρά». Όλες οι εκπομπές και τα δελτία ειδήσεων αφιέρωναν μεγάλο μέρος του χρόνου τους στην υπόθεση. Τελικά, ο δράστης βρέθηκε και ομολόγησε…
Ο ίδιος ο πατέρας -Μανώλης Δουρής- συνελήφθη και ομολόγησε το έγκλημά του. Οι αντιφάσεις στην κατάθεση του και το γεγονός ότι βρήκε ο ίδιος το πτώμα σε ένα μέρος που μόνο κάποιος που ήξερε θα έψαχνε, κίνησαν τις υποψίες των αστυνομικών. Στην ανάκριση φέρεται να είπε: «Με κυριεύει μια σπάνια ασθένεια, με μεταμορφώνει. Με έπιαναν κρίσεις και δεν έβλεπα μπροστά μου. Ο καθένας στη θέση μου το ίδιο μπορεί να έκανε».
Το κλίμα αντιστράφηκε αμέσως. Η κοινή γνώμη, η οποία μέχρι και πριν από λίγες ώρες, στεκόταν στο πλευρό του πατέρα, ταυτίστηκε με χαρακτηρισμούς όπως «ανθρωπόμορφο τέρας» και «κτήνος», απαιτώντας την παραδειγματική τιμωρία του.
Η αυλαία της πολύκροτης υπόθεσης Δουρή
Όπως πληροφορούμαστε από το ρεπορτάζ: «Στις 23 Νοεμβρίου 1994, το Κακουργιοδικείο της Κορίνθου επιβάλλει ισόβια συν 21 χρόνια στον Μανώλη Δουρή, για το βιασμό και τη δολοφονία του 6χρονου γιου του […]. Σχεδόν δυο χρόνια αργότερα στις 25 Φεβρουαρίου του 1996, πέφτει και η αυλαία της ιστορίας. Ο Μανώλης Δουρής αυτοκτόνησε με το καλώδιο της κεραίας της τηλεόρασης. Οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι βρήκαν το σώμα του να αιωρείται μέσα στο κελί του στις φυλακές της Τρίπολης».
Μιντιακή κάλυψη της υπόθεσης Δουρή και τα λάθη που έγιναν στο αστυνομικό ρεπορτάζ
Η υπόθεση Δουρή απασχόλησε εντονότατα τα μίντια, καθώς είχε όλα εκείνα τα στοιχεία που την κατέστησαν πρώτο θέμα στο αστυνομικό ρεπορτάζ: το θύμα ήταν ανήλικο, δράστης ο ίδιος ο πατέρας, ο τρόπος τέλεσης του εγκλήματος ειδεχθής. Η δραματοποίηση της υπόθεσης έγινε ακόμα πιο έντονη με την παρουσίαση φωτογραφιών του θύματος, τοποθετημένες δίπλα στις φωτογραφίες του θύτη, με αποτέλεσμα η συγκινησιακή φόρτιση του κοινού να γίνεται ακόμα μεγαλύτερη.
Αρχικά, το κοινό συμπάσχει με τον πατέρα και ολόκληρη την οικογένεια. Όταν ο πατέρας ομολογεί ότι ο ίδιος είναι ο δράστης τόσο του βιασμού, όσο και της δολοφονίας του παιδιού του, το κοινό αντιδρά έντονα και οι αστυνομικοί συντάκτες υιοθετούν το ρόλο του λαϊκού δικαστή, οξύνοντας τις αντιδράσεις του κοινού και προκαλώντας ακόμα περισσότερο το κοινό αίσθημα. Το ανθρώπινο δράμα κυριαρχεί, ενώ οι βασικοί τίτλοι του αστυνομικού ρεπορτάζ χαρακτηρίζουν τον Δουρή «τέρας», «δράκο», «ανθρωπόμορφο κτήνος», «βιαστή και παιδοκτόνο».
Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει το τραγικό της υπόθεσης, καθώς το θύμα ήταν ένα αθώο παιδί που κακοποιήθηκε βάναυσα και έχασε τη ζωή του, με τον πιο ειδεχθή τρόπο. Κανείς, επίσης, δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι, ειδικά σε περιπτώσεις όπου το θύμα είναι ανήλικο, η συγκινησιακή φόρτιση είναι τεράστια και η απαίτηση για απονομή δικαιοσύνης και για επιβολή αυστηρής ποινής είναι πολύ μεγάλη.
Ωστόσο, οι αστυνομικοί και οι δικαστικοί συντάκτες οφείλουν να κατανοήσουν ποιος είναι ο δικός τους ρόλος, κατά την παρουσίαση στο ευρύ κοινό μιας τόσο σοβαρής υπόθεσης με έντονο εγκληματολογικό και κοινωνιολογικό ενδιαφέρον. Στόχος τους είναι η αποκάλυψη στοιχείων και η ολόπλευρη κάλυψη του θέματος και όχι να υποκαταστήσουν τη δικαιοσύνη.
Μια άλλη ανακρίβεια του αστυνομικού ρεπορτάζ αφορά το χαρακτηρισμό «παιδοκτόνο» που αποδόθηκε στον Δουρή, αντί του όρου «ανθρωποκτόνος», αφού υποκείμενο του εγκλήματος της παιδοκτονίας είναι μόνον η μητέρα και θύμα του εγκλήματος μόνο το νεογέννητο παιδί της. Όταν λείπει η ιδιότητα της μητέρας, έχουμε κοινή ανθρωποκτονία. Χωρίς, ωστόσο, αυτό να σημαίνει μικρότερη ποινή, όπως ενδεχομένως πιστεύουν κάποιοι δημοσιογράφοι. Αντίθετα, στο έγκλημα της παιδοκτονίας, όπως ορίζεται στο άρθρο 303 του Ποινικού Κώδικα, η προβλεπόμενη μέγιστη ποινή είναι τα 10 έτη. Στο έγκλημα της ανθρωποκτονίας από πρόθεση, η ποινή μπορεί να είναι ακόμα και η ισόβια κάθειρξη. Συνεπώς, υπάρχει μια μεγάλη διαφορά και σε επίπεδο ποινικής αντιμετώπισης των εγκλημάτων και είναι σημαντικό αυτές οι διαφοροποιήσεις να είναι εμφανείς στο ρεπορτάζ, ώστε να μην υπάρχουν παρανοήσεις στον τρόπο αντιμετώπισης των εγκλημάτων.
Τέλος, είναι κρίσιμο να κατανοήσει ο αστυνομικός συντάκτης ότι το τεκμήριο της αθωότητας είναι απαραβίαστο, ακόμα και στην περίπτωση που ο φερόμενος ως δράστης ομολογήσει την πράξη του. Μέχρι το δικαστήριο να εκδώσει την απόφασή του, το τεκμήριο της αθωότητας δεν πρέπει, με κανέναν τρόπο, να κατακερματιστεί από τους αστυνομικούς ή δικαστικούς συντάκτες. Ειδικότερα, κάθε πρόσωπο τεκμαίρεται αθώο μέχρι να αποδειχθεί νόμιμα η ενοχή του. Για την περίπτωση ομολογίας του δράστη, δεν υπάρχει καμιά απολύτως εξαίρεση. Επομένως, ο δημοσιογράφος οφείλει να σεβαστεί το τεκμήριο της αθωότητας, ακόμα και στην περίπτωση που ο φερόμενος ως δράστης έχει ομολογήσει και να μην προβαίνει σε ακραίους χαρακτηρισμούς, όπως «ανθρωπόμορφο τέρας». Όταν λαμβάνει χώρα ένα έγκλημα τόσο ειδεχθές, αυτό που πρέπει να αφορά το δημοσιογραφικό κόσμο είναι να φτάσει η έρευνα «μέχρι το κόκαλο» και να δούμε εάν μπορούν να προστατευθούν άλλοι συνάνθρωποί μας στο μέλλον μέσω της ενημέρωσης.
Τα σκοτεινά σημεία της υπόθεσης Δουρή
«Ήταν ο Δουρής ένοχος, τελικά; Ή ήταν ο μόνος ένοχος στην υπόθεση;». Υπάρχει, άραγε, η πιθανότητα να υπήρξε «διπλός δράστης», όπως διατυπώθηκε εκείνη την εποχή ως ερώτημα από έγκριτους επιστήμονες. Ωστόσο, οι αμφιβολίες που διατυπώθηκαν από εγκληματολόγους ότι ενδεχομένως υπήρξε και δεύτερος δράστης και ότι άλλο άτομο διέπραξε το έγκλημα του βιασμού και άλλο άτομο το έγκλημα της ανθρωποκτονίας, έμειναν για πάντα αναπάντητες. Επομένως, το φλέγον ερώτημα που τίθεται στο σημείο αυτό είναι εάν και σε ποιο βαθμό τα ΜΜΕ έπαιξαν κάποιο ρόλο στο να μην πέσει φως σε όλες τις πτυχές της υπόθεσης,
Μήπως η απαίτηση να «κλείσει γρήγορα η υπόθεση» και να τιμωρηθεί ο πατέρας λειτούργησε ανασταλτικά στο να έρθουν στο φως όλες οι σκοτεινές πλευρές μίας υπόθεσης με πολυσύνθετες διαστάσεις και προεκτάσεις;
Ας εξετάσουμε όμως τις αμφιβολίες, όπως διατυπώθηκαν τότε: Ο καθηγητής Εγκληματολογίας, κ. Γιάννης Πανούσης, δηλώνει εκείνες τις μέρες στην εφημερίδα «Ελευθεροτυπία»: «Από την έκθεση πραγματογνωμοσύνης των εγκληματολογικών εργαστηρίων μπορεί να τεθεί εν αμφιβόλω η ταυτότητα του δολοφόνου του παιδιού. Μπορεί άλλος να είναι ο βιαστής κι άλλος ο δολοφόνος». Πράγματι, σχετικό πόρισμα των εργαστηρίων αναφέρει ότι στα ρούχα του παιδιού βρέθηκαν τρίχες γεννητικών οργάνων που δεν ανήκουν στον Μανώλη Δουρή! Αυτό είναι, κατά την κρίση μου, ένα εξαιρετικά σοβαρό στοιχείο που θα έπρεπε να έχει απαντηθεί με τρόπο σαφή.
Αξιοσημείωτα είναι και όσα ανέφερε τότε ο συνήγορος υπεράσπισης, κ. Βασίλης Καρύδης, ότι πριν καταδικαστεί ο Μανώλης Δουρής, για τον οποίο πιστεύει ότι είναι αθώος, δεν έγινε ούτε ψυχιατρική πραγματογνωμοσύνη που είχε ζητήσει η υπεράσπιση του κατηγορούμενου, ούτε έλεγχος με DNA των τριχών που είχαν βρεθεί στο στόμα και στον πρωκτό του θύματος.
Να αναφέρω κλείνοντας ότι στο πλαίσιο του πρώτου μας σεμιναριακού μαθήματος στο Κέντρο Μελέτης του Εγκλήματος (Οκτώβριο-Νοέμβριο 2016), ο «δάσκαλος» του αστυνομικού ρεπορτάζ, κ. Πάνος Σόμπολος, ο οποίος ήρθε ως προσκεκλημένος μας, μίλησε στους νέους δημοσιογράφους και για αυτό το ειδεχθές έγκλημα, αναφέροντας χαρακτηριστικά ότι και ο ίδιος σοκαρίστηκε όταν είδε το παιδί, γιατί ήταν «σακατεμένο». Ακούγοντας με ιδιαίτερο ενδιαφέρον την συγκλονιστική περιγραφή του κ. Σόμπολου, προβληματιστήκαμε και αναρωτηθήκαμε για τις συνθήκες ζωής αυτού του παιδιού και για το αν η κλειστή κοινωνία γνώριζε πώς ζούσε και εάν υπήρχε η ανάγκη να μεριμνήσει και να παρέμβει κάποιος για το παιδί.
Σαφώς, η απόφαση του δικαστηρίου οφείλει να γίνει σεβαστή και ο Δουρής μπορεί, πράγματι, να ήταν ο μοναδικός ένοχος για το έγκλημα του βιασμού και της ανθρωποκτονίας του ανήλικου γιου του. Από τη στιγμή, άλλωστε, που η υπόθεση δεν πρόλαβε να εκδικαστεί σε δεύτερο βαθμό, δεν μπορούμε να την αμφισβητήσουμε. Ωστόσο, δεν μπορούμε να μην επισημάνουμε ότι η υπόθεση παρουσιάζει ενδιαφέρον, καθώς υπήρξαν σημεία στα οποία δεν χύθηκε φως, όπως τόνισαν έγκριτοι νομικοί και εγκληματολόγοι. Ταυτόχρονα, προβληματίζουν οι συνθήκες ζωής του άτυχου αγοριού και ο βαθμός στον οποίο το αποτρόπαιο έγκλημα θα μπορούσε να είχε προληφθεί.
Η αυλαία στην υπόθεση Δουρή
Προκαλεί ανατριχίλα… κι όμως ο Δουρής χρησιμοποίησε το καλώδιο της τηλεόρασης για να δώσει τέλος στη ζωή του, το οποίο είχε κρύψει στα ρούχα του. Βρέθηκε απαγχονισμένος στις εξωτερικές τουαλέτες των φυλακών Τριπόλεως. Οι συγγενείς του υποστηρίζουν ότι τους είχε προαναγγείλει τη βούλησή του να δώσει τέλος στη ζωή του, λίγες ημέρες νωρίτερα. Σε κάθε περίπτωση η επιλογή της αυτοκτονίας με το καλώδιο της τηλεόρασης έχει ένα μοιραίο συμβολισμό: η τηλεόραση τον καταδίκασε, προτού καν γίνει η δίκη…
Ένοχη σιωπή
Σε ορισμένες μορφές εγκληματικότητας, ιδίως σε εγκλήματα κατά παιδιών που διαπράττονται στο πλαίσιο της οικογένειας, διαπιστώνεται μια «ένοχη σιωπή», στο πλαίσιο της ελληνικής κοινωνίας, στοιχείο που πρέπει οπωσδήποτε να αναδειχθεί από τους αστυνομικούς συντάκτες. Τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας γνωρίζουν, η τοπική κοινωνία γνωρίζει, αλλά κανείς δεν κάνει έγκαιρα κινήσεις προκειμένου να προστατέψει το θύμα. Όταν πια το έγκλημα έχει διαπραχθεί, τα στόματα ανοίγουν και ανατριχιαστικές λεπτομέρειες έρχονται στην επιφάνεια. Δεν γνωρίζω αν στην πολύκροτη υπόθεση Δουρή, υπήρξε μια «ένοχη σιωπή». Οπότε, δεν μπορώ να μιλήσω γι’ αυτήν. Αυτό όμως που με βεβαιότητα μπορώ να πω είναι ότι οι φορείς της αντεγκληματικής πολιτικής, μέσω των μίντια, πρέπει να περάσουν το σημαντικό μήνυμα στην ελληνική τοπική κοινωνία ότι εάν γνωρίζει ή έχει βάσιμες υποψίες ότι ένα παιδί έχει πέσει θύμα εκμετάλλευσης από την οικογένειά του ή τρίτα πρόσωπα, οφείλει να μιλήσει στις αρμόδιες υπηρεσίες, προκειμένου το παιδί να προστατευθεί.
Ο ρόλος του δημοσιογράφου στην κάλυψη πολύκροτων υποθέσεων εγκληματολογικού ενδιαφέροντος
Το διπλό έγκλημα –του βιασμού και της δολοφονίας του ανήλικου αγοριού- είναι, αναμφίβολα, αποτρόπαιο. Ο ανθρώπινος νους δεν μπορεί να δεχτεί πώς κάποιος, ειδικά εάν πρόκειται για τον ίδιο το γονιό, μπορεί να βλάψει το ίδιο του το παιδί. Η ίδια η φύση του εγκλήματος και ο τρόπος τέλεσής του σοκάρει, προκαλεί οργή και αγανάκτηση. Από την άλλη πλευρά, ωστόσο, ακόμα και σε τόσο ειδεχθή εγκλήματα, ο δημοσιογράφος δεν πρέπει ούτε να ταυτίζεται με το κοινό, ούτε να υιοθετεί το ρόλο του λαϊκού δικαστή. Ρόλος του δημοσιογράφου είναι να ρίξει φως σε όλες τις πτυχές της υπόθεσης και να θέσει καίρια ερωτήματα που μπορεί να οδηγήσουν ακόμα και στη διαλεύκανση της υπόθεσης, ή τουλάχιστον στο να φωτίσουν σκοτεινά σημεία.
Γι’ αυτό, άλλωστε, όταν διδάσκω στους νέους δημοσιογράφους αναφέρομαι στην έννοια της «νηφαλιότητας» που οφείλει να διέπει το αστυνομικό ρεπορτάζ. Νηφαλιότητα δεν συνεπάγεται «αγιοποίηση» του φερόμενου ως δράστη ή απόκρυψη στοιχείων, αλλά σημαίνει ότι ο αστυνομικός συντάκτης, ψύχραιμα, αποφεύγοντας τις περιττές και υπερβολικές δραματοποιήσεις, εμβαθύνει στην υπόθεση και αναζητεί την άκρη του νήματος.
Το πιο σημαντικό σε αυτές τις περιπτώσεις είναι να γίνεται ουσιαστική δημοσιογραφική έρευνα που θα ρίχνει φως σε όλες τις πτυχές της υπόθεσης και κυρίως τις πιο «σκοτεινές», επιχειρώντας με τη βοήθεια των ειδικών επιστημόνων να δώσει απαντήσεις σε αναπάντητα ερωτήματα.
Αυτό που εύχομαι και ελπίζω, κλείνοντας, είναι η ψυχούλα του παιδιού να έχει αναπαυτεί και ο πραγματικός ένοχος να έχει τιμωρηθεί. Η δυνατή ομάδα μας στο Κέντρο Μελέτης του Εγκλήματος, στο πλαίσιο του επόμενου σεμιναριακού μας κύκλου στη θεματική «Μίντια και Έγκλημα», ετοιμάζεται να «ανοίξει» ερευνητικά την υπόθεση.
Σημείωση: Η υπόθεση Δουρή αποτελεί αντικείμενο διερεύνησης και στο υπό έκδοση βιβλίο μου Εγχειρίδιο Εγκληματολογίας για τον Αστυνομικό και Δικαστικό Συντάκτη (εκδόσεις Παπαζήση).
(*) Στοιχεία για την υπόθεση αντλήθηκαν από http://news247.gr/eidiseis/mixani-tou-xronou/mhxanh-toy-xronoy-manwlhs-doyrhs-o-viasths-kai-paidoktonos-toy-eksaxronoy-gioy-toy-aytoktonhse-afou-kakopoihthhke-epaneillhmenws-sth-fylakh.2698439.html
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Πρακτικά, (2000), Σεξουαλική κακοποίηση των παιδιών και παιδοφιλία στο Internet, Ι. Σιδέρης, Αθήνα.
Ρ. Σκάρη, (2005), Συλλογή συμβάσεων και διεθνών κειμένων για τα δικαιώματα του παιδιού, ΑΝΤ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα.
Α. Τσιγκρής, (2000), Τα Σεξουαλικά Εγκλήματα: Εγκληματολογικές Προσεγγίσεις της Σεξουαλικής Βίας, ΑΝΤ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή.
Α. Τσιγκρής, (1999), Σεξουαλική Κακοποίηση Παιδιού: Όψεις Κοινωνικού Ελέγχου, ΑΝΤ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα.
Χ. Τσουραμάνης, (1998), Ο φόνος στην Ελλάδα, ΑΝΤ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα.
Εύχομαι το 2017 να σας φέρει πιο κοντά σε όλα όσα έχετε ονειρευτεί και να είναι μια όμορφη και δημιουργική χρονιά για όλους! Σας ευχαριστώ θερμά για το αναγνωστικό σας ενδιαφέρον! Στην ενότητα «Έγκλημα και Media» θα συνεχίσουμε να μπαίνουμε στα «σκοτεινά μονοπάτια» της ανθρώπινης ψυχής…
Latest posts by Αγγελική Καρδαρά (see all)
- Έγκλημα στα Γλυκά Νερά και σκηνοθεσία στον τόπο του εγκλήματος (crimestaging) - February 22, 2023
- Έγκλημα στα Γλυκά Νερά και μιντιακές απεικονίσεις: μία ερευνητική προσέγγιση του Crime & MediaLab (ΚΕ.Μ.Ε.) - January 12, 2023
- Κακοποίηση ζώων συντροφιάς και άγριας ζωής στην Κύπρο και οι μιντιακές απεικονίσεις υποθέσεων - November 2, 2022
1 Comment