Το έγκλημα της ανθρωποκτονίας: ο «θυμός», η «κακιά στιγμή» και η «σαδιστική βία»

homiside-1

της Αγγελικής Καρδαρά.

Με το πιο ειδεχθές έγκλημα αποφάσισα να ασχοληθούμε σήμερα στο postmodern στο πρώτο μας άρθρο για το 2017: το έγκλημα της ανθρωποκτονίας εκ προθέσεως. Αν και στην Ελλάδα ο αριθμός των ανθρωποκτονιών που διαπράττονται με πρόθεση βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα σε σχέση με άλλες χώρες (*1), η αφαίρεση της ανθρώπινης ζωής –ειδικά σε μια κοινωνία όπως η ελληνική που εξακολουθεί να προβάλλει συγκεκριμένα πρότυπα ζωής και να θέτει στο επίκεντρο την οικογένεια και τις αξίες αυτής- προβληματίζει έντονα. Αυτός είναι άλλωστε και ο λόγος για τον οποίο τα εγκλήματα κατά ζωής απασχολούν -συχνά σε δυσανάλογο ποσοστό από άλλες μορφές εγκληματικότητας- το αστυνομικό ρεπορτάζ.

Έγκλημα και τιμωρία

Ας δούμε πρώτα πως αντιμετωπίζεται το έγκλημα της ανθρωποκτονίας, σύμφωνα με τον Ποινικό Κώδικα, καθώς και ποιες είναι οι κύριες μορφές που μπορεί να λάβει.

Άρθρο 299. Ανθρωποκτονία με πρόθεση. 1. Όποιος με πρόθεση σκότωσε άλλον τιμωρείται με [την ποινή του θανάτου] (*2) ή με ισόβια κάθειρξη. 2. Αν η πράξη αποφασίστηκε και εκτελέστηκε σε βρασμό ψυχικής ορμής, επιβάλλεται η ποινή της πρόσκαιρης κάθειρξης.

Άρθρο 300. Ανθρωποκτονία με συναίνεση. Όποιος αποφάσισε και εκτέλεσε ανθρωποκτονία ύστερα από σπουδαία και επίμονη απαίτηση του θύματος και από οίκτο γι’ αυτόν που έπασχε από ανίατη ασθένεια τιμωρείται με φυλάκιση.

Άρθρο 301. Συμμετοχή σε αυτοκτονία. Όποιος με πρόθεση κατέπεισε άλλον να αυτοκτονήσει, αν τελέστηκε η αυτοκτονία ή έγινε απόπειρά της καθώς και όποιος έδωσε βοήθεια σ’ αυτή τιμωρείται με φυλάκιση.

Άρθρο 302. Ανθρωποκτονία από αμέλεια. 1. Όποιος επιφέρει από αμέλεια το θάνατο άλλου τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον τριών μηνών. 2. Αν το θύμα της πράξης, η οποία αναφέρεται στην προηγούμενη παράγραφο είναι οικείος του υπαιτίου, το δικαστήριο μπορεί να απαλλάξει τον υπαίτιο από κάθε ποινή, αν πεισθεί ότι λόγω της ψυχικής οδύνης που υπέστη από τις συνέπειες της πράξης του δε χρειάζεται να υποβληθεί σε ποινή.

Τι προβληματίζει τους ειδικούς

Το κύριο στοιχείο που προβληματίζει έγκριτους επιστήμονες σχετικά με το έγκλημα της ανθρωποκτονίας στην εποχή της κρίσης είναι οι σοβαρές ποιοτικές αλλαγές που πηγάζουν από την απαξίωση της ανθρώπινης ζωής και τον κατακερματισμό της ατομικής αξίας. Ο Καθηγητής Εγκληματολογίας, κ. Γιάννης Πανούσης, έχει μιλήσει εμφατικά για «άμετρη, άσκοπη και σαδιστική βία».

Ειδικότερα, στο πλαίσιο ημερίδας με θέμα «Σύγχρονη κρίση και εγκληματικότητα, τάσεις και προοπτικές, προβληματισμοί και προτάσεις», που είχε διοργανώσει το έτος 2011 ο Ροταριανός Όμιλος Βόλου «ΑΡΓΩ», στο αμφιθέατρο του ΤΕΕ Μαγνησίας, ο Καθηγητής Εγκληματολογίας, κ. Γιάννης Πανούσης, είχε δηλώσει χαρακτηριστικά: «Το πρόβλημα της εγκληματικότητας στη χώρα μας δεν είναι ποσοτικό, αλλά ποιοτικό. Έχουμε πλέον άμετρη, άσκοπη και σαδιστική βία και αυτό μεταφράζεται ως πρόβλημα απαξίωσης της ανθρώπινης ζωής. Αυτό είναι που πρέπει να δούμε και να αναλύσουμε τους λόγους της άμετρης βίας. Να μάθουμε γιατί κάποιος σκότωσε για να ληστέψει, γιατί έριξε 27 σφαίρες αντί για μια. Παλιά ο διαρρήκτης δεν έφερε ποτέ πάνω του σουγιά, φοβούμενος μην τον συλλάβουν και τον βρουν πάνω του. Αυτή τη στιγμή όλοι έχουν όπλο, όλοι το χρησιμοποιούν και σε λίγο θα το χρησιμοποιούν και τα εν δυνάμει θύματα. Αυτό είναι αξιακό ζήτημα και όχι αναγκαστικά αστυνομικό ή εγκληματικό θέμα. Έχουν εκπέσει πλέον κάποια πράγματα και αξίες. Αυτό το φαινόμενο της έκπτωσης αξιών είναι εισαγόμενο και πρέπει να το δούμε έτσι. Δεν το θέτω ως θέμα ρατσισμού, αλλά η Ελλάδα είναι μια χώρα που δεν είναι σε εμπόλεμη κατάσταση, που δεν έχει μεγάλες κοινωνικές αναστατώσεις, οπότε δεν εξηγείται ούτε συγχωρείται, ούτε συμψηφίζεται».

Ένα δεύτερο στοιχείο που προβληματίζει τους ειδικούς είναι η «σκοτεινή εγκληματικότητα», δηλαδή τα εγκλήματα που από φόβο ή για άλλες αιτίες δεν καταγγέλλονται στις αρχές, με αποτέλεσμα να παραμένουν αφανή. Η «σκοτεινή εγκληματικότητα» αφορά κυρίως εγκλήματα που διαπράττονται στους κόλπους των οικογενειών και σε αυτές τις περιπτώσεις, όπως έχω επιχειρήσει να αναδείξω με την αρθρογραφία μου, διαπιστώνεται συχνά και η «ένοχη σιωπή» της τοπικής κοινωνίας, η οποία γνωρίζει αλλά δεν μιλάει ή μιλάει μόνο εκ των υστέρων.

Για το θέμα η Καθηγήτρια Εγκληματολογίας, κ. Βάσω Αρτινοπούλου (*3) έχει επισημάνει «Ο Έλληνας είναι ο πιο ανασφαλής πολίτης της ΕΕ» και εξηγεί ότι η στατιστική δεν δείχνει την πραγματική εικόνα της εγκληματικότητας, καθώς δεν καταγγέλλονται τα περιστατικά. Και τούτο συμβαίνει, γιατί υπάρχει έλλειψη εμπιστοσύνης στους θεσμούς». Όσον αφορά τη διαχείριση της κρίσης, η κ. Αρτινοπούλου αναδεικνύει τρία στοιχεία: τη διατήρηση της ψυχραιμίας μας, την ορθολογική σκέψη και το συντονισμό των ενεργειών μας.

Μύθοι και πραγματικότητες για το έγκλημα της ανθρωποκτονίας και την μιντιακή του προσέγγιση

Όπως είδαμε το έγκλημα σκληραίνει, όπως και τα μέλη του υποκόσμου, η βία γίνεται άμετρη, άσκοπη και σαδιστική, ενώ η ανθρώπινη ζωή απαξιώνεται, με αποτέλεσμα να γκρεμίζεται ο μύθος περί «ευάλωτων θυμάτων», δεδομένου ότι πλέον η εγκληματικότητα δεν αφορά αποκλειστικά, ούτε στο μεγαλύτερο βαθμό, τις ευπαθείς ομάδες πληθυσμού.

Επιπροσθέτως, πρέπει να τονίσω δυο ακόμα παραμέτρους που οφείλουν να προβάλουν οι αστυνομικοί συντάκτες, πρώτον ότι η εγκληματικότητα δεν έχει πάντα ορατά, αιματηρά αποτελέσματα, όπως παρουσιάζουν τα ΜΜΕ. Για παράδειγμα, τα οικονομικά και περιβαλλοντικά εγκλήματα, τα οποία δεν τυγχάνουν σε τόση μεγάλη έκταση μιντιακής κάλυψης και προβολής, παρά ταύτα οι συνέπειές τους είναι δυσμενέστατες και αφορούν μεγάλα τμήματα πληθυσμού. Επομένως, πιστεύω ότι θα έπρεπε να αποτελούν αντικείμενο αστυνομικών ρεπορτάζ.

Τέλος, η δεύτερη παράμετρος που θα ήθελα να αναδείξω είναι ότι όταν ο αστυνομικός συντάκτης μιλάει είτε για αυξητικές τάσεις της εγκληματικότητας, είτε για μείωση της εγκληματικότητας, πρέπει να είναι απόλυτα σαφής. Να καταγράψει, δηλαδή, τα είδη και τις μορφές της εγκληματικότητας, στις οποίες αναφέρεται, να μη δώσει μόνο ποσοστά, αλλά να προβεί σε μια αξιολόγηση τόσο των ποσοτικών αλλά κυρίως των ποιοτικών δεδομένων που έχει στη διάθεσή του και κυρίως να τολμήσει να θίξει ζητήματα που αφορούν πολύ πιο σοβαρά εγκληματολογικά ζητήματα από όσα τίθενται και να προτείνει τρόπους αντιμετώπισης.

Η έρευνά μου μέσα στις φυλακές-συνεντεύξεις με ανθρωποκτόνους

Στο πλαίσιο της έρευνάς μου για τη γλώσσα της φυλακής, συνομίλησα με αρκετούς ανθρωποκτόνους. Η εικόνα που συνειρμικά μας έρχεται στο μυαλό ακούγοντας τη λέξη «δολοφόνος» είναι μια άγρια εικόνα -ενός ατόμου με βλέμμα «σκοτεινό» που δεν αποδέχεται τους κοινωνικούς κανόνες και υιοθετεί ακραίες συμπεριφορές. Η πραγματικότητα, ωστόσο, που βίωσα στις Δικαστικές Φυλακές Κορυδαλλού και στο Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων Αυλώνα είναι πολύ διαφορετική.

Το αξιοσημείωτο είναι ότι ακόμα κι ένας άνθρωπος που έχει διαπράξει φόνο μπορεί μέσα στη φυλακή να δείξει μια άριστη διαγωγή, να συμμορφώνεται με τους κανόνες και να υιοθετεί μια συμπεριφορά «κοινωνικά αποδεκτή» στη συμβίωση του με τους συγκρατούμενούς του και τους σωφρονιστικούς υπαλλήλους. Σε μια προσπάθεια αιτιολόγησης του εγκλήματος τους, ορισμένοι κρατούμενοι έκαναν λόγο για «κακιά στιγμή» και για «θυμό που δεν μπόρεσαν να ελέγξουν». Παρόλο που κάθε περίπτωση είναι ξεχωριστή και δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με ενιαίο τρόπο, το έγκλημα της ανθρωποκτονίας, είναι επιτακτική ανάγκη κατά την άποψή μου να προωθηθούν και στη χώρα μας προγράμματα διαχείρισης θυμού, καθώς και προγράμματα κατά της ενδοοικογενειακής βίας, γιατί το έγκλημα της ανθρωποκτονίας σίγουρα θα μας απασχολήσει ακόμα πιο έντονα σε μια κοινωνία όπου η ανθρώπινη ζωή δεν εκτιμάται.

Ανθρωποκτόνοι και γλώσσα της φυλακής

Χρησιμοποιούν οι ανθρωποκτόνοι τη γλώσσα της φυλακής; Τι δηλώνουν οι ίδιοι και πώς προσπαθούν να προσαρμοστούν στο κλειστό περιβάλλον της φυλακής, διατηρώντας ταυτόχρονα τις επαφές τους με την ελεύθερη κοινωνία;

Σύμφωνα με την έρευνά μου, οι ανθρωποκτόνοι δεν έχουν ένα τόσο πλούσιο αργκοτικό λεξιλόγιο, όσο οι τοξικομανείς που έχουν ένα ευρύτατο λεξιλόγιο (το πιο πλούσιο λεξιλόγιο εντός της φυλακής) ή όσους έχουν διαπράξει οικονομικά εγκλήματα που χρησιμοποιούν επίσης την δική τους ορολογία για να περιγράψουν πρόσωπα και καταστάσεις που τους αφορούν και στις οποίες εμπλέκονται.

Το στοιχείο αυτό αποκαλύπτει την ιδιαίτερη ψυχοσύνθεση των ανθρωποκτόνων που, αν και έχουν διαπράξει το πιο «απαράδεκτο» κοινωνικά έγκλημα, επιθυμούν και προσπαθούν να διατηρήσουν την επαφή και την επικοινωνία με τον έξω κόσμο και την ελεύθερη κοινωνία.

Ακολούθως, κρίνω σκόπιμο να καταγράψω τα στοιχεία που προέκυψαν από τις συνεντεύξεις με ανθρώπους που έχουν διαπράξει φόνο ή φόνους και εκφράζουν τις απόψεις τους για τη ζωή εντός και εκτός φυλακής.

«Στην ακτίνα έχουμε να κάνουμε με ποικιλία ανθρώπων διαφορετικών χωρών, γι’ αυτό αναγκάζομαι να χρησιμοποιήσω αργκό, γιατί είναι πολύ περιορισμένο το λεξιλόγιο όλων αυτών των ατόμων. Παρ’ όλα αυτά, επειδή δεν θέλω να χάσω την επαφή μου με την κοινωνία, προσπαθώ ακόμα και εδώ μέσα να χρησιμοποιώ λέξεις πολύπλοκες και όχι το λεξιλόγιο της φυλακής που είναι περιορισμένο»: 37 ετών, Αθήνα, 5,5 έτη στη φυλακή, πτυχιούχος ΑΕΙ, μουσικός, ανθρωποκτονία.

«Επειδή ήμουν υπάλληλος…(αναφέρει μια δημόσια υπηρεσία) πάντα μιλούσα με το ‘κύριος’. Δεν χρησιμοποιούσα τέτοιες εκφράσεις. Στη φυλακή τις ακούω καθημερινά. Στην πτέρυγα Α που ήμουν αρχικά ακούγονταν πολλές τέτοιες εκφράσεις, από νεαρούς κυρίως. Στην πτέρυγα Ε που βρίσκομαι τώρα προσέχουν περισσότερο τις εκφράσεις τους για να αποφευχθούν οι διαπληκτισμοί και για να μη χάσουν τη δουλειά τους οι κρατούμενοι»: 57 ετών, Φθιώτιδα, 5 μήνες στη φυλακή, απόφοιτος Τεχνικής Σχολής, δημόσιος υπάλληλος, ανθρωποκτονία.

«Δεν γνωρίζω τη φυλακίστικη διάλεκτο, γιατί εγώ ήμουν άνθρωπος σπιτιού. Δεν θέλω να ακούω τέτοιες εκφράσεις (παρά ταύτα στη διάρκεια της συζήτησης χρησιμοποιεί αργκό): 52 ετών, Αθήνα, 4 έτη στη φυλακή, απόφοιτος Δημοτικού, οδηγός, απόπειρα ανθρωποκτονίας.

«Δεν χρησιμοποιώ αργκό μέσα στη φυλακή. Η έξω κοινωνία είναι ταυτόσημη με την κλειστή κοινωνία της φυλακής. Οι κρατούμενοι προσπαθούν μάλιστα να μιλούν καλύτερα μεταξύ τους για τυχόν παρεξηγήσεις. Έξω η νεολαία έχει αυτές τις εκφράσεις ψωμοτύρι. Εδώ προσέχει πολύ τι λέει, γιατί γίνονται εύκολα παρεξηγήσεις από θέμα ομιλίας»: 28 ετών, Χαλκίδα, 2 έτη στη φυλακή, απόφοιτος Γυμνασίου, σιδηρουργός, ανθρωποκτονία.

Συνοψίζοντας

Το έγκλημα της ανθρωποκτονίας πάντοτε θα προκαλεί σοκ στην κοινωνία και θα προβληματίζει την επιστημονική κοινότητα. Είναι, συνεπώς, αναγκαίο να εμβαθύνουμε ακόμα περισσότερο στην ψυχή των ανθρώπων εκείνων που φτάνουν στο ακραίο σημείο να διαπράξουν το έγκλημα της ανθρωποκτονίας με πρόθεση. Εξίσου σημαντικό να εφαρμοστούν αποτελεσματικές αντεγκληματικές πολιτικές που θα θέσουν στο επίκεντρό τους το άτομο και την αξία της ανθρώπινης ζωής.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1.Βλ. το πολύ ενδιαφέρον άρθρο της Κοινωνιολόγου/Εγκληματολόγου-Υπ. Δρ. Τμήματος ΕΜΜΕ Παν/μίου Αθηνών, κ. Μάρθας Λεμπέση που φέρει τον τίτλο Ξέρατε ότι η ανθρωποκτονία στην Ελλάδα καταγράφει πτωτική πορεία; και αντλείται από το ηλεκτρονικό εγκληματολογικό περιοδικό Crime Times (τεύχος πρώτο-Δεκέμβριος 2016) http://www.crimetimes.gr/%CE%BE%CE%AD%CF%81%CE%B1%CF%84%CE%B5

2.Η ποινή του θανάτου έχει ήδη καταργηθεί με την παρ. 1 του άρθρου 33 του ν. 2172/1933.

3.Βλ. σχετικά το ρεπορτάζ της Τούλας Κεκάτου με τίτλο Η φτώχια το πέρασμα στην εγκληματικότητα, το οποίο αντλείται στις 7-11-2011 από την ηλεκτρονική έκδοση της εφημερίδας της Θεσσαλίας http://e-thessalia.gr/%CE%B7

Bio
Latest Posts

Αγγελική Καρδαρά

Η Αγγελική Καρδαρά είναι Εισηγήτρια-Συγγραφέας και Εκπαιδεύτρια στο Πρόγραμμα Συμπληρωματικής εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης (E-Learning) του Κέντρου Επιμόρφωσης και Δια Βίου Μάθησης (Κ.Ε.ΔΙ.ΒΙ.Μ.) του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Είναι Διδάκτωρ του Τμήματος Επικοινωνίας & ΜΜΕ του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Φιλόλογος (με εξειδίκευση στη μεσαιωνική και νεοελληνική φιλολογία) και Τακτική Επιστημονική Συνεργάτιδα Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος (ΚΕ.Μ.Ε.). Το θέμα της διδακτορικής διατριβής της, με Επιβλέποντα τον Καθηγητή Γιάννη Πανούση, αφορά τον ιδιαίτερο γλωσσικό κώδικα επικοινωνίας του έγκλειστου πληθυσμού. Από τον Φεβρουάριο του 2020 ανέλαβε και Επιστημονικά Υπεύθυνη του Crime & Media Lab του Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος που αποτελεί Ομάδα Εργασίας για το Έγκλημα και την Απεικόνισή του στα ΜΜΕ. Έχει επάρκεια και άδεια διδασκαλίας τριών ξένων γλωσσών (αγγλικών, γαλλικών, ισπανικών). Εργάζεται στον συναρπαστικό χώρο της εκπαίδευσης, δίνει διαλέξεις και οργανώνει μαθήματα σεμιναριακού τύπου στο αντικείμενο εξειδίκευσής της «Έγκλημα & Media». Επίσης, είναι Επιστημονικά Υπεύθυνη ερευνών εγκληματολογικού, κοινωνικού και μιντιακού ενδιαφέροντος, αρθρογραφεί και συγγράφει. Έχει συγγράψει τα βιβλία: Τρομοκρατία και ΜΜΕ (εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα), Όταν η ψυχή μιλάει (εκδόσεις Υδρόγειος), Φυλακή και Γλώσσα (εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα), Εγχειρίδιο Εγκληματολογίας για τον Αστυνομικό και Δικαστικό Συντάκτη (εκδόσεις Παπαζήση), Σκιαγράφηση του ψυχολογικού προφίλ των εγκληματιών που απασχόλησαν τα ελληνικά ΜΜΕ (1993-2018): Criminal Profiling and Media (εκδόσεις Παπαζήση). Οι «Νέοι Παγιδευμένοι στα Παιχνίδια της Βίας: Εγκλήματα με Δράστες και Θύματα Νέους» είναι το έκτο βιβλίο της και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαζήση.