Η Υπόθεση του Κακού: Από το σκοτάδι προέρχομαι και στο σκοτάδι πρέπει κάθε τόσο να επιστρέφω

male

της Αγγελικής Καρδαρά.

Η Υπόθεση του Κακού, το συναρπαστικό αστυνομικό μυθιστόρημα του Ντονάτο Καρίζι, πέρα από την συγκλονιστική πλοκή που προσφέρει στον αναγνώστη, θα μπορούσε να αποτελέσει αντικείμενο διδασκαλίας σε Δημοσιογραφικές Σχολές. Η λογοτεχνία, άλλωστε, δίνει πολύτιμα μαθήματα στον επιστήμονα και ερευνητή, γιατί τον βοηθάει να διευρύνει τους ορίζοντες του και αρκετές φορές του δίνει τα γνωστικά ή ακόμα και τα μεθοδολογικά εργαλεία να ερευνά εις βάθος και να αναζητεί την αλήθεια πέρα και πίσω από το αυτονόητο και προφανές.

Το Αιώνιο Ντοστογιεφσκικό Ερώτημα

Ο Καρίζι έχει σπουδάσει νομική κι εγκληματολογία. Το 1999 άρχισε να δουλεύει ως σεναριογράφος. Ζει στη Ρώμη και το πρώτο του μυθιστόρημα φέρει τον τίτλο Ο Υποβολέας. Στην Υπόθεση του Κακού ο Καρίζι θέτει το αιώνιο ντοστογιεφσκικό ερώτημα περί καλού και κακού, για το οποίο έχει χυθεί τόνος μελάνι και το οποίο εξακολουθεί να απασχολεί και να προβληματίζει τους συγγραφείς.

«Η δολοφονία μιας τοκογλύφου που καταδυναστεύει αθώους πολίτες μπορεί να θεωρηθεί έγκλημα όταν με το θάνατό της απαλλάσσονται από την αδικία και τον πόνο τόσοι άνθρωποι;», αναρωτιέται ο Ρασκόλνικωφ στο Έγκλημα και Τιμωρία, ο οποίος μάλιστα αποκαλεί «ψείρα» την τοκογλύφο που σκοτώνει, απαξιώνοντας την και αφαιρώντας από αυτήν οτιδήποτε σχετίζεται με την ανθρώπινη υπόσταση.

«Και γιατί να μη θεωρείται έγκλημα ο πόλεμος, εξαιτίας του οποίου χάνουν τη ζωή τους χιλιάδες άνθρωποι, ανάμεσά τους αθώα γυναικόπαιδα;», συνεχίζει τη σκέψη του ο Ρασκόλνικωφ, ο οποίος όμως δεν μπόρεσε να μείνει μέχρι τέλους «πιστός» στην ιδεοληψία του –δηλαδή την έμμονη «ιδέα» του- που είχε ως αποτέλεσμα το θάνατο της γριάς τοκογλύφου και της αδελφής της -το παράπλευρο, αθώο θύμα, που έτυχε να είναι στο λάθος μέρος τη λάθος στιγμή.

Ο Καρίζι ξετυλίγει κι αναπτύσσει την ίδια ακριβώς υπόθεση του κακού: «να κάνεις καλό στον πλησίον, εξαλείφοντας έναν επίπλαστα έντιμο». Η Υπόθεση του Κακού, στο ομώνυμο μυθιστόρημα, βασίζεται στο ότι καλό και κακό δεν είναι πάντοτε διαχωρισμένα, αλλά τουλάχιστον σε ορισμένες περιπτώσεις συνυπάρχουν κι εν τέλει μπλέκονται μεταξύ τους δικαιολογώντας το ότι «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα».

Το φλέγον ερώτημα, ωστόσο, είναι «Με οποιοδήποτε, κόστος; Ακόμα και με την απώλεια της ανθρώπινης ζωής;».

Πρόκειται αναμφισβήτητα για ένα θέμα εξαιρετικά πολύπλοκο και σύνθετο, το οποίο διερευνήθηκε με τον πιο αριστοτεχνικό τρόπο από τον Ντοστογιέφσκι (και είχα τη δυνατότητα να το αναλύσω διδακτικά στο πλαίσιο των διαλέξεων στο Πανεπιστήμιο, στο Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ). Ένα ερώτημα που οδηγεί σε μια σειρά άλλων καίριων ζητημάτων, με κυρίαρχο «ποιος και γιατί έχει το δικαίωμα να αποφασίζει για τις ζωές άλλων ανθρώπων, ακόμα και για τις θεωρούμενες ‘ψείρες’ της κοινωνίας»;

«Μαθήματα» Εγκληματολογίας στο Μυθιστόρημα του Καρίζι

Ο Καρίζι στο εν λόγω μυθιστόρημα, παράλληλα με την εξέλιξη της πλοκής που είναι κινηματογραφική και πολυεπίπεδη, «παραδίδει» ορισμένα βασικά μαθήματα εγκληματολογίας, τα οποία θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν κατά τη διδασκαλία του αστυνομικού ρεπορτάζ. Αρχικά, κάνει τη σημαντική διάκριση ανάμεσα στον «κατά συρροή δολοφόνο» και «μαζικό δολοφόνο», παραθέτοντας τα χαρακτηριστικά της κάθε εγκληματολογικής τυπολογίας. Μια διάκριση που έχει αποτελέσει αντικείμενο ανάλυσης και στο postmodern σε παλαιότερα άρθρα μου.

Στη συνέχεια, κάνει μια σημαντική αναφορά στο όργανο του εγκλήματος και στο τι συμβολίζει για το ψυχο-εγκληματικό προφίλ του δράστη, γράφοντας χαρακτηριστικά «Δεν είχε μαζί του μαχαίρια, σωστά; […] Το γεγονός ότι δεν ήθελε να λερώσει τα χέρια του με το αίμα τους απέκλειε κάθε στοιχείο ψύχωσης του πολυδολοφόνου. Της ήρθε στο μυαλό μια λέξη που περιέγραφε στην εντέλεια αυτό που είχε συμβεί σ’ εκείνους τους τοίχους. Εκτελέσεις».

Συνεπώς, ένα θέμα που πρέπει να απασχολήσει το αστυνομικό ρεπορτάζ σε υποθέσεις ανθρωποκτονιών είναι το όργανο του εγκλήματος και τα συμπεράσματα που μπορούν να εξαχθούν για το προφίλ του δράστη από το όργανο που χρησιμοποιήθηκε για την τέλεση του εγκλήματος, καθώς και από τον τρόπο εγκληματικής δράσης.

Σημαντική διάσταση που είναι σκόπιμο να προβληθεί από το αστυνομικό ρεπορτάζ και αναμφισβήτητα θα οδηγήσει το δημοσιογράφο σε σοβαρές διαπιστώσεις. Πάντα με τη βοήθεια του εγκληματολόγου, ο οποίος θα δώσει στον αστυνομικό συντάκτη την επιπρόσθετη γνώση για να εμβαθύνει στο θέμα και να αναλύσει το έγκλημα ολόπλευρα.

Γλαφυρή επίσης είναι η περιγραφή μιας συγκεκριμένης τυπολογίας εγκληματιών (των πυρομανών), στην οποία προβαίνει ο Καρίζι. Γράφει χαρακτηριστικά «Στα βιβλία εγκληματολογικής ανθρωπολογίας είχε μάθει πως η πυρομανία ήταν η πιο οξεία εκδήλωση ενός σαδιστικού χαρακτήρα […] είχε να κάνει με το γεγονός ότι “ένα πλάσμα της φωτιάς” ήταν επικίνδυνο γιατί ο σκοπός μιας τέτοιας συνομοταξίας ανθρώπων δεν ήταν απλώς ο θάνατος αλλά η καταστροφή».

Ένα άλλο σημαντικό ζήτημα που θέτει ο Καρίζι αφορά την ποινική μεταχείριση των εγκληματιών και τη λεπτή διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στον καταλογισμό της πράξης και το ακαταλόγιστο, η οποία ουσιαστικά κρίνει την επιβληθείσα ποινή. Γράφει σχετικά «Ακούει φωνές, θέλει να τον περάσουμε για τρελό. Ο συνήγορος θα υποστηρίξει ότι ο… απομακρύνθηκε από την οικογένειά του όταν ήταν παιδί κι ότι αυτό συνεπάγεται πως έχει υποστεί τραύμα».

Η Εμπλοκή των Μίντια στις Υποθέσεις Δολοφονιών

Τέλος, η εμπλοκή των μίντια είναι ακόμα ένα στοιχείο που παρουσιάζεται σε αυτό το ανατρεπτικό μυθιστόρημα. Θα κλείσω συνεπώς με τη συγκλονιστική διαπίστωση που προκύπτει σε αρκετά σημεία του βιβλίου κι αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα: τα ΜΜΕ αναζητούν πάντοτε ένα τέρας. Τα θύματα δεν τους απασχολούν τόσο, γεγονός που αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι στο τέλος όλοι θυμούνται το όνομα του «τέρατος» κι όχι του θύματος.

Μεγάλη αλήθεια, αν την σκεφτούμε καλύτερα. Μια αλήθεια ωστόσο που πρέπει να μας απασχολήσει και να μας προβληματίσει σοβαρά, γιατί τα θύματα εγκληματικών ενεργειών αξίζουν την ίδια προσοχή από τα μίντια και ταυτόχρονα σεβασμό ώστε να μη θυματοποιηθούν εκ νέου, στοιχείο που δυστυχώς έχουμε δει πολλές φορές να συμβαίνει κι έχουμε καταγράψει ερευνητικά. Από την άλλη πλευρά το «τέρας» μπορεί σε κάποιες περιπτώσεις να είναι απλώς μια μιντιακή κατασκευή….

Συμπερασματικά

Η αστυνομική λογοτεχνία μπορεί να αποτελέσει την αφετηρία τόσο για τον επιστήμονα-ερευνητή, όσο και για το δημοσιογράφο, να προσεγγίσουν από μια διαφορετική οπτική γωνία, με μεγαλύτερη κριτική σκέψη και πίσω από αυτό που θεωρείται αυτονόητο και προφανές, τα εγκλήματα και το φαινόμενο της εγκληματικότητας και να εμβαθύνουν στα σοβαρά εγκληματολογικά ζητήματα που απασχολούν το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο.

Bio
Latest Posts

Αγγελική Καρδαρά

Η Αγγελική Καρδαρά είναι Εισηγήτρια-Συγγραφέας και Εκπαιδεύτρια στο Πρόγραμμα Συμπληρωματικής εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης (E-Learning) του Κέντρου Επιμόρφωσης και Δια Βίου Μάθησης (Κ.Ε.ΔΙ.ΒΙ.Μ.) του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Είναι Διδάκτωρ του Τμήματος Επικοινωνίας & ΜΜΕ του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Φιλόλογος (με εξειδίκευση στη μεσαιωνική και νεοελληνική φιλολογία) και Τακτική Επιστημονική Συνεργάτιδα Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος (ΚΕ.Μ.Ε.). Το θέμα της διδακτορικής διατριβής της, με Επιβλέποντα τον Καθηγητή Γιάννη Πανούση, αφορά τον ιδιαίτερο γλωσσικό κώδικα επικοινωνίας του έγκλειστου πληθυσμού. Από τον Φεβρουάριο του 2020 ανέλαβε και Επιστημονικά Υπεύθυνη του Crime & Media Lab του Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος που αποτελεί Ομάδα Εργασίας για το Έγκλημα και την Απεικόνισή του στα ΜΜΕ. Έχει επάρκεια και άδεια διδασκαλίας τριών ξένων γλωσσών (αγγλικών, γαλλικών, ισπανικών). Εργάζεται στον συναρπαστικό χώρο της εκπαίδευσης, δίνει διαλέξεις και οργανώνει μαθήματα σεμιναριακού τύπου στο αντικείμενο εξειδίκευσής της «Έγκλημα & Media». Επίσης, είναι Επιστημονικά Υπεύθυνη ερευνών εγκληματολογικού, κοινωνικού και μιντιακού ενδιαφέροντος, αρθρογραφεί και συγγράφει. Έχει συγγράψει τα βιβλία: Τρομοκρατία και ΜΜΕ (εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα), Όταν η ψυχή μιλάει (εκδόσεις Υδρόγειος), Φυλακή και Γλώσσα (εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα), Εγχειρίδιο Εγκληματολογίας για τον Αστυνομικό και Δικαστικό Συντάκτη (εκδόσεις Παπαζήση), Σκιαγράφηση του ψυχολογικού προφίλ των εγκληματιών που απασχόλησαν τα ελληνικά ΜΜΕ (1993-2018): Criminal Profiling and Media (εκδόσεις Παπαζήση). Οι «Νέοι Παγιδευμένοι στα Παιχνίδια της Βίας: Εγκλήματα με Δράστες και Θύματα Νέους» είναι το έκτο βιβλίο της και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαζήση.