της Αγγελικής Καρδαρά.
Στο Κέντρο Μελέτης του Εγκλήματος (ΚΕ.Μ.Ε.) στο πλαίσιο των σεμιναριακών μας μαθημάτων με θεματική “Μίντια και Έγκλημα” ξεκινήσαμε από τον Οκτώβριο του 2016 να δουλεύουμε με τους εκπαιδευόμενους πολλά ζητήματα εγκληματολογικού ενδιαφέροντος και να εξετάζουμε υποθέσεις που έχουν απασχολήσει εκτενώς τα ΜΜΕ και την εγκληματολογική σκέψη.
Μεταξύ των ειδικών θεμάτων που διερευνήσαμε ήταν η νεανική παραβατικότητα. Ένα έγκλημα που εξετάσαμε στο πλαίσιο του μαθήματος ήταν η άγρια δολοφονία, με μαχαίρι, του ανήλικου μαθητή από την Γέφυρα Θεσσαλονίκης από το συνομήλικο συμμαθητή του, τον Ιούνιο του 2016.
Η φοιτήτρια του Τμήματος ΕΜΜΕ του Παν/μίου Αθηνών και εκπαιδευόμενή. μας, κ. Δέσποινα Τζάνη, ετοίμασε ένα πολύ ενδιαφέρον ρεπορτάζ για το έγκλημα. Μέσα από τις συνεντεύξεις που εξασφάλισε η κ. Τζάνη από τους έγκριτους επιστήμονες αναδεικνύεται η ανάγκη να αφυπνιστούμε όλοι ως ενεργά μέλη της κοινωνίας και να δώσουμε μεγαλύτερη έμφαση στην ανηλικότητα και τις ανάγκες της.
Τόσο η οικογένεια, όσο και το σχολείο και η τοπική κοινωνία, οφείλουν να αφουγκράζονται τις ανάγκες αλλά και τις ιδιαιτερότητες που μπορεί να έχει κάθε παιδί. Σε μια κοινωνία που υφίσταται σημαντικές αλλαγές στις δομές της, το πολυσύνθετο ζήτημα της νεανικής παραβατικότητας πρέπει, κατά την άποψή μου, να μας απασχολήσει σοβαρά, λαμβάνοντας όμως υπ’ όψιν μας και τα νέα δεδομένα της εποχής. Παράλληλα, απαιτείται προσοχή στο τι ορίζουμε “σχολικό εκφοβισμό”/ school bullying ενώ είναι σκόπιμο το ενδιαφέρον να στραφεί στο πώς η εκπαιδευτική κοινότητα αντιμετωπίζει τις εντάσεις στο σύγχρονο σχολείο.
Γράφει:
Τζάνη Δέσποινα-Φοιτήτρια του τμήματος Επικοινωνίας και ΜΜΕ του ΕΚΠΑ.
Το χρονικό της υπόθεσης
“Σήμερα (12-06-2016) και ώρα 10:30, στην περιοχή Γέφυρα Θεσσαλονίκης, βρέθηκε νεκρός από περίοικους και περιπολούντες αστυνομικούς του Τμήματος Δίωξης Λαθρομετανάστευσης Αγίου Αθανασίου, ένας 14χρονος. Σύμφωνα με αυτοψία Ιατροδικαστή, ο ανήλικος έφερε τραύματα από αιχμηρό αντικείμενο στην τραχηλική χώρα.” Αυτή ήταν ανακοίνωση της αστυνομίας, όταν το πρωί εκείνης της Κυριακής του Ιουνίου βρέθηκε νεκρό ένα 14χρονο αγόρι, απέναντι από το κλειστό γυμναστήριο της περιοχής. Ενώ οι ανακρίσεις βρίσκονταν σε εξέλιξη, η υπόθεση πήρε την πιο δυσάρεστη και αναπάντεχη τροπή. Κατηγορούμενος για την δολοφονία του 14χρονου Τάσου θεωρείται ένας συνομήλικος συμμαθητής του. Ο ανήλικος μαθητής υποστήριξε αρχικά, ότι το βράδυ του Σαββάτου 11 Ιουνίου ήταν μαζί με τον Τάσο και άλλα παιδιά στο αναψυκτήριο της περιοχής. Στη συνέχεια, επέστρεψαν μαζί, όμως κάποια στιγμή οι δρόμοι τους χώρισαν για να πάει ο καθένας σπίτι του. Ωστόσο, έπεσε γρήγορα σε αντιφάσεις στις ερωτήσεις των αστυνομικών κι έτσι ομολόγησε πως το επίμαχο βράδυ είχε έναν διαπληκτισμό με τον συμμαθητή του και στη συνέχεια του επιτέθηκε με ένα μαχαίρι, τραυματίζοντάς τον θανάσιμα.
Το ιατροδικαστικό πόρισμα και η δημοσιογραφική κάλυψη
Η ιατροδικαστής κα.Ελένη Ζαγκελίδου κατέληξε στο πόρισμα της ανθρωποκτονίας. Μιλώντας στην εφημερίδα «Έθνος», ανέφερε πως το θύμα τραυματίστηκε στο μάτι και στον αυχένα με μαχαίρι, ενώ υπήρξε και απόπειρα στραγγαλισμού. Μία μαχαιριά στην καρωτίδα ήταν ωστόσο το θανάσιμο χτύπημα, ενώ ορισμένοι μικροί τραυματισμοί αποδεικνύουν πως μεταξύ θύματος και δράστη προηγήθηκε πάλη.
Από τον Ιούνιο μέχρι και σήμερα, έχουν υπάρξει διάφορα δημοσιεύματα που κάνουν λόγο για bullying του θύματος προς τον φερόμενο ως δράστη. Ο ίδιος φαίνεται να έχει αναφέρει στην ομολογία του στους αστυνομικούς πως το θύμα έκανε συνεχώς υποτιμητικά σχόλια σε βάρος του ίδιου και της οικογένειάς του. Δεν άντεχε την ψυχολογική πίεση κι έτσι έκανε ό, τι έκανε. Από την άλλη, υπήρξαν δημοσιεύματα με μαρτυρίες για επιθετική συμπεριφορά του ανήλικου κατηγορούμενου στο σχολείο αλλά και στις παρέες του. Επίσης, πολλές αναφορές έγιναν για την εξοικείωση του ανήλικου με το μαχαίρι, καθώς προερχόμενο από αγροτική οικογένεια, είχε μάθει να σφάζει ζώα.
«Δεν έχει καμία σχέση με bullying. Δεν ήταν ο ίδιος το θύμα»
Ο Καθηγητής Εγκληματολογίας κ. Γιάννης Πανούσης, εξετάζοντας το συγκεκριμένο έγκλημα και τους ισχυρισμούς του 14χρονου κατηγορούμενου για bullying, παρουσιάζει μια διαφορετική άποψη. «Δεν έχει καμία σχέση με bullying. Το bullying δεν γίνεται με χτύπημα στην καρωτίδα», σχολιάζει. «Είχα δηλώσει και τότε που έγινε το έγκλημα πως πρέπει να ψάξουν βαθύτερα τα πράγματα και πράγματι αποδείχθηκε ότι δεν έχει να κάνει με bullying και αν υπήρχε κάποια εκβίαση ή κάποιος “τσαμπουκάς”, αυτός τον έκανε. Δεν ήταν ο ίδιος το θύμα».
Οι λόγοι που οδήγησαν τον κ. Πανούση στο συμπέρασμα αυτό είναι πως χρειάζεται μια τεχνική εκπαίδευση και μια ψυχολογική προετοιμασία για να χτυπήσει κανείς τον άλλον με μαχαίρι στην καρωτίδα. «Είναι άλλο πράγμα να τον σπρώξεις στον γκρεμό και να πέσει να χτυπήσει και είναι άλλο πράγμα να τον μαχαιρώσεις». Επομένως, όπως επισημαίνει, έπρεπε να βρουν την προετοιμασία της πράξης αυτής και θεωρεί ότι την βρήκανε, «διότι απ’ ότι διάβασα ο παππούς του ή δεν ξέρω ποιος άλλος, τον είχε μάθει να σκοτώνει ζώα».
Παράλληλα, αναφέρθηκε και στο ποινικό ζήτημα της υπόθεσης, δηλώνοντας πως είναι εναντίον της φυλάκισης των νέων ανθρώπων, όμως πιστεύει πως ο νομοθέτης δεν περίμενε τέτοιες εκδηλώσεις. Ένα παιδί που σκοτώνει με αυτό τον τρόπο, δεν γίνεται απλώς να αλλάζει πόλη και κάποια πράγματα πρέπει να διερευνηθούν ξανά σε επίπεδο επικινδυνότητας. Όσον αφορά την στάση της κοινωνίας απέναντι στο έγκλημα αλλά και τον ανήλικο κατηγορούμενο, ο κ. Πανούσης σχολιάζει: «Ακραίες καταστάσεις δημιουργούνται σε τέτοιες περιπτώσεις. Από το “βάλτε τον φυλακή” μέχρι ότι φταίνε όλοι οι άλλοι εκτός από τον ίδιο. Το θέμα εξάλλου έχει ξεχαστεί τώρα. Όταν γίνει η δίκη, θα πουν κάτι την παραμονή και την επόμενη ημέρα». Καταλήγοντας, δίνει έμφαση στη μελέτη και τον χειρισμό τέτοιων ακραίων υποθέσεων από ειδικούς και επιστήμονες, προκειμένου να διαφωτίζεται και η κοινή γνώμη.
Ο κ. Πανούσης σε αυτή την υπόθεση καταφέρνει να θίξει μία πολύ σημαντική διάσταση, αυτή του bullying. Χρειάζεται πολύ προσοχή, όταν αποδίδονται τέτοιοι όροι, καθώς μαζί με αυτούς “ανοίγουν και δρόμοι” για τα αίτια του κάθε εγκλήματος. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, με την απόκλιση του ενδεχομένου του bullying σε βάρος του φερόμενου ως δράστη, αναδεικνύονται άλλες, βαθύτερες πτυχές προς διερεύνηση. Αυτές είναι, ενδεχομένως, ο τρόπος με τον οποίο μεγάλωσε ο ανήλικος, καθώς και η εξοικείωση με τη σφαγή ζώων και γενικότερα με τη χρήση μαχαιριού.
«Η οικογένεια πάντοτε παίζει ρόλο στην εξέλιξη των παραβατικών»
Γιατί ο ανήλικος κατηγορούμενος διάλεξε το μαχαίρι για να διαπράξει το έγκλημα;
Ο Καθηγητής Εγκληματολογίας κ. Αντώνης Μαγγανάς απαντά: «Πράγματι, θα μπορούσε να είχε διαλέξει κάποιον άλλο τρόπο, πιο προσιτό σύμφωνα με την εμπειρία του, αλλά αυτό δεν εξηγεί το γιατί το έκανε».
Υπάρχουν οι περιπτώσεις που ένα παιδί αδυνατεί να ελέγξει το θυμό του αλλά και περιπτώσεις που κάποιος είναι παρορμητικός και δεν μπορεί να ελέγξει τον θυμό του. Δεν είναι λίγα τα εγκλήματα που διαπράττονται από συμπλοκή με τις παραμικρές αφορμές. Βέβαια, στην συγκεκριμένη περίπτωση έχρηζε και χρήζει εξέτασης το ενδεχόμενο ύπαρξης σοβαρών ψυχολογικών προβλημάτων. Με αυτό τον τρόπο θα μπορέσει να βρεθεί τι ήταν αυτό που μπορεί να όπλισε το χέρι του ανήλικου κατηγορούμενου.
Σχετικά με το ρόλο της οικογένειας σε τέτοιες περιπτώσεις, ο κ. Μαγγανάς υποστηρίζει πως πάντοτε παίζει πολύ μεγάλο ρόλο στην εξέλιξη των παραβατικών. Ωστόσο, υπάρχουν και περιπτώσεις που παιδιά “καλών οικογενειών” διαπράττουν τέτοια εγκλήματα. Γι’ αυτό δίνει έμφαση στην ιστορία και το παρελθόν αυτού του ατόμου και επισημαίνει πως, αν το πρόβλημα είναι ψυχολογικό, «ό, τι και να κάνεις δεν γίνεται να πετύχεις και πολλά πράγματα, αν δεν υπάρξει κάποια κατάλληλη θεραπεία».
Ως προς το ποινικό ζήτημα, υπάρχει συμφωνία απόψεων με τον κ. Πανούση, καθώς και ο κ. Μαγγανάς υποστηρίζει ότι είναι το ορθότερο που δεν προφυλακίστηκε μέχρι τη δίκη. Οι περιπτώσεις των νέων είναι ειδικές περιπτώσεις, όπως τονίζει, διότι ο νέος διαμορφώνεται ακόμα. Έτσι, ο καθένας οφείλει να είναι πολύ επιφυλακτικός με τις θέσεις που θα πάρει. «Πρέπει να πηγαίνουν σε ειδικά ιδρύματα, πρέπει να επιβάλλονται μέτρα σωφρονισμού, αν είναι δυνατόν, και όχι τιμωρητικά. Πολλές φορές δεν ξέρουμε κατά πόσο είναι υπεύθυνος ο ίδιος ο νέος, που στην συγκεκριμένη περίπτωση είναι 14χρονών», επομένως, πρόκειται για ένα δύσκολο θέμα εξισορρόπησης μεταξύ σωφρονισμού και τιμωρίας.
Η τάση που υπάρχει σε διεθνές επίπεδο είναι πως οι νέοι περνούν γρηγορότερα στην παραβατικότητα και διαπράττουν σοβαρότερα εγκλήματα. «Παλιότερα, η ληστεία για παράδειγμα μπορεί να ήταν το επιστέγασμα μιας εγκληματικής καριέρας, ενώ σήμερα η ληστεία μπορεί να ξεκινήσει από τα 16, ακόμη και τα 14 χρόνια». Επομένως υπάρχει μια επιδείνωση της κατάστασης, εφόσον τα νέα παιδιά και πιο νωρίς αρχίζουν τα αδικήματα και σοβαρότερα είναι τα αδικήματα που διαπράττουν.
«Κάθε επαφή θα πρέπει να γίνεται με την παρουσία ψυχολόγου»
Λαμβάνοντας υπ’ όψιν το γεγονός πως η υπόθεση έχει πρωταγωνιστές ανηλίκους, η παρουσία και η παρακολούθηση ψυχολόγου καθίσταται απαραίτητη. Σχετικά με τον χειρισμό της συγκεκριμένης υπόθεσης αλλά και παρόμοιων υποθέσεων γενικότερα, η Δικαστική Ψυχολόγος κα. Ερατώ- Μαρία Ιωαννίδου ενημερώνει σχετικά με τις διαδικασίες. Η προανακριτική διαδικασία θα πρέπει να γίνεται με την παρουσία ψυχολόγου, όπως και κάθε άλλη επαφή. Επίσης, τόσο στα θύματα όσο και στους δράστες χρειάζεται να γίνει μια πραγματογνωμοσύνη. Σε αυτήν εξετάζεται το αν ο ανήλικος βρίσκεται σε θέση να καταθέσει και ανάλογα με τα αποτελέσματα, επιτρέπουν η όχι στην Αστυνομία να πάρει κατάθεση. Το ίδιο θα πρέπει να γίνεται και για τον φερόμενο ως δράστη. Ειδικά, όταν πρόκειται για ανήλικο, πρώτο και κύριο μέλημα θεωρείται η ανηλικότητα. Ο ανήλικος κατηγορούμενος δεν θα πρέπει να έρθει σε καμία επαφή με οποιονδήποτε άλλον εμπλέκεται στην υπόθεση. «Γι’ αυτό τον απομάκρυναν και από το χωριό του. Ωστόσο, φαντάζομαι τον απομάκρυναν και για λόγους βεντέτας». Οι δίκες, άλλωστε, καθυστερούν πολύ συνήθως, επομένως είναι μάλλον καλό που έχει απομακρυνθεί ο ανήλικος και για την δική του ψυχική υγεία και για των υπολοίπων.
Στο ερώτημα που απασχολεί πολύ κόσμο σε τέτοιες περιπτώσεις και αφορά το ρόλο της οικογένειας, η κ. Ιωαννίδου εξηγεί πως το πράγμα είναι πολύ σύνθετο. Για το “πριν” μπορεί να είναι πάρα πολλοί οι λόγοι, καθώς εγκλήματα δεν διαπράττονται μόνο από παιδιά από φτωχές ή “παρατημένες” οικογένειες. Εγκλήματα διαπράττονται και από μια χαρά εύπορες και “ευτυχισμένες” οικογένειες.
Σχετικά με τα δημοσιεύματα για εξοικείωση του ανήλικου με τη χρήση μαχαιριού, αν και δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι για τίποτα, η κ. Ιωαννίδου αναφέρει πως παίζει ένα ρόλο: «Στην Ελλάδα θεωρητικά η οπλοφορία δεν είναι νόμιμη, αλλά πρακτικά κυρίως στην επαρχία και σε μεγάλο βαθμό στην Κρήτη, τα περισσότερα σπίτια έχουν όπλα. Επομένως, μεγαλώνοντας το παιδί, μια εξοικείωση μπορεί να την έχει». Όσον αφορά το “μετά”, σχολιάζει πως στη συγκεκριμένη περίπτωση πρόκειται για έγκλημα προς ένα παιδί μιας άλλης οικογένειας, αν όμως ο κατηγορούμενος είχε σκοτώσει για παράδειγμα κάποιον από τη δική του οικογένεια, εκεί θα ήταν πιο περίπλοκο. Η οικογένεια θα είχε αφενός να στηρίξει έναν δράστη, αφετέρου να θρηνήσει ένα θύμα. Επιπλέον, εξαρτάται από το αν δίνουν στο παιδί τους κάποιο ελαφρυντικό, μια δικαιολογία. Ένα ακόμη πράγμα που τόνισε, είναι πως η οικογένεια δεν πρέπει να κάνει δηλώσεις σε κανάλια και εφημερίδες, δημιουργώντας “αναβρασμό” στους εμπλεκόμενους και επηρεάζοντας την κοινωνία. Ένα τέτοιο συμβάν δεν είναι δημόσιο θέαμα.
Σχετικά με τη στάση της κοινωνίας και την ετοιμότητα της να δεχτεί έναν ανήλικο παραβάτη, που κατηγορείται για ένα τόσο ειδεχθές έγκλημα, η κ. Ιωαννίδου απαντά: «Η κοινωνία μας δεν είναι γενικά έτοιμη να δεχτεί εγκληματίες και να τους επανεντάξει». Η συγκεκριμένη ανθρωποκτονία έχει εκ φύσεως μία επιπλέον ιδιαιτερότητα. Φέρεται να έχει συμβεί ανάμεσα σε δυο παιδιά, τα οποία στο μυαλό του κόσμου λογίζονται πάντα ως πιο “αθώα”. Μάλιστα, η μικρή κοινωνία του χωριού είναι ακόμη πιο δύσκολο να διαχειριστεί κάτι τέτοιο, λόγω αντιλήψεων και λόγω της σχέσης της με την οικογένεια θύματος και δράστη. Παράλληλα, η κοινωνία στο σύνολό της έχει την τάση να πηγαίνει στην οικογένεια και στο πώς μεγάλωσε, για να βρει τα αίτια του συμβάντος. Πολύ συχνά, έχει μια εκδικητική και επικριτική στάση, όταν βλέπει τέτοια εγκλήματα. Όμως υπάρχουν πάρα πολλοί διαφορετικοί και πολύπλοκοι λόγοι, για τους οποίους μπορεί να κατέληξε στο έγκλημα, «γι’ αυτό καλά θα κάνουμε να μένουμε σιωπηλοί σε τέτοια γεγονότα». Τα μέσα, επίσης, θα διαδραματίσουν πολύ μεγάλο ρόλο: «Μπορεί να είμαστε πολύ περίεργοι να μάθουμε τις λεπτομέρειες ενός εγκλήματος, είτε ως άνθρωποι είτε ως επαγγελματίες. Όμως πόσο καλό κάνει τελικά στην κοινωνία να βγαίνουν αυτές προς τα έξω;»
Τι γίνεται σχετικά με το δικαστήριο και την ποινή; Η κ.Ιωαννίδου απαντά: «Ο σωφρονισμός είναι δύσκολη έννοια ιδιαίτερα στην Ελλάδα και πόσο μάλλον για τόσο βαριά εγκλήματα». Επίσης, υποστηρίζει πως η όποια ποινή δεν θα πρέπει να έχει την λογική της απλής εναπόθεσης του κατηγορούμενου σε μία φυλακή. Η διάπραξη ανθρωποκτονίας από έναν ανήλικο μπορεί να είναι σπάνια, το σημαντικότερο όμως είναι πως η κοινωνία πρέπει να αφουγκράζεται και να προλαβαίνει να νομοθετεί.
Συμπερασματικά
Διαχρονικά, οι κύριες κατηγορίες αδικημάτων των ανηλίκων είναι οι σωματικές βλάβες, οι κλοπές και οι τροχαίες παραβάσεις. Σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Γαλλία και η Μ. Βρετανία, η παραβατικότητα των ανηλίκων ξεπερνά το 20% της συνολικής εγκληματικότητας. Στην Ελλάδα, σταδιακά αυξάνεται ο αριθμός των νέων που καταλήγουν στα σωφρονιστικά ιδρύματα για διακίνηση ναρκωτικών ουσιών, κλοπές και απόπειρες ανθρωποκτονιών. Στοιχεία που πρέπει να προβληματίσουν νομοθέτες, δημοσιογράφους και την κοινωνία στο σύνολο της.
Στη συγκεκριμένη υπόθεση έχουμε την σπάνια περίπτωση της κατηγορίας ενός ανήλικου για ανθρωποκτονία, σε βάρος ενός άλλου ανηλίκου. Πρόκειται για έναν 14χρονο κατηγορούμενο και μία δίκη που εκκρεμεί. Οι παράγοντες που χρειάζεται να ληφθούν υπ’ όψιν είναι πολλοί. Αναμφισβήτητα, το όλο θέμα απαιτεί διακριτικότητα και ευαισθησία από όλες τις πλευρές. Ο πρώτος λόγος ανήκει στους ειδικούς, με πρώτο και κύριο μέλημα την ανηλικότητα. Η κοινωνία σαφώς και αντέδρασε και θα αντιδρά σε τέτοιες και παρόμοιες υποθέσεις.
Ένα τόσο ακραίο έγκλημα, όμως, με φερόμενο ως δράστη ένα παιδί στην εφηβεία πρέπει κατά βάση να μας ενεργοποιήσει και να μας ευαισθητοποιήσει. Το συγκεκριμένο έγκλημα αλλά και κάθε έγκλημα, καλό είναι να μη λαμβάνεται ως μεμονωμένο γεγονός, αλλά να μας αφυπνίζει ως προς τους παράγοντες που συντελούν σε αυτό. Αυτοί είναι η οικογένεια, το σχολείο, οι παρέες, η κοινωνία του χωριού και η κοινωνία στο σύνολό της. Εμείς, ως ενεργά μέλη, πέρα από το να αφουγκραζόμαστε τις αλλαγές και τις εξελίξεις, οφείλουμε να αφουγκραστούμε και τι έχει να πει αυτό το 14χρονο παιδί και κάθε παιδί που οδηγείται σε εγκληματικές πράξεις.
Latest posts by Αγγελική Καρδαρά (see all)
- Έγκλημα στα Γλυκά Νερά και σκηνοθεσία στον τόπο του εγκλήματος (crimestaging) - February 22, 2023
- Έγκλημα στα Γλυκά Νερά και μιντιακές απεικονίσεις: μία ερευνητική προσέγγιση του Crime & MediaLab (ΚΕ.Μ.Ε.) - January 12, 2023
- Κακοποίηση ζώων συντροφιάς και άγριας ζωής στην Κύπρο και οι μιντιακές απεικονίσεις υποθέσεων - November 2, 2022
1 Comment