Το νέο «πρόσωπο» της τρομοκρατίας: Τεχνολογία, εικόνα και αίμα

terror

της Αγγελικής Καρδαρά.

Όπως τόνισα στο προηγούμενο άρθρο στο postmodern –στο πρώτο μέρος για το φαινόμενο της τρομοκρατίας– είναι πολύ δύσκολο να καταλήξουμε σε έναν καθολικά αποδεκτό ορισμό της τρομοκρατίας. Ωστόσο, μπορούμε να προσδιορίσουμε τις μορφές με τις οποίες δύναται να «εμφανιστεί» και οι οποίες μπορούν να συνοψιστούν στις εξής τέσσερεις:

πυρηνική τρομοκρατία
χημική τρομοκρατία
βιολογική τρομοκρατία
ηλεκτρονική τρομοκρατία

Αναμφίβολα, η ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών συνέβαλε αποφασιστικά στην αλλαγή της φύσης των τρομοκρατικών χτυπημάτων. Στη σύγχρονη εποχή, δηλαδή, παρατηρείται μια σημαντική διαφοροποίηση στη στρατηγική, αλλά και στη φιλοσοφία της τρομοκρατίας, συγκριτικά με παρελθούσες εποχές. Το γεγονός αυτό σε μεγάλο βαθμό είναι άμεση ή έμμεση συνέπεια της τεχνολογικής εξέλιξης, κυρίως σε ό,τι αφορά τα μέσα μεταφοράς, τα μέσα ενημέρωσης και τον χρησιμοποιούμενο οπλισμό.

Ειδικότερα, είναι πλέον σύνηθες φαινόμενο να αποτελεί η κάλυψη μιας τρομοκρατικής ενέργειας από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης τον πρωταρχικό σκοπό των τρομοκρατών. Η τηλεόραση –με τη δύναμη της εικόνας- αλλά πλέον και το διαδίκτυο αποτελούν τα κύρια μέσα για να οργανώσουν αλλά και να μεταδώσουν σε παγκόσμια κλίμακα τα χτυπήματά τους οι τρομοκράτες.

Αυτό σημαίνει ότι οι τρομοκρατικές οργανώσεις μπορούν μέσω διαδικτύου να αποκτήσουν άμεσα και ταχύτατα τις πληροφορίες που χρειάζονται, να έρθουν σε επαφή με άτομα σε ολόκληρο τον πλανήτη, οργανώνοντας τη δράση τους, και να «σκηνοθετήσουν» ένα χτύπημά τους προκειμένου να σκορπίσουν τον πανικό, εφόσον γνωρίζουν ότι οι ενέργειες τους θα μεταδοθούν με απευθείας συνδέσεις σε ολόκληρο τον κόσμο. Κατά συνέπεια λόγω των ευρύτατων τεχνολογικών αλλά και κοινωνικών αλλαγών, καταλήγουμε στην σημαντική διαπίστωση ότι η τρομοκρατία στην εποχή μας αποκτά νέο «πρόσωπο» που είναι σαφώς πιο σκληρό.

Αιματηρά τρομοκρατικά χτυπήματα και μίντια

Σε διεθνές επίπεδο θεωρείται ότι τα τρομοκρατικά χτυπήματα έχουν γίνει πολύ πιο αιματηρά από τότε που τα ΜΜΕ δίνουν έμφαση σε αυτά, με στόχο έναν πολύ υψηλό αριθμό αθώων θυμάτων και βασική επιδίωξη την τρομοκράτηση μεγάλων τμημάτων πληθυσμού.

Σύμφωνα με πολλές μελέτες που πραγματεύονται το θέμα της τρομοκρατίας, τα ΜΜΕ σε διεθνές επίπεδο έχουν μετατραπεί σε όργανο που μπορεί εύκολα να χρησιμοποιηθεί από τους τρομοκράτες προκειμένου οι ενέργειες τους να έχουν τεράστιες συνέπειες παγκοσμίως.

Στο σύγχρονο πολιτισμό των ΜΜΕ και της εικόνας είναι φυσικό επακόλουθο να υπάρχει στενή σχέση μεταξύ τρομοκρατίας και μέσων επικοινωνίας. Όπως εύστοχα έχει ειπωθεί, «ό,τι δεν καταγράφεται στην κάμερα, είναι σαν να μην έχει συμβεί ποτέ».

Ο «πόλεμος κατά της τρομοκρατίας» και
η παραβίαση των ατομικών δικαιωμάτων

Διαπιστώνουμε ότι στο πλαίσιο ενός κόσμου που επίσης υφίσταται καταλυτικές αλλαγές στις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτισμικές δομές του, η τρομοκρατία λαμβάνει το πιο σκληρό πρόσωπό της.

Από την άλλη πλευρά, σε καμία περίπτωση τα τρομοκρατικό χτυπήματα δεν πρέπει να δώσουν το άλλοθι για αύξηση των ρατσιστικών επιθέσεων, της ξενοφοβίας ή ακόμα και της περιστολής ατομικών ελευθεριών και κοινωνικών δικαιωμάτων. Η τρομοκρατία δεν αντιμετωπίζεται πλήττοντας την ελευθερία, γιατί το φαινόμενο της τρομοκρατίας είναι πολύ πιο σύνθετο και πολυδιάστατο και αυτό μας το έχει ήδη αποδείξει η ιστορία. Η Ευρώπη δεν πρέπει, δηλαδή, στο όνομα «του πολέμου κατά της τρομοκρατίας», να παραβιάσει τα ανθρώπινα δικαιώματα, γιατί μια τέτοια κίνηση θα φέρει τα αντίθετα από τα αναμενόμενα αποτελέσματα.

Ποια είναι λοιπόν η απάντηση;

Πιστεύω ότι η αποδοχή της νέας πραγματικότητας με αναζήτηση και προσπάθεια αντιμετώπισης των βαθύτερων αιτιών, η όσο το δυνατόν ολοκληρωμένη ενημέρωση του κοινού, η εγρήγορση των αρχών και η προστασία των πολιτών αλλά πάντοτε σε ένα πλαίσιο σεβασμού των δικαιωμάτων και των ελευθεριών τους, θα αποτελέσουν κάποια θετικά βήματα σε μια εξαιρετικά σκληρή μάχη.

Τα πράγματα είναι δύσκολα. Ο κόσμος αλλάζει. Έχει ήδη αλλάξει. Η ζωή όμως προχωράει κι αν θέλουμε να επιβιώσουμε πρέπει να σκεφτούμε τα επόμενα βήματά μας, με σύνεση, τόλμη και συστηματικό σχεδιασμό της επόμενης μέρας.

Οι κύριες αλλαγές στους κόλπους της «νέας τρομοκρατίας»

Η ιδεολογία διαφοροποιείται σε σχέση με το παρελθόν. Όπως επίσης, η μορφή των ομάδων που απαρτίζουν τις τρομοκρατικές οργανώσεις, καθώς και οι σχέσεις και ο κώδικας επικοινωνίας μεταξύ των μελών τους. Οι ομάδες είναι πιο πολυπληθείς και πιο ανοιχτές σε σχέση με το παρελθόν. Ένα άλλο πολύ βασικό στοιχείο διαφοροποίησης είναι οι στόχοι, οι οποίοι όπως βλέπουμε συχνά στρέφονται και κατά των χαρακτηριζομένων «αθώων θυμάτων». Τέλος, τα τρομοκρατικά χτυπήματα διαφοροποιούνται σημαντικά, καθώς γίνονται με τρόπο πολύ πιο θεαματικό σε σχέση με το παρελθόν και –το χειρότερο- αιματηρό. Όλες αυτές οι αλλαγές που υφίσταται η «νέα τρομοκρατία», όπως την χαρακτηρίζουν οι ειδικοί, οφείλονται κατά πρώτο και κύριο λόγο στην τρομακτική επανάσταση στις τεχνολογίες πληροφοριών.

Η τρομοκρατία στην Ελλάδα

Είναι αξιοσημείωτο ότι και στη χώρα μας το κεφάλαιο της παλαιάς μορφής τρομοκρατίας έχει κλείσει, σύμφωνα με τους ειδικούς και η καινούργια μορφή τρομοκρατίας δεν έχει σχέση με την τρομοκρατία του χθες.

Αυτό που πρέπει να τονίσω είναι ότι οι νέες οργανώσεις που δρουν στο πλαίσιο της Ελλάδας της σημερινής εποχής διαφοροποιούνται σημαντικά από τις αντίστοιχες οργανώσεις των παρελθόντων ετών.

Τα σημεία διαφοροποίησης της τρομοκρατικής δράσης της 17Ν. σε σχέση με τη δράση των νέων τρομοκρατικών οργανώσεων μπορούν να συνοψιστούν σε τρία κύρια σημεία:

Υποστηρίζεται από τους ειδικούς ότι οι νέες τρομοκρατικές οργανώσεις είναι απαλλαγμένες από τις ιδεολογίες του παρελθόντος και διέπονται από πολλές και διαφορετικές τάσεις και απόψεις ή ακόμα και προσωπικές απόψεις.
Το δεύτερο στοιχείο αφορά την εκτενέστατη χρήση της τεχνολογίας.
Το τρίτο στοιχείο αφορά τη μορφή των νέων ομάδων, οι οποίες είναι πλέον πολυπληθείς και πολύ ανοικτές σε σχέση με το παρελθόν, που ήταν πολύ κλειστές και μικρότερες. Οργανώσεις, όπως ήταν η 17Ν., δεν κάνουν ανοιχτό αντάρτικο, δεν κάνουν ανοιχτές πολεμικές επιχειρήσεις, ενώ επιδιώκουν να έχουν ξεκάθαρο κατάλογο ομάδας στόχων. Μέσα στην ομάδα στόχων μπορεί να είναι το κράτος, οι βιομήχανοι, η αστική τάξη, η μεγαλοαστική τάξη, τα ξένα συμφέροντα κλπ. και προσέχουν να μην έχουν τα λεγόμενα «αθώα θύματα».

Το προφίλ του τρομοκράτη νέας γενιάς και η συμμετοχή ολοένα και νεαρότερων ατόμων στους κόλπους της τρομοκρατίας

Όσον αφορά, τώρα, ένα ακόμα πολύ σοβαρό ζήτημα που απασχολεί πολύ έντονα και το αστυνομικό ρεπορτάζ στη χώρα μας, τα τελευταία χρόνια, αφορά την ολοένα και μεγαλύτερη συμμετοχή νέων ανθρώπων στους κόλπους τρομοκρατικών οργανώσεων. Το γεγονός αυτό, αναμφίβολα, πρέπει να προσεγγιστεί με τρόπο κριτικό που θα επιτευχθεί εάν, αντί να δίνεται τόση μεγάλη έμφαση στις προσωπικές ιστορίες των εμπλεκομένων, με εκτενείς αναφορές στις οικογένειές τους, στα σχολεία στα οποία φοίτησαν, στα εύπορα προάστια όπου μεγάλωσαν κλπ.(βλ. υπόθεση Ρωμανού) με τρόπο μάλιστα που χάνει κάθε ουσία ενημέρωσης και εμβάθυνσης, αναζητηθούν οι βαθύτερες αιτίες που ωθούν έναν νέο άνθρωπο στην τρομοκρατία και, κυρίως, ποια είναι τα μέτρα πρόληψης.

Κλείνοντας, ένα πολύ σημαντικό στοιχείο που πρέπει να αναφερθεί και να προβληματίσει σχετικά με τον τρομοκράτη νέας γενιάς, είναι ότι αποκτά πολύ πιο σκληρά χαρακτηριστικά, καθώς όπως έχει επισημάνει και ο Καθηγητής Εγκληματολογίας, κ. Γιάννης Πανούσης (1), οι τρομοκράτες δρουν πλέον μαζί με εγκληματίες κοινού ποινικού δικαίου. Όπως, μάλιστα, εξηγεί ο κ. Πανούσης παλιότερα ο τρομοκράτης δεν δρούσε με αυτό τον τρόπο, να χτυπά τυχαίους στόχους με τρόπο «πληρωμένου συμβολαίου δολοφονίας». Πλέον, αναδύεται μιας νέας μορφής τρομοκρατία με τρία χαρακτηριστικά: είναι εγκληματική, παρακρατική και τρομοκρατική.

Δημοσιογραφική κάλυψη της νέας τρομοκρατίας από τα ελληνικά ΜΜΕ

Βάσει έρευνάς μου για το έτος 2014 στο πλαίσιο των elearning προγραμμάτων του Παν/μίου Αθηνών που έχω αναλάβει, το αστυνομικό ρεπορτάζ στη χώρα μας, κατά κύριο λόγο, επικεντρώθηκε σε τρεις εξελίξεις που αφορούν το χώρο της εγχώριας τρομοκρατίας: την παραβίαση των όρων χορηγηθείσας άδειας στον Χριστόδουλο Ξηρό, τη σύλληψη του Νίκου Μαζιώτη και την απεργία πείνας του Νίκου Ρωμανού με αίτημα να του επιτραπεί η άδεια για να φοιτήσει στη Σχολή, στην οποία έχει εισαχθεί. Ειδικότερα, πολυάριθμα ρεπορτάζ γράφτηκαν για την «απόδραση» Ξηρού, η οποία έλαβε χώρα τον Ιανουάριο του 2014 και ένα χρόνο μετά πραγματοποιήθηκε η σύλληψή του. Σημειώνω ότι ο ορθός, νομικά, όρος είναι «παραβίαση των όρων της χορηγηθείσας άδειας». Ο δημοσιογραφικός λόγος, στην περίπτωση Ξηρού, ήταν πολύ αιχμηρός σχετικά με την απόδοση ευθυνών και η πλειοψηφία των ρεπορτάζ δημιουργούσε, άλλοτε εσκεμμένα, άλλοτε όχι, ένα πολύ αρνητικό κλίμα εις βάθος όλων των κρατουμένων και της χορήγησης αδειών. Το αποτέλεσμα εκείνη τη δεδομένη χρονική στιγμή ήταν η δημιουργία φυλακών υψίστης ασφαλείας, οι οποίες όπως τονίζουν εμφατικά οι ειδικοί επιστήμονες, δεν συνεπάγονται σωφρονισμό των εγκλείστων, αλλά αφανισμό.

Συνοψίζοντας

Ολοκληρώνοντας και το δεύτερο μέρος του άρθρου για την τρομοκρατία, θα ήθελα να τονίσω ότι η τρομοκρατία, τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο, αποκτά πιο επικίνδυνες διαστάσεις, γεγονός που απορρέει και από τις αλλαγές στις πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές δομές.

Η πρόσβαση στα εξελιγμένα τεχνολογικά και πληροφοριακά συστήματα, παρέχει τη δυνατότητα στους νέας γενιάς τρομοκράτες να επιτύχουν χτυπήματα θεαματικά, αιματηρά και υπό αυτή την έννοια άκρως εντυπωσιακά για τα ΜΜΕ.

Αυτή η νέα πραγματικότητα πρέπει να προβληματίσει και τον δημοσιογραφικό κόσμο στη χώρα μας, ο οποίος οφείλει με κριτική σκέψη και έρευνα, να καλύψει και να αναλύσει το φαινόμενο της τρομοκρατίας και να μην αρκεστεί σε επιφανειακές προσεγγίσεις.

Σημείωση 1^η: Βλ. σχετικά το άρθρο, το οποίο φέρει τον τίτλο Η Νέα τρομοκρατία – Μίξη υποκόσμου με τρομοκράτες και παρακράτος και αντλείται από την ιστοσελίδα http://newpost.gr/ellada/290911/h-nea-tromokratia-sthn-ellada-miksh-ypokosmoy-me-tromokrates-kai-parakratos στις 5-11-2013.

Σημείωση 2^α : Το φαινόμενο της τρομοκρατίας με έχει απασχολήσει ερευνητικά στο βιβλίο μου Τρομοκρατία και ΜΜΕ (2003-εισαγωγή Καθηγητής Γ. Πανούσης, Α.Ν. Σάκκουλας, Αθήνα-Κομοτηνή), ενώ ένα μεγάλο κεφάλαιο σχετικά με την τρομοκρατία και το «πρόσωπο» της νέας τρομοκρατίας αφιερώνεται στο βιβλίο μου Εγχειρίδιο Εγκληματολογίας για τον Αστυνομικό και Δικαστικό Συντάκτη, με πρόλογο του Καθηγητή Γ.Πανούση (εκδόσεις Παπαζήσης, Ιαν.2017), όπου μπορείτε να βρείτε αναλυτικά τα στοιχεία που σας ενδιαφέρουν.

(Φωτογραφία: August Brill@Flickr)

Bio
Latest Posts

Αγγελική Καρδαρά

Η Αγγελική Καρδαρά είναι Εισηγήτρια-Συγγραφέας και Εκπαιδεύτρια στο Πρόγραμμα Συμπληρωματικής εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης (E-Learning) του Κέντρου Επιμόρφωσης και Δια Βίου Μάθησης (Κ.Ε.ΔΙ.ΒΙ.Μ.) του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Είναι Διδάκτωρ του Τμήματος Επικοινωνίας & ΜΜΕ του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Φιλόλογος (με εξειδίκευση στη μεσαιωνική και νεοελληνική φιλολογία) και Τακτική Επιστημονική Συνεργάτιδα Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος (ΚΕ.Μ.Ε.). Το θέμα της διδακτορικής διατριβής της, με Επιβλέποντα τον Καθηγητή Γιάννη Πανούση, αφορά τον ιδιαίτερο γλωσσικό κώδικα επικοινωνίας του έγκλειστου πληθυσμού. Από τον Φεβρουάριο του 2020 ανέλαβε και Επιστημονικά Υπεύθυνη του Crime & Media Lab του Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος που αποτελεί Ομάδα Εργασίας για το Έγκλημα και την Απεικόνισή του στα ΜΜΕ. Έχει επάρκεια και άδεια διδασκαλίας τριών ξένων γλωσσών (αγγλικών, γαλλικών, ισπανικών). Εργάζεται στον συναρπαστικό χώρο της εκπαίδευσης, δίνει διαλέξεις και οργανώνει μαθήματα σεμιναριακού τύπου στο αντικείμενο εξειδίκευσής της «Έγκλημα & Media». Επίσης, είναι Επιστημονικά Υπεύθυνη ερευνών εγκληματολογικού, κοινωνικού και μιντιακού ενδιαφέροντος, αρθρογραφεί και συγγράφει. Έχει συγγράψει τα βιβλία: Τρομοκρατία και ΜΜΕ (εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα), Όταν η ψυχή μιλάει (εκδόσεις Υδρόγειος), Φυλακή και Γλώσσα (εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα), Εγχειρίδιο Εγκληματολογίας για τον Αστυνομικό και Δικαστικό Συντάκτη (εκδόσεις Παπαζήση), Σκιαγράφηση του ψυχολογικού προφίλ των εγκληματιών που απασχόλησαν τα ελληνικά ΜΜΕ (1993-2018): Criminal Profiling and Media (εκδόσεις Παπαζήση). Οι «Νέοι Παγιδευμένοι στα Παιχνίδια της Βίας: Εγκλήματα με Δράστες και Θύματα Νέους» είναι το έκτο βιβλίο της και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαζήση.