Αυτοτραυματισμός: Οι χαρακιές του σώματος και ο πόνος της ψυχής

του Δημήτρη Καλαντζή.

Ο αυτοτραυματισμός είναι μία κίνηση σωματικής βλάβης του εαυτού από πρόθεση, χωρίς όμως να στοχεύει στην αυτοκτονία. Εκδηλώνεται με κοψίματα, εγκαύματα, γρατζουνιές, χτυπήματα ή ακόμα και σπάσιμο των οστών, που προκαλούνται από το ίδιο το άτομο στον εαυτό του.

Ο Νίκος Κ., μεγαλώνοντας σε ένα δυσλειτουργικό οικογενειακό περιβάλλον, κλειστός χαρακτήρας, χωρίς στενούς φίλους, ούτε σημαντικό κοινωνικό δίκτυο υποστήριξης, συνήθιζε σε ηλικία 16 – 17 χρονών, όταν βρισκόταν μόνος στο σπίτι του, να ακούει δυνατά μουσική και να καταναλώνει μεγάλες (για την ηλικία του) ποσότητες αλκοόλ. Αναζητούσε ανακούφιση από ένα απροσδιόριστο αδιέξοδο που ένιωθε να τον συντρίβει. Αφού καταλάβαινε ότι το αλκοόλ και η μουσική δεν μπορούσαν να του προσφέρουν χαρά, κορύφωνε την καταβύθισή του στην λυπημένη πλευρά της ψυχής του, παίρνοντας ένα ξυραφάκι και χαράσσοντας γραμμές ή σχήματα στα μπράτσα του.

Η διαδικασία γινόταν με τελετουργικό τρόπο που δεν είχε καμία σχέση με απόπειρα αυτοκτονίας. Καθάριζε με οινόπνευμα την περιοχή που επρόκειτο να χαράξει, έπαιρνε ένα καινούργιο ξυραφάκι astor (διπλής όψεως) και, ανάλογα με την ψυχική του ένταση, έκανε βίαιες και απότομες χαρακιές ή σχήματα με αργές κινήσεις. Πίεζε το ξυραφάκι στο δέρμα του τόσο, ώστε να αρχίσει να κυλά αίμα. Το σοκ από τη θέα του δέρματος να σκίζεται και να αναβλύζει αίμα, ο ελεγχόμενος πόνος (ανάλογα με το βάθος της τομής) και ο συναγερμός που χτυπούσε αυτόματα στον οργανισμό του από την «επίθεση» που δεχόταν, άλλαζε αμέσως την ψυχική διάθεση του Νίκου Κ..

Πλέον προσπαθούσε να σταματήσει την αιμορραγία, να κρύψει τα χαρτιά και τα βαμβάκια με τα αίματα και να καλύψει τις πληγές, ώστε να μην γίνει αντιληπτός ο αυτοτραυματισμός του. Η προσοχή του ξέφευγε από τον ψυχικό πόνο και εντοπιζόταν στις πληγές του. Τα τραυματισμένα μπράτσα ανακούφιζαν τη λυπημένη ψυχή του.

Κοιτώντας πίσω, ο Νίκος Κ. θεωρεί ότι οι αυτοτραυματισμοί του ήταν ένας «αντιπερισπασμός» που χρησιμοποιούσε ασυνείδητα για να κρατήσει την ψυχική του ισορροπία και να μην οδηγηθεί σε πιο σκοτεινά μονοπάτια κατάθλιψης. Με τα χρόνια βρήκε δημιουργικές διεξόδους για να απαλύνει την υποβόσκουσα λύπη του…

Η Νάνσυ Δ., σε αντίθεση με τον Νίκο Κ., χάραζε τα χέρια της σε σημεία που ήταν ορατά στην οικογένεια και στους φίλους της. Η Νάνσυ Δ. ήθελε να ήταν η βασίλισσα της αθηναϊκής death σκηνής. Για εκείνην ήταν θέμα «μαγκιάς» να κυκλοφορεί με χαρακωμένα χέρια. Οι μάλλον αδιάφοροι γονείς της θεωρούσαν ότι περνούσε μία δύσκολη φάση εφηβείας και οι χαρακιές, το νεκρικό λευκό μακιγιάζ και τα μαύρα ρούχα θα σταματούσαν καθώς ωρίμαζε. Η Νάνσυ Δ. όμως, έχοντας την ανοχή (ή και τον θαυμασμό) του περιβάλλοντός της, προχωρούσε σε όλο και πιο ακραία συμπεριφορά. Ένα βράδυ στο «Mad» της Συγγρού, έκοψε βαθειά το χέρι της και άρχισε να γράφει με το αίμα της στην λευκή κολώνα της πίστας. Οι υπεύθυνοι του club την πέταξαν έξω και της απαγόρευσαν να ξαναμπεί. Η Νάνσυ Δ. άρχισε να απομονώνεται από τους ανθρώπους που τη θεωρούσαν «βασίλισσα του death» και να χάνει όλο και περισσότερο την επαφή με την «κανονικότητα». Την βρήκαν νεκρή, πριν τα 30 της, με μία σύριγγα στο (χαρακωμένο) χέρι της.

Ψυχολογία

Έρευνες στις Η.Π.Α αναφέρουν ιστορικό αυτοτραυματισμού σε ποσοστό 4% του γενικού πληθυσμού ενώ το ποσοστό αυξάνει σε 14% όσον αφορά τους νέους.

Η πλειοψηφία των ατόμων που αυτοτραυματίζονται επιδεικνύει τέτοιου είδους συμπεριφορά μόνο μία φορά ή μερικές φορές. Χρόνιες πράξεις αυτοτραυματισμού είναι λιγότερο συχνές.

Η έρευνα έχει εντοπίσει μερικά ψυχολογικά χαρακτηριστικά, που συνδέονται με τον αυτοτραυματισμό, όπως:

Αρνητικός συναισθηματισμός: τα άτομα που αυτοτραυματίζονται τείνουν να βιώνουν πιο έντονα και πιο συχνά αρνητικά συναισθήματα.
Δυσκολία στην αναγνώριση και στην έκφραση του συναισθήματος.
Τάση μείωσης του εαυτού και έντονης αυτοκριτικής.
Αισθήματα θυμού και απέχθειας προς τον εαυτό.

Οι αυτοτραυματιστικές συμπεριφορές δεν πρέπει να λαμβάνονται αψήφιστα από τον περίγυρο του ατόμου. Οι πιθανότητες να οδηγήσουν σε αυτοκτονική συμπεριφορά αυξάνονται όταν το αυτοτραυματιστικό άτομο:

Αντιλαμβάνεται την ζωή ως αποκρουστική
Επιδεικνύει έντονη αυτομομφή
Παρουσιάζει απάθεια
Έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση
Έχει φτωχές οικογενειακές σχέσεις
Εκφράζει μικρότερο φόβο αυτοκτονίας

Τι προκαλεί τον αυτοτραυματισμό

Οι έρευνες γύρω από τον αυτοτραυματισμό έχουν συγκεντρώσει κάποια σημαντικά στοιχεία, που πιθανόν εξηγούν γιατί ένα άτομο οδηγείται σε αυτόν. Αρχικά έχει βρεθεί πως μία έντονα αρνητική διάθεση προηγείται του αυτοτραυματισμού και, μόλις αυτός λάβει μέρος, το άτομο αισθάνεται ανακούφιση ή ηρεμία. Συνεπώς, ο αυτοτραυματισμός μπορεί να είναι ένα μέσο εκτόνωσης της ψυχολογικής έντασης και του αρνητικού συναισθήματος. Επίσης, κάποιες συμπεριφορές αυτοτραυματισμού αποσκοπούν σε μια εκπλήρωση επιθυμίας του ατόμου να τιμωρήσει τον εαυτό του. Άλλοτε πάλι αυτός είναι ένας τρόπος εκδήλωσης θυμού ή αηδίας απέναντι στον εαυτό.

Υπάρχουν, όμως, περιπτώσεις όπου ο αυτοτραυματισμός συνιστά ουσιαστικά μια έκφραση αναζήτησης βοήθειας από το οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον. Για κάποιους άλλους, ο αυτοτραυματισμός είναι ένας τρόπος αποφυγής των αυτοκτονικών σκέψεων και προθέσεων.

Επεισόδια “αποπραγματοποίησης”, εξίσου, μπορεί να οδηγήσουν σε αυτοτραυματισμό. Μερικοί αυτοτραυματιστικοί ασθενείς, για παράδειγμα, αναφέρουν πως νιώθουν τους εαυτούς τους “μη πραγματικούς” ή ότι δεν νιώθουν τίποτα. Τα επεισόδια αποπραγματοποιήσης συχνά είναι ιδιαίτερα τρομακτικά για το άτομο που τα βιώνει και ο αυτοτραυματισμός σε αυτήν περίπτωση συνιστά ένα μέσο “κρατήματος” από την πραγματικότητα.

Ένας άλλος λόγος αυτοτραυματισμού, μπορεί να είναι η ανάγκη για ένα ξύπνημα των αισθήσεων. Λόγου χάρη, έφηβοι μπορεί να πιστεύουν ότι ο αυτοτραυματισμός «θα έχει πλάκα» ή θα αυξήσει το ενδιαφέρον τους. Σε αυτή την περίπτωση ο αυτοτραυματισμός μπορεί ταυτόχρονα να συμβεί παρουσία συνομηλίκων.

Τέλος, για μερικούς νέους ο αυτοτραυματισμός ίσως αποτελεί έναν τρόπο καθορισμού των ορίων του εαυτού τους. Με το να χαράζουν το δέρμα, το οποίο διαχωρίζει τον εαυτό από το περιβάλλον και τους άλλους ανθρώπους, μερικοί νέοι αναφέρουν ότι αισθάνονται αυτόνομοι και ανεξάρτητοι.

Συνέπειες

Αναμφίβολα οι συνέπειες του αυτοτραυματισμού είναι αρνητικές. Καταρχήν αυτός προκαλεί ψυχική καταπόνηση τόσο στο άτομο που τον εκδηλώνει όσο και στο περιβάλλον του. Η εικόνα του σώματος, ακόμη, καταστρέφεται και τα σημάδια είναι πιθανόν να παραμείνουν ανεξίτηλα για όλη του τη ζωή. Επίσης, μπορεί να προκαλέσει σοβαρή σωματική βλάβη, η οποία να χρήζει ιατρικής φροντίδας. Τέλος, μπορεί να οδηγήσει ακόμη και σε θάνατο από αιμορραγία, μόλυνση πληγής κ.α..

Θεραπεία

Η γνωσιακή – συμπεριφορική θεραπεία και οι ψυχοδυναμικές προσεγγίσεις έχει βρεθεί ότι είναι αποτελεσματικές για την αντιμετώπιση του αυτοτραυματισμού. Σε περίπτωση που ο αυτοτραυματισμός είναι σύμπτωμα μιας ψυχικής διαταραχής (π.χ. κατάθλιψη), ο συνδυασμός ψυχοθεραπείας και φαρμακοθεραπείας έχει βρεθεί πως φέρνει θετικά αποτελέσματα. Το άτομο που αυτοτραυματίζεται πρέπει να λάβει την ανάλογη ψυχολογική βοήθεια, ώστε να αποκτήσει αποτελεσματικούς τρόπους διαχείρισης των προβλημάτων του, που θα το απομακρύνουν από την σωματική βλάβη και τις αρνητικές επιπτώσεις της.

Όσοι επιθυμούν να γνωρίσουν βαθύτερα τον ταραγμένο συναισθηματικό κόσμο των ατόμων που αυτοτραυματίζονται, μπορούν να διαβάσουν το μυθιστόρημα της Gillian Flynn «Sharp Objects». Στην Ελλάδα κυκλοφόρησε το 2007 με τον τίτλο «Αιχμηρά Αντικείμενα» από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Πρόκειται για αστυνομικό μυθιστόρημα που περιγράφει όμως συγκλονιστικά την περίπτωση μίας γυναίκας που αυτοτραυματίζεται.

ΠΗΓΕΣ

Μαλλιοπούλου Ελευθερία, «Αυτοτραυματισμός», www.maxmag

Brausch, AM., Gutierrez, PM. (2010). Differences in non-suicidal self-injury and suicide attempts in adolescents. J Yoyth Adolescence.

Klonsky, E.D. (2005). The functions of deliberate self-injury: A review of the evidence. Clinical Psychology Review, 27.

Klonsky, E.D., & Muehlenkamp, J.J. (2007). Self-Injury: A Research Review for the Practitioner. JOURNAL OF CLINICAL PSYCHOLOGY,63(11).

Nock, M.K., Joiner, E.T., Gordon, K.H., Lloyd-Richardson, E., & Prinstein, M.J. (2006). Non-suicidal self-injury among adolescents: Diagnostic correlates and relation to suicide attempts. Psychiatry Research.

Bio
Latest Posts

Δημήτρης Καλαντζής

Γεννήθηκε, μεγάλωσε και ζει στο κέντρο της Αθήνας. Σπούδασε δημοσιογραφία στο «Εργαστήρι» και Ελληνικό Πολιτισμό στο ΕΑΠ. Έχει δουλέψει σε εφημερίδες, ραδιοφωνικούς & τηλεοπτικούς σταθμούς και τώρα διερευνά τους κώδικες του διαδικτύου. Αγαπά τις ανθρώπινες ιστορίες και τις γάτες.