του Δημήτρη Καλαντζή.
Λένε ότι ένας πολύ καλός σκηνοθέτης μπορεί να κάνει μία εξαιρετική παράσταση με κείμενο την ανάγνωση του τηλεφωνικού καταλόγου. Δεν λένε την αλήθεια. Έχουν υπάρξει μέγιστοι σκηνοθέτες και κανείς τους δεν τόλμησε να στήσει μία παράσταση από τον τηλεφωνικό κατάλογο. Η βασική συνθήκη του θεάτρου ήταν και παραμένει ο λόγος για αυτό και το εγχείρημα του Γερμανού σκηνοθέτη Herbert Fritsch από το φημισμένο θέατρο/πλατφόρμα τέχνης Volksbühne του Βερολίνου να στήσει μία παράσταση μόνο με μία λέξη, τη «murmel» (μουρμουρητό), αντιμετωπίστηκε από την πρώτη στιγμή με μεγάλο ενδιαφέρον…
Η παράσταση παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 2012 στη Γερμανία και έκτοτε περιοδεύει σε διάφορα φεστιβάλ ανά τον κόσμο, κάνοντας φέτος και μία στάση στην Αθήνα στο πλαίσιο του φεστιβάλ Αθηνών.
Ο μύθος γύρω από την παράσταση θέλει τον σκηνοθέτη Herbert Fritsch να δίνει μία υπόσχεση πριν από 20 χρόνια στον Γερμανο-ελβετό καλλιτέχνη Dieter Roth να μετατρέψει σε παράσταση το βιβλίο του «Murmel», το οποίο αποτελούταν από 176 σελίδες στις οποίες επαναλαμβανόταν απλά η λέξη «murmel» (μουρμουρητό).
Στην πραγματικότητα ποτέ δεν είχε εκδοθεί τέτοιο βιβλίο. O Roth είχε φωτοτυπήσει μερικές σελίδες με τη λέξη «murmel» και τις είχε στείλει σε φίλους του δημοσιογράφους, σε μία προσπάθεια να αναβιώσει το κίνημα του ντανταϊσμού των αρχών του 20ου αιώνα που προέβλεπε το «τέλος της τέχνης» και την επικράτηση του ά-λογου, της ειρωνείας, της κοροϊδίας, του τυχαίου και της αντι-τέχνης.
Πάνω σε αυτές τις ιδέες βασίστηκε και ο Herbert Fritsch για να στήσει την παράστασή του. Επειδή όμως ήξερε ότι δεν θα έβρισκε τον 21ο αιώνα κοινό, διατεθειμένο να παρακολουθήσει επί 80 λεπτά δέκα ηθοποιούς να λένε «murmel murmel» στο όνομα της «αντι-τέχνης», άνοιξε τις «εργαλειοθήκες» των άλλων τεχνών και έστησε μία συναρπαστική παράσταση στα όρια του θεάτρου.
Ο Fritsch επένδυσε στη μουσική, στον χορό, στην κίνηση, στην παντομίμα, στον εκπληκτικό σκηνικό χώρο, στην εναλλαγή των σκηνών και παρουσίασε έτσι 80 λεπτά εξαιρετικού θεάματος.
Τα περιφερειακά «εργαλεία» της θεατρικής μαγείας έγιναν πρωταγωνιστές στην παράσταση του Fritsch. Η μουσική έδωσε τον ρυθμό στους ηθοποιούς, οι οφθαλμαπάτες διαδέχτηκαν η μία την άλλη και το κινούμενο σκηνικό δημιούργησε εξαιρετικής αισθητικής συναισθηματικές εντάσεις.
Ο Fritsch «κατέκλεψε» τον Μπάστερ Κίτον, τους Μόντι Πάιθονς ακόμα και τον Μπένι Χιλ για να παρουσιάσει «βουβές» κωμικές σκηνές που πραγματικά λειτουργούν, βγάζοντας αβίαστο.
Στην προσπάθεια του να υπερκεράσει την έλλειψη λόγου, αντίλογου και διάλογου, ο σκηνοθέτης έδειξε αδίστακτη εφευρετικότητα για να κρατήσει αμείωτο το ενδιαφέρον του κοινού, που έφτασε μέχρι την έκθεση των γεννητικών οργάνων ενός ηθοποιού χωρίς να το απαιτεί η σκηνική δράση.
Κεντρικό θέμα του «Murmel» είναι ο «ανόητος εαυτός μας». Η στιγμή που σκοντάφτουμε στις λάσπες και όλοι γύρω μας γελάνε. Η αναταραχή που προκαλεί η αποκάλυψη της καταπιεσμένης μας γελοιότητας.
Η λέξη murmel στο έργο του Fritsch έγινε κραυγή για βοήθεια, φωνή διαμαρτυρίας, ερωτικό κάλεσμα, αναστεναγμός οργασμού, ξέσπασμα νευρικότητας, δήλωση προθέσεων χωρίς σενάριο υλοποίησης…
Το Murmel θα μπορούσε να ήταν το σχόλιο για έναν κόσμο στον οποίο υπάρχει υπερβολικός θόρυβος, υπερβολικό μουρμουρητό, χωρίς νόημα.
Αλλά μία τέτοια προσέγγιση θα ήταν υπερβολικά κυριολεκτική και επιτηδευμένη για τη δράση που παρακολουθήσαμε επί σκηνής.
Στο Murmel οι ηθοποιοί πέρδονται, κάνουν σεξουαλικές χειρονομίες, τσαλακώνονται, γερνάνε και πέφτουν συνεχώς από τη σκηνή, όπως πέφτουν και οι άνθρωποι που ξαφνικά συνειδητοποιούν την ιλαρότητα της ύπαρξής τους. Στο τέλος εξαφανίζονται μαζί με τις εναλλαγές στου σκηνικού για να επιστρέψουν και να απολαύσουν μαζί με τον σκηνοθέτη το δυνατό χειροκρότημα του κοινού. Το άξιζαν.
Το Murmel του Herbert Fritsch δεν κατάφερε να πείσει ότι μπορεί να γίνει θέατρο χωρίς λόγο. Πέτυχε όμως άριστα να παρουσιάσει ένα συναρπαστικό καλοκουρδισμένο θέαμα, από τα λίγα που έχουμε απολαύσει στην Ελλάδα.
Υ.Γ.1
Στις πιο αστείες στιγμές της παράστασης του Σαββάτου 24 Ιουνίου ήταν όταν ένας θεατής φτερνίστηκε δυνατά. Ήταν ένα απρόοπτο που με την αντίδραση του ηθοποιού που βρισκόταν εκείνη την ώρα στη σκηνή, έκανε το Ολύμπια να σειστεί από τα γέλια.
Υ.Γ.2
Οι παραστάσεις του Φεστιβάλ Αθηνών δεν απευθύνονται σε μικρά παιδιά, εκτός αν σημαίνονται ως τέτοιες. Στο Ολύμπια υπήρχαν αρκετά παιδιά δημοτικού (ή και μικρότερα) που μπορεί να διασκέδασαν με τις σκηνές τύπου Μπάστερ Κίτον αλλά προσωπικά θα βρισκόμουν σε πολύ αμήχανη θέση αν έπρεπε να εξηγήσω στο πεντάχρονο παιδί μου «γιατί ο κύριος πάνω στη σκηνή μας δείχνει τα γεννητικά του όργανα» ή «γιατί ο άλλος βάζει το μικρόφωνο στα οπίσθια της κυρίας». Ας αφήσουμε τα παιδιά στην όποια αθωότητα τους απέμεινε…
Δημήτρης Καλαντζής
