Ο Τσέζαρις Γκραουζίνις μιλά για την ηθική και τους νόμους της Επιδαύρου

«Δεν μπορείς να είσαι νάρκισσος στην Επίδαυρο. Υπάρχουν ειδικοί νόμοι και όρια που πρέπει να σεβαστείς. Πρέπει να είσαι δούλος του αρχαίου κειμένου και δούλος του τόπου. Χρειάζεται να κάνεις μία συμφωνία με τους θεούς της Επιδαύρου για να τολμήσεις να στήσεις μία παράσταση…»

συνέντευξη στον Δημήτρη Καλαντζή.

Οι «Επτά επί Θήβας» από το ΚΘΒΕ ήταν η παράσταση του περσινού φεστιβάλ Επιδαύρου που κέρδισε την εκτίμηση κοινού και κριτικών για τον σεβασμό στο κείμενο του Αισχύλου, τη δυνατή συγκινησιακή φόρτιση που κατάφερε να εκπέμψει ο σκηνοθέτης Τσέζαρις Γκραουζίνις και τη στιβαρή αλλά σεβαστική ερμηνεία του Γιάννη Στάνκογλου στην πρώτη του εμφάνιση στο αργολικό θέατρο. Η επιτυχία της παράστασης ήταν αποκαλυπτική για το πώς ένας σκηνοθέτης από τη Λιθουανία μπορεί να αντιμετωπίσει το αρχαίο δράμα με το σεβασμό που αρκετοί εγχώριοι καλλιτέχνες σνομπάρουν. Με την ευκαιρία της επανάληψης των «Επτά επί Θήβας» την Παρασκευή 30 Ιουνίου και το Σάββατο 1^η Ιουλίου 2017 στην Επίδαυρο, ζητήσαμε από τον κύριο Γκραουζίνις να μιλήσουμε για το αρχαίο δράμα, για τη «συμφωνία με τους θεούς», που πρέπει να κάνει ένας σκηνοθέτης ώστε να μην τον «καταπιεί» το εμβληματικό θέατρο, τους νόμους και την ηθική της Επιδαύρου που επιβάλουν να γίνεις δούλος των αιώνιων έργων και του χώρου και όχι ένα “ναρκισσιστικό ανθρωπάκι” που επιδεικνύει το όποιο ταλέντο του για να κερδίσει πρόσκαιρες εντυπώσεις χωρίς ουσία. Νομίζουμε ότι η κουβέντα έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για όσους αγαπούν το αρχαίο δράμα και λαχταρούν το καλό θέατρο.

Τι είναι αυτό που σας/μας συγκινεί στο αρχαίο δράμα;

Η ποίηση και οι αιώνιες απαντήσεις που ψάχνει η ανθρωπότητα. Ξέρετε, δεν έχουμε αλλάξει πολύ οι άνθρωποι τα τελευταία 2,5 χιλιάδες χρόνια. Είμαστε ένα είδος ζωής που ψάχνει ακόμα το δρόμο του. Οι πολιτισμοί μεταβάλλονται αλλά οι άνθρωποι μένουν οι ίδιοι.

Η δική σας πρώτη παράσταση αρχαίου δράματος;

Ήταν στη Σουηδία αλλά με συνθήκες τελείως διαφορετικές. Σκηνοθέτησα σε κλειστό χώρο και η παράσταση δεν είχε πολλές διαφορές από κάποια που θα έκανα για ένα συμβατικό έργο. Όταν όμως έκανα τον Οιδίποδα Τύραννο στην Επίδαυρο, συνειδητοποίησα τη μαγεία του αρχαίου ανοιχτού θεάτρου. Ξέρετε, ξεκίνησα εκείνη την παράσταση με την αυταπάτη ότι γνωρίζω πως θα στήσω το έργο. Όταν όμως κάναμε την πρώτη πρόβα, τίποτα δεν λειτούργησε από αυτά που είχα στο μυαλό μου. Ήθελε άλλη λογική αυτός ο δυνατός χώρος. Δεν σας κρύβω ότι έπαθα σοκ. Επί δύο ημέρες καθόμουν στις κερκίδες και κοίταζα την ορχήστρα σαν χαμένος…

Εσείς, με τόση εμπειρία;

Ναι, ήμουν τυχερός που οι ηθοποιοί είχαν την υπομονή και περίμεναν να ξαναστήσω από την αρχή την παράσταση. Έπρεπε πρώτα να κάνω μία συμφωνία με τους θεούς του ανοιχτού θεάτρου. Ένιωθα ότι στην Επίδαυρο υπάρχουν ειδικοί νόμοι και όρια που έπρεπε να κατανοήσω βαθειά για να τα χρησιμοποιήσω στην παράσταση. Δεν μπορείς να είσαι νάρκισσος, ως καλλιτέχνης, στην Επίδαυρο. Πρέπει να είσαι δούλος του κειμένου και δούλος του τόπου. Δεν μπορείς να πας με τις εξυπνάδες σου στο αρχαίο θέατρο μόνο και μόνο για να κάνεις εντύπωση. Δεν μπορείς να στήσεις έναν… ζωολογικό κήπο για να κάνεις κάποιους να πουν «Ουάου, κοίτα τι έκανε αυτός!»

Έχουμε δει όμως «ζωολογικούς κήπους» στην Επίδαυρο…

Δεν πιστεύω ότι είναι σωστό. Αυτά τα κείμενα έχουν μία ιστορία 2,5 χιλιάδων χρόνων. Εκτιμούνται από όλη την ανθρωπότητα. Ο χώρος επίσης είναι κάτι το μοναδικό. Δεν μπορεί ένα ανθρωπάκι να μπει στην Επίδαυρο και να πει «κοιτάξτε εμένα, τι όμορφος και έξυπνος που είμαι!».

Με τους «Επτά επί Θήβας» καταφέρατε να ισορροπήσετε ανάμεσα στο κλασικό ανέβασμα τραγωδίας και στην προσωπική / αναθεωρητική ματιά.

Πιστεύω ότι στην τέχνη πρέπει να ψάχνεις για τα αιώνια πράγματα και όχι για τα καινούργια. Ψάχνοντας για τα αιώνια, μπορεί να βρεις και καινούργια αλλά δεν πρέπει να πέσεις στην «παγίδα» του ναρκισσισμού, δηλαδή να μετατοπίσεις το βάρος από το έργο σε εσένα. Το αρχαίο δράμα δεν αντέχει τον καλλιτεχνικό εγωισμό μας. Έχει αυστηρούς κανόνες ηθικής.

Επτά επί Θήβας του Τζέζαρις Γκραουζίνις από το ΚΘΒΕ – πρόβες.

Μιλήστε μου για αυτή τη μαγική σκηνή της παράστασης με τις σκάλες. Πως προέκυψε το εύρημα;

Θέλαμε να παρουσιάσουμε τη μοιραία σύγκρουση των αδελφών. Θα μπορούσαμε να τους έχουμε ξαπλωμένους στην ορχήστρα με απλωμένο ψεύτικο αίμα αλλά σκεφτήκαμε ότι καλύτερο θα ήταν να είναι όρθιοι, να κρατάνε κάτι… Ήρθε η ιδέα της σκάλας, ως σύμβολο εξουσίας, αναρρίχησης, ανόδου στον ουρανό ή και ανόδου προς ένα αδιέξοδο… Ο καθένας μπορεί να κάνει την ανάγνωση που θέλει… Εγώ προτείνω κάτι και το κοινό, ο καθένας ξεχωριστά, κάνει το προσωπικό του ταξίδι αναζήτησης. Ξέρετε, το κοινό δεν είναι κοπάδι με πρόβατα που βοσκάνε όλα μαζί… Προσωπικά, μου αρέσει μία παράσταση όταν δεν γελάνε ή δεν συγκινούνται όλοι μαζί οι θεατές. Θέλω να γελάνε κάποιοι στο ένα σημείο, άλλοι στο άλλο, κάποιοι τρίτοι περισσότερο και κάποιοι τέταρτοι λιγότερο… Αυτό σημαίνει ότι οι θεατές παίρνουν διαφορετικά πράγματα από την παράσταση. Όταν συμβαίνει αυτό, με κάνει ευτυχισμένο.

Όπως συνέβη και με την άλλη εξαιρετική σκηνή της παράστασής σας, με την άρια. Κάποιοι την εξέλαβαν ως έναν σπαρακτικό θρήνο κι άλλοι ως μία στιγμή ανάτασης στο ζοφερό τοπίο της αδελφοκτονίας.

Χαίρομαι γι αυτό. Πιστεύω ότι στο θέατρο τίποτα δεν πρέπει να είναι μονοσήμαντο ή επίπεδο. Αντίθετα, όταν ερεθίζεται η ψυχή σου και η φαντασία σου, τότε η παράσταση έχει επιτελέσει το ρόλο της. Επίσης για εμένα προσωπικά δεν είναι καλό το θέατρο που θέλει να πει κάτι πολύ συγκεκριμένο. «Ο κόσμος είναι χάλια, οι άνθρωποι είναι γουρούνια». Ωραία, το ξέρω. Γιατί να πάω στο θέατρο για να μου το πει; Θέλω να πω, ότι δεν πιστεύω στο θέατρο που διδάσκει. Δεν μπορώ να σκεφτώ τον εαυτό μου ως δάσκαλο που, ως πιο έξυπνος, θα πει στον άλλον τι πρέπει να κάνει στη ζωή του. Αυτό δεν είναι τέχνη αλλά προπαγάνδα. Τέχνη για εμένα είναι οι παραστάσεις που με συγκινούν και με βάζουν στη διαδικασία να σκέφτομαι για μέρες μετά το νόημά τους, τα ερωτήματα που έθεσαν, τα συναισθήματα που μου προκάλεσαν, την κάθαρση που ένιωσα… Αν το θέατρο μιλάει μόνο στο μυαλό μας, για εμένα δεν είναι θέατρο.

Με τους «Επτά επί Θήβας» σας, αναδείχτηκε ο Γιάννης Στάνκογλου ως ηθοποιός που μπορεί να «γεμίσει» με την παρουσία και τη φωνή του την ορχήστρα της αχανούς Επιδαύρου. Αλήθεια, κάνουν όλοι οι ηθοποιοί για την Επίδαυρο;

Όχι, είναι πάρα πολύ λίγοι. Πρέπει να είναι άνθρωποι με συγκεκριμένη ενέργεια και συγκεκριμένη ηθική. Γιατί ο Στάνκογλου πήγε τόσο καλά; Διότι δεν είναι ένας ηθοποιός με οίηση που λέει «κοιτάξτε εμένα, τι ωραία φωνή που έχω…» Έχω δει πολλές φορές τέτοιους ηθοποιούς να πηγαίνουν στην Επίδαυρο για να επιβεβαιώσουν τον ναρκισσισμό τους. Αλλά ούτε ο Αισχύλος, ούτε ο Σοφοκλής, ούτε ο Ευριπίδης έγραψαν τα έργα τους για να ικανοποιηθεί η ματαιοδοξία κάποιου ηθοποιού. Ο Στάνκογλου πήρε αυτόν τον ρόλο πάρα πολύ προσωπικά, δούλεψε πολύ σκληρά, κινητοποίησε τους πιο νεαρούς με τον ενθουσιασμό του και ήταν πρόθυμος να δοκιμάσουμε πολλά πράγματα. Αυτό που βλέπουμε τώρα στην παράσταση είναι το 20% αυτών που έχουμε προβάρει. Ο καλλιτέχνης ψάχνεται διαρκώς. Βρίσκει κάτι και μετά το αμφισβητεί. Προσπαθεί να βρει κάτι ακόμα καλύτερο. Μου αρέσουν οι ηθοποιοί σαν τον Γιάννη Στάνκογλου που ψάχνονται σε αντίθεση με τους ηθοποιούς που νομίζουν ότι ξέρουν. Ο Γιάννης ήταν ανοιχτός και παραμένει σε εγρήγορση και στη δεύτερη σεζόν, παραμένει στο ψάξιμο για το πώς θα εκφράσει τα πράγματα καλύτερα. Βλέποντας αυτό το ψάξιμο, νιώθω πολύ τυχερός και ευτυχισμένος με τον Γιάννη.

Έχετε δέκα χρόνια πια που δουλεύετε στην Ελλάδα. Τι είναι αυτό που σας κρατά εδώ και δεν προτιμάτε να πάτε έξω που σίγουρα οι οικονομικές συνθήκες είναι καλύτερες;

Κοιτάξτε, εγώ δούλεψα παντού στην Ευρώπη και σε άριστες συνθήκες. Θα είμαι όμως τελείως ειλικρινής μαζί σας: Μου αρέσει το ελληνικό κοινό. Οι Έλληνες πάνε στο θέατρο για πραγματικούς λόγους και όχι γιατί είναι μόδα ή αισθάνονται ότι πρέπει να πάνε ως «political correct συμπεριφορά». Στην Ευρώπη αυτός που δεν πάει θέατρο μπορεί να είναι δακτυλοδεικτούμενος, να μην είναι αποδεκτός στην κοινωνία και τη δουλειά του. Έτσι λειτουργεί καταναγκαστικά και πηγαίνει στο θέατρο που μπορεί στα μέσα της παράστασης να ρίξει κι έναν υπνάκο… Εδώ στην Ελλάδα το θέατρο είναι επιλογή. Κι έχει φανατικούς, φρέσκους και ανήσυχους θεατές. Που αλλού να δεις στην Ευρώπη, να ταξιδεύουν οι άνθρωποι 120 χιλιόμετρα από την Αθήνα στην Επίδαυρο για να δουν μία παράσταση; Δεν υπάρχει πουθενά. Μόνο στην Ελλάδα. Επίσης νιώθω ότι είμαι κι εγώ λίγο χρήσιμος εδώ. Δεν νιώθω πια ξένος…

ΕΠΤΑ ΕΠΙ ΘΗΒΑΣ»

Επίδαυρος, Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου (Φεστιβάλ Αθηνών –Επιδαύρου)
Παρασκευή 30 Ιουνίου και Σάββατο 1 Ιουλίου, στις 21:00

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ

Μετάφραση: Γιώργος Μπλάνας
Σκηνοθεσία: Τσέζαρις Γκραουζίνις
Σκηνικά – Κουστούμια: Κέννυ ΜακΛέλλαν
Μουσική: Δημήτρης Θεοχάρης
Χορογραφία – Κίνηση: Έντι Λάμε
Φωτισμοί: Αλέκος Γιάνναρος
Μουσική διδασκαλία: Παναγιώτης Μπάρλας
Βοηθός σκηνοθέτη: Αθηνά Σαμαρτζίδου
Βοηθός σκηνογράφου – ενδυματολόγου: Μαρία Μυλωνά
Οργάνωση παραγωγής: Φιλοθέη Ελευθεριάδου

ΔΙΑΝΟΜΗ: Γιάννης Στάνκογλου (Ετεοκλής), Γιώργος Καύκας (Άγγελος), Αλέξανδρος Τσακίρης (Κήρυξ), Κλειώ – Δανάη Οθωναίου (Αντιγόνη), Ιώβη Φραγκάτου (Ισμήνη), Γιώργος Παπανδρέου (Πολυνείκης).

ΧΟΡΟΣ: Λουκία Βασιλείου, Μομώ Βλάχου, Δημήτρης Δρόσος, Ελένη Θυμιοπούλου, Δάφνη Κιουρκτσόγλου, Χρήστος Μαστρογιαννίδης, Βασίλης Παπαγεωργίου, Σταυριάννα Παπαδάκη, Γρηγόρης Παπαδόπουλος, Αλεξία Σαπρανίδου, Πολυξένη Σπυροπούλου, Γιώργος Σφυρίδης, Ευανθία Σωφρονίδου, Κωνσταντίνος Χατζησάββας.

Σημεία Προπώλησης:

Εκδοτήρια Ελληνικού Φεστιβάλ Τ. 210 32 72 000 (Δευτέρα-Κυριακή) 9:00 – 21:00, www.greekfestival.gr

Κεντρικά Εκδοτήρια Πανεπιστημίου 39 (εντός στοάς Πεσμαζόγλου) Δευτέρα – Παρασκευή: 09:00 – 16:00, Σάββατο: 10:00 – 15:00

Ωδείο Ηρώδου Αττικού (Καθημερινά: 9:00 – 14:00 & 18:00 – 21:00)

Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου(Δευτέρα-Πέμπτη:9:00-19:00,Παρασκευή-Σάββατο:9:00-21.00)

Σε ημέρες παραστάσεων, μία ώρα πριν από την προβλεπόμενη έναρξή τους, τα Εκδοτήρια των συγκεκριμένων θεάτρων εξυπηρετούν μόνο την παράσταση της ημέρας.

Bio
Latest Posts

Δημήτρης Καλαντζής

Γεννήθηκε, μεγάλωσε και ζει στο κέντρο της Αθήνας. Σπούδασε δημοσιογραφία στο «Εργαστήρι» και Ελληνικό Πολιτισμό στο ΕΑΠ. Έχει δουλέψει σε εφημερίδες, ραδιοφωνικούς & τηλεοπτικούς σταθμούς και τώρα διερευνά τους κώδικες του διαδικτύου. Αγαπά τις ανθρώπινες ιστορίες και τις γάτες.