Το παραμύθι ως μέσο διδασκαλίας στο ελληνικό σχολείο

της Αγγελικής Καρδαρά.

«Learn by doing» = μαθαίνω πράττοντας. Αυτό είναι το νόημα της βιωματικής εκπαίδευσης και μπορεί να επιτευχθεί με πολλούς τρόπους, απλούς στην εφαρμογή τους. Απαιτείται όμως τόλμη ώστε επιτέλους να προχωρήσουμε σε ριζικές αλλαγές, δίνοντας πνοή σε ένα στείρο εκπαιδευτικό σύστημα που δεν έχει να προσφέρει πολλά στα παιδιά μας, στο πλαίσιο μιας κοινωνίας που αλλάζει με ιλιγγιώδεις ρυθμούς.

Αναγκαία επίσης η δημιουργικότητα των εκπαιδευτικών. Γι’ αυτό είναι πολύ σημαντικό να στελεχώνονται τα σχολεία μας με εμπνευσμένους εκπαιδευτικούς που υλοποιούν πρωτότυπες ιδέες, αφιερώνοντας χρόνο και ψυχή στους μαθητές τους. Σε μια τάξη άλλωστε όπου καλλιεργείται η κριτική σκέψη και το ομαδικό πνεύμα, ακόμα και εντάσεις και προστριβές μεταξύ μαθητών μπορούν να αντιμετωπιστούν πολύ πιο αποτελεσματικά.

Είναι απαραίτητο όμως το Υπουργείο Παιδείας να είναι ουσιαστικά δίπλα στην εκπαιδευτική κοινότητα και να μεριμνήσει ώστε οι δημιουργικές δράσεις να αποτελέσουν κορμό της διδασκαλίας και να μην προέρχονται μόνο από τις πρωτοβουλίες των καλών εκπαιδευτικών. Ένα εκπαιδευτικό σύστημα που θα «αγκαλιάσει» ανάλογες δράσεις, θα καταστήσει τη μαθησιακή διαδικασία πολύ πιο ενδιαφέρουσα και θα βοηθήσει τους μαθητές να αφομοιώσουν περισσότερο τις έννοιες και να εμβαθύνουν σε αυτές. Ταυτόχρονα θα τους δώσει τη δυνατότητα να έρθουν πιο κοντά στους συμμαθητές και τους εκπαιδευτικούς και να καταπολεμηθούν περιστατικά σχολικού εκφοβισμού. Επομένως, τα οφέλη είναι πολλά και δεν πρέπει να αγνοηθούν από τους αρμόδιους φορείς.

Με γνώμονα το «μαθαίνω πράττοντας» η ένταξη παραμυθιών, ιστοριών και μύθων ως βασικών αναγνωσμάτων στο νηπιαγωγείο αλλά και στο δημοτικό, θα λειτουργήσει ευεργετικά στη μαθησιακή διαδικασία. Εάν μάλιστα αυτή η δράση συνδυαστεί με την ενεργή συμμετοχή των μαθητών στο δημιουργικό κομμάτι -στη συγγραφή δηλαδή από τα παιδιά των δικών τους ιστοριών- τα αποτελέσματα θα είναι πολύ θετικά.

Να αναφέρω στο σημείο αυτό ότι έμπνευση για το σημερινό μου άρθρο αποτέλεσε ένα παραμύθι που έφτασε στα χέρια μου με την ολοκλήρωση της φετινής σχολικής χρονιάς. Ήταν ένα υπέροχο παραμύθι που έγραψαν οι μαθητές του προνηπίου της Ιονίου Σχολής με τη δασκάλα τους, κυρία Μακρίνα Ψαράκη, μια εξαίρετη παιδαγωγό. Το παραμύθι με τίτλο Η Θαλασσινή, η Κοραλλένια και το Μαγικό Κοχύλι αποτέλεσε πρωτοβουλία της κυρίας Ψαράκη, η οποία στη συνέντευξη που ακολουθεί, μας εξηγεί πώς «γεννήθηκε» η ιδέα και πώς εργάστηκε με τα παιδιά για την επίτευξη του στόχου, επιτυγχάνοντας πολλαπλά θετικά οφέλη για τα παιδιά -για τη νοητική και συναισθηματική τους ωρίμαση- όπως θα διαπιστώσετε.

Ταυτόχρονα, «το παραμύθι αποτελεί ένα από τα κυριότερα μέσα ευαισθητοποίησης σε θέματα κοινωνικού αποκλεισμού και ρατσισμού. Καλλιεργεί την συλλογική και διαπολιτισμική συνείδηση, ενθαρρύνοντας τον μαθητή να μπει στη θέση του άλλου και να τον κατανοήσει», όπως σημειώνει η κ. Ψαράκη στη συνέντευξη. Συνεπώς, αποτελεί ισχυρό διδακτικό εργαλείο για την αντιμετώπιση περιστατικών σχολικού εκφοβισμού στο πλαίσιο του σύγχρονου σχολείου και εδώ πρέπει να δοθεί μεγάλη έμφαση, γιατί το school bullying δεν αντιμετωπίζεται μόνο με μέσα καταστολής, αλλά κυρίως με μέσα πρόληψης που δίνουν χώρο στην εκτόνωση των εντάσεων, καλλιεργώντας αξίες όπως η φιλία, η αποδοχή, ο σεβασμός και στοιχεία όπως η δημιουργικότητα και η φαντασία. Κλείνοντας, να τονίσω ότι τόσο αξιόλογες δουλειές αξίζει να προβάλλονται για να δίνουν κίνητρο και σε άλλους εκπαιδευτικούς, αλλά και να αξιοποιούνται από το Υπουργείο Παιδείας.

Κυρία Ψαράκη πώς «γεννήθηκε» στο μυαλό σας η ιδέα να δημιουργήσετε το παραμύθι με τους μικρούς μαθητές σας;

Στη διάρκεια της σχολικής χρονιάς η αφήγηση παραμυθιού ήταν μία από τις καθημερινές μας δραστηριότητες. Εκτός από το να διηγούμαι εγώ ένα παραμύθι στα παιδιά, παρότρυνα τα ίδια να αφηγούνται δικές τους ιστορίες στους συμμαθητές τους (είτε πραγματικές, είτε φανταστικές) για να αναπτύξουν το λόγο τους, τη φαντασία τους και να ενισχυθεί η αυτοπεποίθηση τους. Επίσης ήταν ένας τρόπος κοινωνικοποίησης, ώστε να γνωριστούν λίγο καλύτερα μέσα από τις ιστορίες τους. Παρατήρησα λοιπόν, πόσο πολύ τους άρεσε αυτή η διαδικασία και πόσο μεγάλη βελτίωση είχαν μέρα με τη μέρα. Ακόμα και τα πιο ντροπαλά παιδιά, τα οποία στην αρχή δίσταζαν να διηγηθούν μια ιστορία, πλέον ανυπομονούσαν να έρθει η σειρά τους. Η εξέλιξη τους ήταν πολύ μεγάλη, η φαντασία τους ήταν πιο ελεύθερη, ένιωθαν περισσότερη αυτοπεποίθηση και το ύφος της αφήγησης τους είχε ένταση και συναίσθημα. Συχνά με είχαν εκπλήξει οι ιδέες τους και πολλές φορές γελούσα και εγώ η ίδια με τις ιστορίες τους, οι οποίες ήταν κυρίως χιουμοριστικές, μιας και απολάμβαναν να κάνουνε τους φίλους τους να γελάνε! Έτσι λοιπόν, σκέφτηκα ότι θα ήταν ωραίο να κάναμε κάτι πιο ολοκληρωμένο και μόλις πρότεινα στα παιδιά την ιδέα του παραμυθιού ενθουσιάστηκαν.

Πώς δουλέψατε στην τάξη με όλους τους μαθητές για να φτάσετε στο τελικό αποτέλεσμα;

Αρχικά, θέλω να τονίσω ότι η δουλειά αυτή πραγματοποιήθηκε από προνήπια ηλικίας 5 ετών και η ολοκλήρωση της έγινε σταδιακά για να μην κουραστούν. Ο τρόπος που δουλέψαμε για το συγκεκριμένο project ήταν κάτι που εφαρμόζαμε πολύ συχνά στην τάξη: ένα παιδάκι ξεκινούσε την ιστορία λέγοντας μια πρόταση και ο διπλανός του τη συνέχιζε μέχρι να φτάσουμε στο τέλος. Επέλεξα αυτή την διαδικασία μιας και είναι καθαρά ομαδική και ισάξια για όλα τα παιδιά. Πρώτα, έπρεπε να συμφωνήσουμε στο θέμα και στους ήρωες της ιστορίας. Τα παιδιά εξέφρασαν τις ιδέες τους και εγώ τις κατέγραψα. Όταν τελείωσαν, τις επανέλαβα και ξεκινήσαμε την ψηφοφορία. Η διαδικασία της ψηφοφορίας ήταν κάτι που επίσης ακολουθούσαμε τακτικά στην τάξη, για παράδειγμα ψηφίζαμε σε ποια αυλή θα βγούμε διάλειμμα. Επομένως τα παιδιά είχανε εκπαιδευτεί σε αυτόν τον τρόπο λήψης αποφάσεων και ήξερα ότι δεν θα νιώσουν αδικημένα σε περίπτωση που δεν χρησιμοποιούσαμε τη δική τους ιδέα. Τελικά, το ενδιαφέρον των παιδιών κέρδισε το θέμα «βυθός και γοργόνες», που θεωρώ ότι ψηφίστηκε, όχι μόνο γιατί πλησίαζε το καλοκαίρι, αλλά και γιατί ήταν κάτι καινούριο και πρωτότυπο για τα παιδιά, μιας και δεν το είχαμε συναντήσει πολλές φορές μέχρι τότε στις ιστορίες μας. Ακολούθησε η εύρεση ονόματος των ηρώων και ξεκίνησε η δημιουργία του παραμυθιού. Τα παιδιά συμπλήρωναν την ιστορία σιγά σιγά, δίνοντας χρόνο σε όποιον τον χρειαζόταν. Αφού ολοκληρώθηκε η συγγραφή, αποφασίσαμε τον τίτλο καθώς και τις ζωγραφιές που ταίριαζαν με βάση την πλοκή της ιστορίας. Όλες οι ζωγραφιές έγιναν από ομάδες δύο ή και περισσότερων παιδιών, και το καθένα επέλεγε τι ήθελε να ζωγραφίσει. Φυσικά, ήμουνα δίπλα τους σε όλη την πορεία και τα ενθάρρυνα να συνεχίσουν όποτε έβλεπα ότι διστάζανε ή ανησυχούσαν ότι δεν μπορούν να κάνουν αυτό που αρχικά είχανε στο μυαλό τους. Για να υπάρχουν και από τα χεράκια τους γραμμένες λέξεις, χωρίς να χρειαστεί να καταγράψουν ολόκληρο το κείμενο, παίξαμε ένα παιχνίδι: εγώ τους διάβαζα την ιστορία πρόταση-πρόταση, και εκείνα έπρεπε να ξεχωρίσουν μόνο τις λέξεις που είχαν σχέση με τον βυθό, πχ κοχύλια. Αυτές ήταν και οι λέξεις που στο τέλος έγραψαν τα παιδιά, μαζί με τον τίτλο. Στη συνέχεια μεταφέραμε τις ζωγραφιές και τις λέξεις στον υπολογιστή για να έχουμε το τελικό αποτέλεσμα.

Τι αποκόμισαν τα παιδιά μέσα από τη διαδικασία της συγγραφής και εικονογράφησης του παραμυθιού;

Τα παιδιά σίγουρα διασκέδασαν από την αρχή μέχρι το τέλος της διαδικασίας! Όμως εκτός από αυτό, αποκόμισαν και άλλα πολύ σημαντικά οφέλη. Ενισχύθηκε η φαντασία τους και η ενσυναίσθηση τους, μπαίνοντας παραδείγματος χάριν, στη θέση του καρχαρία και κατανοώντας τις πράξεις του. Αναπτύχθηκε η κριτική τους σκέψη και αντίληψη, δεξιότητες πολύ σημαντικές για την μετέπειτα πορεία τους. Χρησιμοποίησαν τη γλώσσα τους, μοιράζοντας τις ιδέες τους με τους συμμαθητές τους και δόθηκε το ερέθισμα για διάφορες συζητήσεις που μπορεί να αφορούσαν φοβίες ή ακόμα και όνειρα τους, τονώνοντας έτσι την αυτοπεποίθηση τους. Κατανόησαν βαθύτερα τον σεβασμό στη σειρά και στις απόψεις του άλλου, εμπέδωσαν καλύτερα τα στοιχεία δομής του λόγου, όπως αρχή-μέση-τέλος, και φυσικά, μέσω της ζωγραφικής, ανέπτυξαν την δημιουργικότητα τους και τις καλλιτεχνικές τους δεξιότητες.

Κατά τη συγγραφή του παραμυθιού περάσατε κάποια μηνύματα και πώς τα εξέλαβαν τα παιδιά;

Ο τρόπος που υλοποιήθηκε το παραμύθι σίγουρα πέρασε στα παιδιά τα μηνύματα της δημοκρατίας, της ισότητας και του αλληλοσεβασμού. Τα περισσότερα μηνύματα όμως, τα περάσανε τα ίδια τα παιδιά και αυτό ήταν κάτι που με χαροποίησε ιδιαίτερα! Από την αρχή της δημιουργίας του παραμυθιού, παρατήρησα μέσα από τα λόγια τους την αγάπη, τη φιλία, την ομαλή συνύπαρξη και την αλληλοκατανόηση. Καθώς εξελισσόταν η ιστορία, ανυπομονούσα να δω τι λύση θα σκεφτούν για να σώσουν την Θαλασσινή. Μία λύση που τελικά βγήκε με τόσο απλό και επινοητικό τρόπο, που πραγματικά με εντυπωσίασε. Επίσης, ο τρόπος που αντιμετώπισαν στο τέλος τον καρχαρία ήταν κάτι που πραγματικά με συγκίνησε, αφού προτίμησαν να βρουν τα καλά του στοιχεία και να τον κάνουν φίλο τους, αντί να του δώσουν ένα διαφορετικό τέλος που συχνά συναντάμε στα παραμύθια. Αυτό για μένα ήταν η μεγαλύτερη επιβράβευση, μιας και μου έδειξε ότι τα παιδιά είχαν αποκομίσει πολλά από τις συζητήσεις μας όλον αυτόν τον χρόνο, όσον αφορά τον αλληλοσεβασμό, την αλληλεγγύη και την αποδοχή της διαφορετικότητας και είχαν εμπεδώσει τόσο καλά αυτούς τους τρόπους συμπεριφοράς και αλληλεπίδρασης, που τώρα τους μετέφεραν και στο παραμύθι τους!

Κυρία Ψαράκη, με βεβαιότητα μπορώ να πω ότι η δουλειά που κάνατε ήταν εξαιρετική και ως προς τη σύλληψη και υλοποίηση της ιδέας και ως προς το περιεχόμενο και τις ζωγραφιές. Έχετε κάποιες σκέψεις ή ιδέες για μελλοντική αξιοποίηση και προβολή της συγκεκριμένης δουλειάς, ώστε εάν θέλει ένα ευρύτερο κοινό να έχει πρόσβαση σε αυτήν;

Προς το παρόν, η μόνη προβολή του παραμυθιού στο ευρύτερο κοινό, είναι μέσω αυτού του site. Όσον αφορά το κοινό του σχολείου μας, το παραμύθι είναι διαθέσιμο για όποιον επιθυμεί να το διαβάσει, στην βιβλιοθήκη του σχολείου. Φυσικά, έχει μοιραστεί από ένα αντίτυπο, σε όλους τους «μικρούς συγγραφείς» της τάξης μας!

Θα ήθελα να μας καταθέσετε την άποψή σας σχετικά με το παραμύθι ως «εργαλείο» μάθησης στο ελληνικό σχολείο. Πιστεύετε ότι τα παραμύθια θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν από τους εκπαιδευτικούς περισσότερο, τόσο στο προνήπιο και νήπιο όσο και στο δημοτικό, στο πλαίσιο της διδασκαλίας;

Φυσικά και τα παραμύθια μπορούν να αξιοποιηθούν ως ένα μέσο διδασκαλίας, αποφεύγοντας ταυτόχρονα τον διδακτικό τόνο και ύφος που ίσως κάποιες φορές έχουν τα λόγια των εκπαιδευτικών. Εκεί ακριβώς έγκειται και η αποτελεσματικότητα τους! Η μάθηση βγαίνει με έναν αβίαστο τρόπο βοηθώντας το παιδί να κατανοήσει μεγάλες αλήθειες για τη ζωή, να συλλέξει σημαντικές πληροφορίες για να καταλάβει τον εαυτό του και τον κόσμο που το περιβάλλει, να μάθει να αντιμετωπίζει και να επιλύει τα προβλήματα που θα παρουσιαστούν και γενικά να έρθει αντιμέτωπο με διάφορες καταστάσεις, είτε εύκολες είτε δύσκολες. Το παραμύθι δεν είναι ένα εργαλείο μάθησης μόνο για τους εκπαιδευτικούς, αλλά και για τους γονείς, τους γιατρούς και τους ψυχοθεραπευτές. Προσωπικά, τα βιβλία που μου κέντρισαν περισσότερο το ενδιαφέρον ως ενήλικη και μου δημιούργησαν προβληματισμούς, ήταν βιβλία με μικρές ιστορίες, όπως το «Ιστορίες να σκεφτείς» του Χόρχε Μπουκάι και άλλα. Επίσης θυμάμαι ότι ως μαθήτρια αλλά και ως φοιτήτρια, οι φορές που αποκόμισα περισσότερα μηνύματα ήταν όταν ο καθηγητής ή η καθηγήτρια μας διηγούταν κάποια ιστορία, κάνοντας συγχρόνως το μάθημα πιο ενδιαφέρον και ανάλαφρο.

Κλείνοντας την πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξή μας, να σας ρωτήσω εάν θεωρείτε ότι το παραμύθι αλλά και η συμμετοχή των μαθητών σε αυτό, π.χ. μέσω της συγγραφής/εικονογράφησης κλπ. μπορεί να διαδραματίσει ένα θετικό ρόλο για την εξάλειψη εντάσεων στο σύγχρονο σχολείο, ακόμα και φαινομένων σχολικού εκφοβισμού/school bullying;

Το παραμύθι αποτελεί ένα από τα κυριότερα μέσα ευαισθητοποίησης σε θέματα κοινωνικού αποκλεισμού και ρατσισμού. Καλλιεργεί την συλλογική και διαπολιτισμική συνείδηση, ενθαρρύνοντας τον μαθητή να μπει στη θέση του άλλου και να τον κατανοήσει. Επομένως είναι σαφέστατα, ένα εργαλείο στα χέρια κάθε εκπαιδευτικού, που μπορεί να το προσαρμόσει ανάλογα με τις ανάγκες της τάξης του. Μέσω της συνεργασίας και της κοινής δημιουργίας, οι μαθητές γίνονται ομάδα, βοηθάνε ο ένας τον άλλον και με τη σωστή καθοδήγηση του εκπαιδευτικού, μπορούν σίγουρα να γίνουν θαύματα, ακόμα και μέσα σε μία τάξη με εντάσεις.

Κυρία Ψαράκη, σας ευχαριστώ θερμά για τη συνέντευξη και εύχομαι πάντοτε να διδάσκετε τα παιδιά μας με την ίδια αγάπη, συνέπεια και διάθεση για δράση και δημιουργία. Είσαστε σπουδαία παιδαγωγός!

Και εγώ με τη σειρά μου, θα ήθελα να σας ευχαριστήσω για τα τόσο καλά λόγια καθώς και για την ευκαιρία που μου δώσατε να αναδείξουμε μαζί την χρησιμότητα του παραμυθιού ως μέσο διδασκαλίας!

Bio
Latest Posts

Αγγελική Καρδαρά

Η Αγγελική Καρδαρά είναι Εισηγήτρια-Συγγραφέας και Εκπαιδεύτρια στο Πρόγραμμα Συμπληρωματικής εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης (E-Learning) του Κέντρου Επιμόρφωσης και Δια Βίου Μάθησης (Κ.Ε.ΔΙ.ΒΙ.Μ.) του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Είναι Διδάκτωρ του Τμήματος Επικοινωνίας & ΜΜΕ του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Φιλόλογος (με εξειδίκευση στη μεσαιωνική και νεοελληνική φιλολογία) και Τακτική Επιστημονική Συνεργάτιδα Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος (ΚΕ.Μ.Ε.). Το θέμα της διδακτορικής διατριβής της, με Επιβλέποντα τον Καθηγητή Γιάννη Πανούση, αφορά τον ιδιαίτερο γλωσσικό κώδικα επικοινωνίας του έγκλειστου πληθυσμού. Από τον Φεβρουάριο του 2020 ανέλαβε και Επιστημονικά Υπεύθυνη του Crime & Media Lab του Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος που αποτελεί Ομάδα Εργασίας για το Έγκλημα και την Απεικόνισή του στα ΜΜΕ. Έχει επάρκεια και άδεια διδασκαλίας τριών ξένων γλωσσών (αγγλικών, γαλλικών, ισπανικών). Εργάζεται στον συναρπαστικό χώρο της εκπαίδευσης, δίνει διαλέξεις και οργανώνει μαθήματα σεμιναριακού τύπου στο αντικείμενο εξειδίκευσής της «Έγκλημα & Media». Επίσης, είναι Επιστημονικά Υπεύθυνη ερευνών εγκληματολογικού, κοινωνικού και μιντιακού ενδιαφέροντος, αρθρογραφεί και συγγράφει. Έχει συγγράψει τα βιβλία: Τρομοκρατία και ΜΜΕ (εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα), Όταν η ψυχή μιλάει (εκδόσεις Υδρόγειος), Φυλακή και Γλώσσα (εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα), Εγχειρίδιο Εγκληματολογίας για τον Αστυνομικό και Δικαστικό Συντάκτη (εκδόσεις Παπαζήση), Σκιαγράφηση του ψυχολογικού προφίλ των εγκληματιών που απασχόλησαν τα ελληνικά ΜΜΕ (1993-2018): Criminal Profiling and Media (εκδόσεις Παπαζήση). Οι «Νέοι Παγιδευμένοι στα Παιχνίδια της Βίας: Εγκλήματα με Δράστες και Θύματα Νέους» είναι το έκτο βιβλίο της και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαζήση.