Η λογοτεχνία στη φυλακή

της Αγγελικής Καρδαρά.

Βιβλία μέσα στη φυλακή. Ανάγνωση λογοτεχνικών έργων από τον έγκλειστο πληθυσμό και ανάλυση θεμάτων κορυφαίων λογοτεχνών, οι οποίοι έχουν γράψει για τον έρωτα, τον θάνατο, ακόμα και το έγκλημα. Πραγματικά, δεν μπορώ να φανταστώ πιο αποτελεσματικό τρόπο «σωφρονισμού» (εντός και εκτός εισαγωγικών) των φυλακισμένων. Μέσα από τις σελίδες των βιβλίων, ακόμα και πίσω από τα κάγκελα, οι έγκλειστοι λαμβάνουν πολύτιμα μαθήματα ζωής που μπορούν να βοηθήσουν -τουλάχιστον κάποιους από αυτούς- να διευρύνουν τους ορίζοντές τους και να αλλάξει η ματιά τους ως προς τον τρόπο αντιμετώπισης καταστάσεων.

Η λογοτεχνία έχει τη δύναμη να «δείξει» στους κρατούμενους ότι υπάρχει ζωή έξω από την παραβατικότητα και ότι κανένας άνθρωπος δεν γεννιέται εγκληματίας, κατά τη λομπροζιανή θεωρία, επομένως υπάρχει η δυνατότητα να αλλάξει σκέψη και ζωή όποιος το επιθυμεί πραγματικά και να θέσει νέους στόχους, τους οποίους με πολλή προσπάθεια μπορεί να κατακτήσει. Ταυτόχρονα, η λογοτεχνία «γεννά» προβληματισμούς και καλλιεργεί ψυχή και σκέψη. Τα οφέλη, συνεπώς, είναι πολλαπλά για τον έγκλειστο πληθυσμό και είναι σκόπιμο σε όλα τα καταστήματα κράτησης να αναδειχθεί ο εξέχων ρόλος της λογοτεχνίας μέσα από συγκεκριμένες δράσεις.

Λογοτεχνική δράση στις φυλακές Διαβατών

Η Δρ Εγκληματολογίας, κ. Άννα Κασάπογλου, είναι υπεύθυνη για μια πολύ σημαντική δράση μέσα στη φυλακή. Από τον Ιούλιο του 2012 συντονίζει την εκπαιδευτική ομάδα λογοτεχνίας η οποία λειτουργεί πλέον στη θεραπευτική κοινότητα του ΚΕΘΕΑ ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ στη φυλακή των Διαβατών.

Ήρθαμε σε επικοινωνία με την κ. Κασάπογλου και συζητήσαμε για τη δουλειά που κάνουν στην ομάδα και τις επιδράσεις που ασκεί η λογοτεχνία στην ψυχοσύνθεση των κρατούμενων κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού τους, αλλά και μακροπρόθεσμα. Τα μηνύματα που μας περνάει η κ. Κασάπογλου είναι, θα έλεγα, σπουδαία.

Η κ. Άννα Κασάπογλου γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη, όπου ζει και εργάζεται. Σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες στο Α.Π.Θ. κι ύστερα εκπόνησε το μεταπτυχιακό της στην Αγγλία, στο University of Portsmouth- Institute of Criminal Justice Studies (MSc in Criminology and Criminal Psychology). Η πτυχιακή της εργασία αφορά τη μέθοδο του profiling και πώς αυτή μπορεί να εφαρμοστεί στα εγκλήματα πάθους στην Ελλάδα. Κατά τη διάρκεια της παραμονής της στην Αγγλία και παράλληλα με την εκπόνηση του μεταπτυχιακού της, εργάστηκε εθελοντικά στον τομέα της ποινικής δικαιοσύνης και στην εκπαίδευση στη φυλακή.

Με την επιστροφή της στην Ελλάδα, έπειτα από κάποιους μήνες, ξεκίνησε το διδακτορικό της στο Τμήμα Κοινωνικής Διοίκησης και Πολιτικής Επιστήμης στο Δ.Π.Θ. με Επιβλέπουσα Καθηγήτρια την κ. Σοφία Βιδάλη. Καθώς ήθελε να έχει πρόσβαση στον χώρο τον οποίο θα μελετούσε, ξεκίνησε να δραστηριοποιείται σε διάφορους φορείς στη φυλακή της Θεσσαλονίκης. Έτσι, ξεκίνησε στην ΑΡΣΙΣ όπου επισκεπτόταν τη γυναικεία πτέρυγα και μαζί με μια ακόμη συνάδελφό της έκανε δημιουργική γραφή και θέατρο. Ύστερα από 2 χρόνια, πήγε στο ΚΕΘΕΑ, στην τότε Μονάδα Συμβουλευτικής Κρατουμένων, όπου ξεκίνησε να πηγαίνει με το προσωπικό στις ομάδες Συμβουλευτικής στα Διαβατά και στην Κασσάνδρα. Από τον Ιούλιο του 2012 συντονίζει την εκπαιδευτική ομάδα λογοτεχνίας, η οποία λειτουργεί πλέον στη θεραπευτική κοινότητα του ΚΕΘΕΑ ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ στη φυλακή των Διαβατών. Ενδιάμεσα, συμμετείχε σε προγράμματα τα οποία απευθύνονταν είτε σε σωφρονιστικούς υπαλλήλους αναφορικά με θέματα διαπολιτισμικότητας, είτε σε αστυνομικούς σε θέματα εξαρτήσεων. Τα τελευταία 3 χρόνια εργάζεται ως επιστημονικός συνεργάτης στη Μέριμνα- Εταιρία για τη φροντίδα παιδιών και οικογενειών στην αρρώστια και τον θάνατο και εκπονεί μια πολύ ενδιαφέρουσα έρευνα για την επίδραση της λογοτεχνίας στην απεξάρτηση.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Κυρία Κασοπόγλου, θα ήθελα να ξεκινήσουμε τη συζήτησή μας με τις επιδράσεις που ασκεί ο εγκλεισμός. Σίγουρα, ο εγκλεισμός δεν ασκεί τις ίδιες ακριβώς επιδράσεις στην ψυχοσύνθεση όλων των κρατούμενων. Θα μπορούσαμε να αναφερθούμε στα χαρακτηριστικά του προφίλ των κρατούμενων που υφίστανται τις συνέπειες του εγκλεισμού πιο έντονα;

To προφίλ του μέσου κρατούμενου είναι άνδρας, νέος, χαμηλού κοινωνικοοικονομικού στρώματος και άγαμος. Αυτός θα έλεγα έχει πολλά ζητήματα να αντιμετωπίσει και οι επιδράσεις θα είναι έντονες. Μια άλλη σημαντική παράμετρος για την επίδραση του εγκλεισμού στους κρατούμενους είναι και η ύπαρξη ή μη υποστηρικτικού πλαισίου, είτε αυτό είναι οικογενειακό, είτε φιλικό. Φυσικά και οι δύο μεγάλες κατηγορίες του έγκλειστου πληθυσμού- αλλοδαποί και χρήστες- υφίστανται πιο οδυνηρές συνέπειες. Όταν μέσα σε όλα έχει κάποιος να παλέψει και με την εξάρτησή του και μπορεί να μην έχει και κοινωνικό δίκτυο να τον υποστηρίξει, είναι πολύ πιθανόν να μην τα καταφέρει να επανενταχθεί, αφού έτσι κι αλλιώς και πριν από τον εγκλεισμό ήταν στο περιθώριο. Συνδυαστικά με την απουσία υποστηρικτικού πλαισίου, θα μπορούσα να πω πως και τα πολύ δυσλειτουργικά οικογενειακά περιβάλλοντα λειτουργούν επιβαρυντικά για έναν κρατούμενο. Οι αλλοδαποί που ανέφερα, σκεφτείτε ότι μπορεί πριν απ’ όλα να αντιμετωπίζουν και τη δυσκολία επικοινωνίας, τον ρατσισμό, την αποκοπή από το οικογενειακό περιβάλλον λόγω απόστασης. Συνεπώς, δεν μπορώ να απαντήσω με ένα και μόνο προφίλ κρατούμενου στη συγκεκριμένη ερώτηση, γιατί έτσι κι αλλιώς ο εγκλεισμός είναι πολυσύνθετο θέμα με πολλές προεκτάσεις και η όποια κατηγοριοποίηση ή ταξινόμηση θα απέκρυπτε σημαντικές πλευρές.

Βασιζόμενη στην πολύχρονη εμπειρία σας στο χώρο των καταστημάτων κράτησης, έχετε κάποιες ιδέες για την εξομάλυνση των επιδράσεων του εγκλεισμού στους κρατούμενους, δεδομένων ασφαλώς των σκληρών συνθηκών διαβίωσης μέσα στις φυλακές;

Εκπαίδευση, εκπαίδευση, εκπαίδευση με μια ευρεία έννοια, και τέχνη, τέχνη, τέχνη με κάθε έννοια. Δεν εννοώ αποκλειστικά την τυπική εκπαίδευση, η οποία σε συγκεκριμένα καταστήματα κράτησης παρέχεται από τα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας με μεγάλη επιτυχία, αλλά εκπαίδευση ακόμη και σε θέματα συμπεριφοράς, σχέσεων, βασικών δικαιωμάτων και πάει λέγοντας. Εκπαίδευση ακόμη και τεχνικού επιπέδου (π.χ. κτηνοτροφία κ.λπ.) και γενικά δράσεις οι οποίες καταπολεμούν δημιουργικά τον άπειρο και «νεκρό» χρόνο της φυλακής, απομακρύνουν από την ενασχόληση με την παραβατικότητα, δίνουν κίνητρο, δεξιότητες, επιδρούν στην αυτοεκτίμηση και στο ότι τα καταφέρνουν, βάζουν στόχους, έρχονται σε επαφή με ανθρώπους από τον «έξω κόσμο», νιώθουν χρήσιμοι.

Οι δραστηριότητες που σχετίζονται με την κάθε μορφής τέχνη έχουν επίσης θετική επίδραση (θέατρο, λογοτεχνία, ποίηση, εικαστικά, κινηματογράφος κ.λπ.). Αποτελούν ένα μέσον έκφρασης των ανθρώπων και διαχείρισης των προβλημάτων μέσα από την αυτογνωσία που προσφέρει η τέχνη.

Διαφορετικά, όλη η ενέργεια των ανθρώπων που βρίσκονται στη φυλακή και που στη συντριπτική τους πλειοψηφία δεν είχαν ερεθίσματα τέχνης ή εκπαίδευσης πριν από τον εγκλεισμό, και πολύ πιθανό να φέρουν στις αποσκευές τους μια κουλτούρα παραβατικότητας θα στραφεί στη «φυλακίστικη» πλευρά την οποία γνωρίζουν καλά, ξέρουν τί να κάνουν, με ποιους τρόπους να εξελιχθούν στην παρανομία και όταν βγουν να ανέβουν «σκαλί» στην εγκληματικότητα.

Ακόμη καλύτερα δε, αν υπάρχει μια στήριξη για την ψυχική τους υγεία (δεν εννοώ σε καμία των περιπτώσεων τον ψυχίατρο!), μια θεραπευτική δομή όχι μόνο για όσους είναι χρήστες, αλλά για όλους που θα δουλεύει με ομάδες για τη βία, όπως συμβαίνει σε φυλακές στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Ακούγονται λίγο ουτοπικά όλα αυτά βέβαια, αλλά θεωρώ πως δεν είναι ανέφικτα.

Κυρία Κασάπογλου γνωρίζω ότι προσφέρετε σημαντική εθελοντική δράση στις φυλακές. Είσαστε επικεφαλής της εκπαιδευτικής ομάδας λογοτεχνίας του ΚΕΘΕΑ ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ, στις φυλακές Διαβατών. Θα ήθελα να μοιραστείτε μαζί μας αυτή την εμπειρία σας και να μας δώσετε περισσότερες πληροφορίες για τους κρατούμενους που συμμετέχουν στην ομάδα, τον τρόπο με τον οποίο δουλεύει η ομάδα και τους στόχους που θέτετε κάθε φορά.

Η ομάδα λογοτεχνίας, οι ΒιβλιοΥποθέσεις μας, είναι το πνευματικό μου παιδί! Ξεκίνησε πριν από 5 χρόνια και συνεχίζει πολύ δυναμικά ξεπερνώντας κάθε προσδοκία. Βασικός στόχος είναι μέσα από τη λογοτεχνία να συμπυκνώσω όλα αυτά που απάντησα στην προηγούμενη ερώτηση. Επειδή μου είναι δύσκολο να βάλω σε λέξεις όλα αυτά που συμβαίνουν στη συγκεκριμένη ομάδα, θα χρησιμοποιήσω λόγια σημαντικών ανθρώπων που τα είπαν πριν από μένα για μένα, κι ελπίζω να σας διαφωτίσω.

Ο Marcel Proust έλεγε πως Στην πραγματικότητα κάθε αναγνώστης είναι, καθώς διαβάζει, αναγνώστης του ίδιου του εαυτού. Τον Μάιο του 1945 ο Cesare Pavese σε μια συνέντευξή του στην εφημερίδα Unita είχε πει πως Τα βιβλία δεν είναι άνθρωποι, αλλά ένα μέσον για να τους πλησιάσουμε. Όποιος αγαπάει τα βιβλία και δεν αγαπάει τους ανθρώπους είναι ή μωρός ή άθλιος, ενώ ο ίδιος συγγραφέας είχε επίσης καταθέσει πως Η λογοτεχνία είναι μια άμυνα ενάντια στις προσβολές της ζωής. Ένα καλό βιβλίο δεν είναι αυτό που διαβάζουμε, αλλά αυτό που διαβάζει εμάς, έγραψε ο Βρετανός ποιητής W.H. Auden, και πιο πρόσφατα ο Ισπανός συγγραφέας Carlos Ruiz Zafon υπερθεμάτισε, χωρίς πρόθεση, τα ανωτέρω λέγοντας, ή μάλλον γράφοντας, πως Τα βιβλία είναι καθρέφτες. Βλέπεις σ’ αυτά μόνο ό,τι είναι μέσα σου.

Εξηγώ. Οι άνθρωποι που βρίσκονται στην ομάδα είναι χρήστες κρατούμενοι οι οποίοι έχουν διαπράξει ή έχουν κατηγορηθεί για όλα τα αδικήματα του Ποινικού Κώδικα (…οι προσβολές της ζωής, του Pavese). Είναι όλοι άνδρες, ενήλικοι από 25-65 ετών περίπου, από 20 έως 30 στον αριθμό, με διαφορετικό εκπαιδευτικό επίπεδο, χώρα προέλευσης, οικογενειακή κατάσταση, κοινωνικοοικονομική κατάσταση, πολιτισμικά ήθη. Η ομάδα είναι δηλαδή ένα χωνευτήρι. Υπάρχει χώρος για όλους. Είναι ένα μέρος όπου η διαφορετικότητα δεν αποτελεί εμπόδιο, ακόμη και σε εκείνες τις περιπτώσεις όπου χρειάζεται να «δουλευτεί».

Εργαλεία μας αποτελούν τα βιβλία, τα κείμενα και οι εικόνες. Είναι τα «οχήματα» με τα οποία ταξιδεύουμε (Τα βιβλία δεν είναι άνθρωποι, αλλά ένα μέσον για να τους πλησιάσουμε…), σε γνωστούς και άγνωστους τόπους, ανακαλύπτοντας ο καθένας πτυχές του εαυτού του τις οποίες μπορεί να αξιοποιήσει μετέπειτα στη θεραπευτική του διαδικασία ([…] καθώς διαβάζει, αναγνώστης του ίδιου του εαυτού – Ένα καλό βιβλίο δεν είναι αυτό που διαβάζουμε, αλλά αυτό που διαβάζει εμάς – […] Βλέπεις σ` αυτά μόνο ό,τι είναι μέσα σου). Γίνεται δηλαδή μια «αποσυμπίεση» σκέψεων και συναισθημάτων, επιμελώς θαμμένων και καλά κρυμμένων. Ένα ποίημα μπορεί να λειτουργήσει ως Δούρειος Ίππος, ο οποίος θα ξεκινήσει έναν εσωτερικό «πόλεμο». Το μέλος της ομάδας που θα τον αντιληφθεί, θα μπορέσει να κάνει περισσότερη θεραπευτική δουλειά που θα είναι προς όφελός του.

Ποια είναι η θεματολογία που επιλέγετε να επεξεργαστείτε στο πλαίσιο της ομάδας;

Η θεματολογία «συντονίζεται» με τις ανάγκες των μελών της ομάδας. Έχω πάντα ένα πλάνο στο μυαλό μου, αλλά δεν το ακολουθώ εμμονικά. Όταν δουλεύεις με ανθρώπους, δεν μπορείς να πηγαίνεις by-the-book, αλλά χρειάζεται ευελιξία και να αφουγκράζεσαι τις ανάγκες τους. Έπειτα από 10 χρόνια στον χώρο, και 5 στη συγκεκριμένη δουλειά αντιλαμβάνομαι το κλίμα της ομάδας στην ατμόσφαιρα και στο βλέμμα τους! Αν για παράδειγμα έχουν δυσκολευτεί αρκετά στη θεραπεία τους ή έχει συμβεί κάποιο γεγονός που έχει επηρεάσει την κοινότητα, προσπαθώ τα θέματα να είναι πιο ανάλαφρα. Είναι, για παράδειγμα, πιο εύκολο για κάποιον να μιλήσει για τον έρωτα σε μια τέτοια φάση από το να ασχοληθούμε με οικογενειακές σχέσεις, οι οποίες μπορεί και να «καίνε». Τα θέματα που πραγματευόμαστε είναι τα θέματα της ζωής, τα οποία απασχολούν όλους μας, είτε μέσα, είτε έξω από τη φυλακή. Είναι, όπως είπα, οι οικογενειακές σχέσεις, ο έρωτας, η αγάπη, οι σχέσεις ανδρών-γυναικών, ο ρατσισμός κ.λπ. Τα παιδιά γράφουν, διαβάζουν, συζητούν, διαφωνούν. Βρίσκονται σε μια γόνιμη διαδικασία. Φυτεύεται το σποράκι και αργά, αλλά σταθερά, ανθίζει.

Τι αποκομίζουν οι κρατούμενοι από την εκπαιδευτική ομάδα λογοτεχνίας και τι εσείς ως επικεφαλής της ομάδας;

Βασικός στόχος της συγκεκριμένης ομάδας είναι αφενός να λειτουργήσει επικουρικά στη θεραπεία, και αφετέρου να καλλιεργήσει ταυτόχρονα δεξιότητες των παιδιών.

Πιο συναισθηματικά μιλώντας, να τους ανοίξει το μυαλό και την καρδιά!

Τί αποκομίζουμε; Ξεκινώντας από τα παιδιά, θα πω ότι πέρα από τα θεραπευτικά οφέλη που έχουν, όσοι τουλάχιστον δουλέψουν τα θέματα που τους προκύπτουν στη θεραπεία, στις ΒιβλιοΥποθέσεις βρίσκουν χώρο έκφρασης με έναν τρόπο πιο ελεύθερο μεν, αλλά όχι χωρίς πλαίσιο. Υπάρχει πάντα μια θεματική και αντίστοιχα κείμενα, βιβλία ή ποιήματα τα οποία θα περιχαρακώσουν τη συνάντηση και δεν θα είναι απλά μια κουβεντούλα. Επίσης, περνούν ευχάριστα τον χρόνο τους. Παίρνουν χαρά, και δεν το λένε έτσι απλά, αλλά το αποδεικνύουν και με πράξεις. Στην ώρα, ή καλύτερα στις ώρες, της ομάδας λογοτεχνίας δεν προαυλίζονται και είναι κάτι το οποίο έχουν ζητήσει οι ίδιοι γιατί δεν προλαβαίνουμε. Όχι πως πάλι προλαβαίνουμε δηλαδή. Πάντα τρέχουμε, γιατί εξαντλούμε κάθε τελευταίο λεπτό. Δεν είναι, μάλιστα, λίγες οι φορές που έχουν θυσιάσει και το τσιγάρο τους για την ομάδα. Και αντιλαμβάνεστε τί σημαίνει τσιγάρο για έγκλειστους ανθρώπους, οι οποίοι επειδή βρίσκονται στη θεραπεία δεν καπνίζουν οποιαδήποτε στιγμή θέλουν, αλλά υπάρχουν συγκεκριμένα διαλείμματα.

Αυτό είναι πράγματι ανεκτίμητο και συγκινητικό για μένα. Εγώ, λοιπόν, όσες φορές και να μου κάνουν αυτή την ερώτηση- τί αποκομίζω- το πρώτο πράγμα που θα μου βγαίνει πηγαία ως απάντηση είναι η αγάπη. Η πολλή, η ανιδιοτελής και η γνήσια αγάπη από ανθρώπους που ξέρουν να «μετράνε» αυτόν που έχουν απέναντί τους, που μπορεί να έχουν «παγωμένα» συναισθήματα, αλλά στην ομάδα αφήνονται, με εμπιστεύονται και στο τέλος αγαπιόμαστε και προχωράμε μαζί! Οι άνθρωποι, δηλαδή, ευτυχώς φεύγουν, αλλά εγώ είμαι εκεί και υποδέχομαι τους επόμενους, με τους οποίους χτίζουμε τη σχέση από την αρχή, αλλά πάντα με αγάπη. Με όσους έχουν μακροχρόνιες ποινές, πορευόμαστε μαζί για χρόνια. Και όταν μου λένε ότι με νιώθουν οικογένειά τους, τι άλλο να ζητήσω! Άλλωστε, το έχει πει και αυτό πριν από μένα ο Oscar Wilde κι εγώ απλώς το επιβεβαιώνω: Δεν υπάρχει φυλακή που να μην μπορεί να ορμήσει μέσα η αγάπη.

Νιώθω μια πληρότητα, μια ζεστασιά και μαθαίνω πολλά μέσα από την ομάδα. Όχι μόνο σε επίπεδο επαγγελματικό, δηλαδή της δουλειάς στη φυλακή, αλλά και ως άνθρωπος. Η δουλειά αυτή είναι και εμπειρία ζωής για μένα.

Οι άνθρωποι που κάνουν το πέρασμά τους από την ομάδα, βάζουν «το σημάδι» τους, είτε έχουν έρθει για λίγο, είτε για πολύ, τουλάχιστον στην ομάδα λογοτεχνίας. Φεύγοντας αφήνουν ένα κομμάτι από την ψυχή τους και αυτό δεν μπορώ να το αγνοήσω. Κάνουν μια σημαντική προσπάθεια να αποτάξουν τους δαίμονές τους, και η χρήση είναι ένας πολύ κακός δαίμονας ο οποίος φυσικά έχει «μακρύ χέρι» σε πολλές πλευρές και σχέσεις της ζωής τους. Άλλοι λιγότερο, και άλλοι περισσότερο είναι μικροί μάγοι οι οποίοι προσπαθούν να κάνουν τον «βάτραχο» (τις […] προσβολές της ζωής), «πρίγκιπα» ([…] αναγνώστης του ίδιου του εαυτού). Η λογοτεχνία είναι μία από τις μαγικές τους δυνάμεις.

Θα μπορούσαν να προσφέρουν στην ομάδα συμπολίτες μας που το επιθυμούν; Με ποιους τρόπους;

Αυτό στο οποίο μπορεί κάποιος να βοηθήσει είναι η ενίσχυση της βιβλιοθήκης μας. Πολλοί άνθρωποι, πέρα από τους εκδότες με τους οποίους συνεργαζόμαστε, μας έχουν χαρίσει βιβλία. Γεμίζουν την φαρέτρα μας, θα έλεγα. Είναι ανεκτίμητα εργαλεία.

Κλείνοντας την ενδιαφέρουσα συζήτησή μας, κρίνω σημαντικό να εστιάσουμε στη σχέση μεταξύ λογοτεχνίας-παραβατικότητας και να σας ρωτήσω εάν πιστεύετε ότι η λογοτεχνία έχει τη δύναμη να διαδραματίσει έναν «θεραπευτικό» ρόλο στους έγκλειστους που συμμετέχουν στην εκπαιδευτική ομάδα, ώστε να τους βοηθήσει να μείνουν μακριά από το έγκλημα με την αποφυλάκισή τους; Στην πράξη βλέπετε να συμβαίνει αυτό, μέσα από συγκεκριμένα παραδείγματα;

Η συγκεκριμένη ερώτηση έχει απαντηθεί κατά κάποιο τρόπο στις ανωτέρω ερωτήσεις. Η δύναμη της λογοτεχνίας είναι μεγάλη θεωρώ, αλλά είναι κάτι το οποίο δεν μπορεί να αποτιμηθεί άμεσα. Πρόκειται για μια διαδικασία η οποία θα δείξει τα αποτελέσματά της σε βάθος χρόνου. Τα άμεσα αποτελέσματα, πέρα από τα θεραπευτικά στα οποία αναφέρθηκα πολλάκις, έχουν να κάνουν με τη χρήση της γλώσσας, την έκφραση, ακόμη και μικρές μετακινήσεις σε στάσεις απέναντι σε θέματα όπως π.χ. η ομοφοβία. Μικρές, μικρές μάχες που κατακτώνται με προσπάθεια.

Θα πω ένα μικρό παράδειγμα. Από τα πρώτα πράγματα που δουλέψαμε στη συγκεκριμένη ομάδα είναι το πώς παρουσιάζουν τα παιδιά τον εαυτό τους. Η συνήθης πρακτική ήταν η αναφορά στα χρόνια φυλακής, στα χρόνια στη χρήση, το αδίκημα για το οποίο κατηγορείται κάποιος και πόσα χρόνια ποινή έχει. Μια παρουσίαση δηλαδή η οποία αδικούσε τους ανθρώπους λες και στη ζωή τους δεν έχουν κάτι τίποτα άλλο εκτός από παρανομίες. Λες και γεννήθηκαν παραβατικοί, αφήνοντας απ’ έξω πληροφορίες όπως τι επάγγελμα έκαναν πριν, με τι τους αρέσει να ασχολούνται, ποιο είναι το αγαπημένο τους φαγητό και πάει λέγοντας. Είναι άλλο να λες «είμαι κλέφτης» και άλλο να λες «έχω κλέψει». Με εργαλείο μια έκδοση του ερωτηματολογίου του Proust, άρχισαν να παρουσιάζουν τον εαυτό τους με θετικό πρόσημο. Μάλιστα, πριν από λίγες μέρες, σε μια συζήτηση με ένα μέλος σχετικά με μια δραστηριότητα με την οποία θέλει να ασχοληθεί και χρειάζεται ένα βιογραφικό, μού είπε: «Άσε, αυτό το ‘χω. Μού το έμαθες καλά τόσο καιρό εδώ», υπονοώντας αυτή τη διαδικασία.

Την παρούσα περίοδο κάνω μια έρευνα πάνω ακριβώς στην επίδραση που έχει η λογοτεχνία στη θεραπεία. Είναι μια έρευνα η οποία, θεωρώ, δεν θα μπορούσε να είχε γίνει νωρίτερα καθώς τα αποτελέσματα της επίδρασης σε ένα εμπειρικό επίπεδο άρχισαν να φαίνονται έπειτα από ένα διάστημα χρόνων. Σε λίγους μήνες, λοιπόν, θα έχω και περισσότερα επιστημονικά αποτελέσματα τα οποία θα εμπλουτίσουν όλη αυτή την εμπειρία.

Ετοιμάζετε κάποια λογοτεχνική δράση για τις ημέρες των εορτών;

Έχουμε πλούσιο πρόγραμμα τόσο με ανθρώπους από έξω, όσο και μεταξύ μας. Το μεγάλο εγχείρημα είναι μια συναυλία για τα παιδιά της κοινότητας και η επίσκεψη της ποιήτριας Κρυστάλλης Γλυνιαδάκη, όπου για πρώτη φορά θα συναντήσουμε από κοντά ποιήτρια. Όσο για το μεταξύ μας, δεν μπορώ να αποκαλύψω πολλά γιατί τους τα ετοιμάζω για έκπληξη καθώς αυτές οι μέρες είναι πιο «βαριές» για κάθε άνθρωπο που περνάει μακριά από τους οικείους και αγαπημένους, πόσο μάλλον όταν όλο αυτό το επισκιάζει και ο περιορισμός της ελευθερίας. Για το λόγο αυτό, κάθε χρόνο προσπαθώ, όσο μπορώ, να ελαφρύνω αυτό το βάρος και οι εορταστικές ομάδες να έχουν ένα χαρακτήρα χαλαρωτικό, με βλέμμα στραμμένο στον έξω κόσμο, αισιοδοξία και ανθεκτικότητα για όσα περιμένουν παρακάτω.

Κυρία Κασάπογλου, σας ευχαριστώ θερμά και σας εύχομαι από καρδιάς δύναμη για να συνεχίσετε να επιτελείτε το σπουδαίο έργο σας.

Κι εγώ σας ευχαριστώ από καρδιάς για το ενδιαφέρον σας και για την προβολή της δουλειάς που γίνεται στη φυλακή, μια δουλειά που δεν μπορεί με άλλο τρόπο να προβληθεί παρά μόνο από ανθρώπους που γίνονται η «φωνή» μας στον έξω κόσμο.

Πριν κλείσουμε, θα ήθελα, εν όψει εορτών, να αφιερώσω στα παιδιά της ομάδας λίγους στίχους του Κωστή Παλαμά από τον Δωδεκάλογο του γύφτου και να τους ευχαριστήσω δημόσια για την αγάπη και την εμπιστοσύνη που απλόχερα μού χαρίζουν:

«…και μην έχοντας πιο κάτου
άλλο σκαλί
να κατρακυλήσεις πιο βαθιά
στου Κακού τη σκάλα,-
για τ` ανέβασμα ξανά που σε καλεί
θα αιστανθής να σου φυτρώνουν, ω χαρά!
τα φτερά
τα φτερά τα πρωτινά σου
τα μεγάλα!»

Bio
Latest Posts

Αγγελική Καρδαρά

Η Αγγελική Καρδαρά είναι Εισηγήτρια-Συγγραφέας και Εκπαιδεύτρια στο Πρόγραμμα Συμπληρωματικής εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης (E-Learning) του Κέντρου Επιμόρφωσης και Δια Βίου Μάθησης (Κ.Ε.ΔΙ.ΒΙ.Μ.) του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Είναι Διδάκτωρ του Τμήματος Επικοινωνίας & ΜΜΕ του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Φιλόλογος (με εξειδίκευση στη μεσαιωνική και νεοελληνική φιλολογία) και Τακτική Επιστημονική Συνεργάτιδα Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος (ΚΕ.Μ.Ε.). Το θέμα της διδακτορικής διατριβής της, με Επιβλέποντα τον Καθηγητή Γιάννη Πανούση, αφορά τον ιδιαίτερο γλωσσικό κώδικα επικοινωνίας του έγκλειστου πληθυσμού. Από τον Φεβρουάριο του 2020 ανέλαβε και Επιστημονικά Υπεύθυνη του Crime & Media Lab του Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος που αποτελεί Ομάδα Εργασίας για το Έγκλημα και την Απεικόνισή του στα ΜΜΕ. Έχει επάρκεια και άδεια διδασκαλίας τριών ξένων γλωσσών (αγγλικών, γαλλικών, ισπανικών). Εργάζεται στον συναρπαστικό χώρο της εκπαίδευσης, δίνει διαλέξεις και οργανώνει μαθήματα σεμιναριακού τύπου στο αντικείμενο εξειδίκευσής της «Έγκλημα & Media». Επίσης, είναι Επιστημονικά Υπεύθυνη ερευνών εγκληματολογικού, κοινωνικού και μιντιακού ενδιαφέροντος, αρθρογραφεί και συγγράφει. Έχει συγγράψει τα βιβλία: Τρομοκρατία και ΜΜΕ (εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα), Όταν η ψυχή μιλάει (εκδόσεις Υδρόγειος), Φυλακή και Γλώσσα (εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα), Εγχειρίδιο Εγκληματολογίας για τον Αστυνομικό και Δικαστικό Συντάκτη (εκδόσεις Παπαζήση), Σκιαγράφηση του ψυχολογικού προφίλ των εγκληματιών που απασχόλησαν τα ελληνικά ΜΜΕ (1993-2018): Criminal Profiling and Media (εκδόσεις Παπαζήση). Οι «Νέοι Παγιδευμένοι στα Παιχνίδια της Βίας: Εγκλήματα με Δράστες και Θύματα Νέους» είναι το έκτο βιβλίο της και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαζήση.