της Αγγελικής Καρδαρά.
Η ομαδική εικαστική έκθεση που επιμελείται η ιστορικός τέχνης, κ. Νικολένα Καλαϊτζάκη, κέντρισε το ερευνητικό μου ενδιαφέρον με την τόλμη της να θέσει ένα φλέγον ερώτημα «Βαρυποινίτες: Καταδίκη ή εξιλέωση;». Με αυτό το ερώτημα, αυτομάτως, μας κινητοποιεί ως μέλη της κοινωνίας και μας φέρνει αντιμέτωπους με ένα δύσκολο θέμα που για άλλους είναι θελκτικό και για άλλους αποκρουστικό, όπως η ίδια η επιμελήτρια της έκθεσης επισημαίνει. Ισορροπώντας μεταξύ δύο όρων που προέρχονται, θα έλεγα, από διαφορετικά επιστημονικά πεδία -την «καταδίκη» που συνιστά έναν νομικό όρο και την «εξιλέωση» που παραπέμπει σε κείμενα από τη φιλοσοφία και τη θρησκεία- η κεντρική θεματική της έκθεσης αναδεικνύει έναν ευρύτερο προβληματισμό, σχετικά με το εάν η καταδίκη ενός βαρυποινίτη μπορεί να τον οδηγήσει στην εξιλέωση, λειτουργώντας υπό αυτή την έννοια και σε συμβολικό επίπεδο, ή να έχει μόνο τον νομικό χαρακτήρα του εγκλεισμού σε ένα κατάστημα κράτησης και τίποτε παραπάνω.
Άνθρωποι που καταδικάστηκαν για ένα έγκλημα βυθίστηκαν στο σκοτάδι, αλλά ίσως κάποιοι πάλεψαν με το σκοτάδι της ψυχής τους και μέσα από την καταδίκη τους εξιλεώθηκαν και ζητούν τώρα μια δεύτερη ευκαιρία στη ζωή.
Πώς η κοινωνία οφείλει να αντιδράσει; Πώς πρέπει να τους αντιμετωπίσει; Να τους στιγματίσει και να τους περιθωριοποιήσει για πάντα ή να τους δώσει τη δεύτερη ευκαιρία που ζητούν, μέσω της κοινωνικής ενσωμάτωσης, δείχνοντας τελικά εμπιστοσύνη στη δύναμη του ατόμου για ουσιαστική αλλαγή και στη δύναμη της ψυχής για έμπρακτη μετάνοια; Αναμφίβολα πρόκειται για ένα θέμα, με πολλές εκφάνσεις και διαστάσεις -νομικές, εγκληματολογικές, κοινωνικές, ηθικές…Η απάντηση σαφώς δεν μπορεί να δοθεί αβίαστα -χωρίς σκέψη και προβληματισμό- ιδίως όταν έχουμε να κάνουμε με ένα πολύ σκληρό έγκλημα και όταν γνωρίζουμε ότι υπάρχουν θύματα και οικογένειες των θυμάτων που έμειναν πίσω και τίποτα δεν μπορεί να απαλύνει τον δικό τους πόνο. Ωστόσο, η εξιλέωση είναι ένα έντονα προσωπικό και μοναδικό βίωμα, το οποίο πηγάζει κυρίως από την ψυχή μας, και την ψυχή του ο καθένας την ορίζει όπως επιθυμεί. Η ψυχή δεν φυλακίζεται. Συνεπώς, ακόμα και πίσω από τα βαριά σιδερένια κάγκελα, η εξιλέωση είναι δυνατή.
Συνοψίζοντας, πρόκειται για ένα πολυδιάστατο θέμα που μια ομάδα καλλιτεχνών προσεγγίζει μέσα από ζωγραφικά έργα, γλυπτά και κατασκευές. Κάθε καλλιτέχνης περνάει το δικό του μήνυμα για ένα ζήτημα που, όσο κι αν θέλουμε να αποφύγουμε, όποια κι αν είναι η προσωπική μας θέση, μας αφορά γιατί ο ποινικός πληθυσμός προέρχεται από την κοινωνία μας. Άλλωστε, αυτός ακριβώς είναι ο ρόλος της τέχνης: να εγείρει τον προβληματισμό και να δημιουργήσει έντονα συναισθήματα, πολλές φορές αντιφατικά και αντιμαχόμενα μεταξύ τους.
Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 23 Απριλίου του 2018. Τόπος διεξαγωγής: Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών Τσιχριτζή, Κασσαβέτη 18, Κηφισιά (τηλέφωνο επικοινωνίας: 210-8019975). Ευχαριστώ θερμά την κ. Νικολένα Καλαϊτζάκη που μας «ταξίδεψε» στα συναρπαστικά μονοπάτια της τέχνης και της εύχομαι από καρδιάς να τολμά να δημιουργεί και να υλοποιεί καινοτόμες ιδέες!
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ
- Κυρία Καλαϊτζάκη, σήμερα θα «ταξιδέψουμε» με τους αναγνώστες του postmodern στα συναρπαστικά μονοπάτια της τέχνης και θα προσπαθήσουμε να αφεθούμε στη μαγεία της, με την πολύτιμη συμβολή σας. Ετοιμάζετε μια συναρπαστική, ομαδική εικαστική έκθεση με τίτλο «Βαρυποινίτες: Καταδίκη ή εξιλέωση;» με την υποστήριξη του ΚΕΘΕΑ ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ, του Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος (ΚΕ.Μ.Ε.) και του ηλεκτρονικού εγκληματολογικού περιοδικού Crime Times. Θα ήθελα να σας ρωτήσω: Πώς «γεννήθηκε» η ιδέα μιας τόσο ξεχωριστής έκθεσης και από πού πηγάζει το ενδιαφέρον σας για τις φυλακές και τον ποινικό πληθυσμό;
Καταρχάς, θα ήθελα να σας ευχαριστήσω για την πρόσκληση καθώς και για το ειλικρινές ενδιαφέρον για την έκθεση μας. Κατά τον ίδιο τρόπο θέλω να ευχαριστήσω από καρδιάς τους καλλιτέχνες που υλοποίησαν την ιδέα, αλλά και τους φορείς που έδρασαν υποστηρικτικά: το ΚΕΘΕΑ ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ, το Κέντρο Μελέτης Εγκλήματος και το Crime Times. Ακόμα, με χαρά αγκαλιάζουμε την επιθυμία δύο κρατουμένων από το 2ο ΣΔΕ των Φυλακών Λάρισας να πλαισιώσουν με ζωγραφικό τους έργο την έκθεση, έργο το οποίο θα εκτεθεί ανάμεσα σε εκείνα των καλλιτεχνών. Αναφορικά με το ερώτημα σας, για το πώς δηλαδή γεννήθηκε η ιδέα για την έκθεση «Βαρυποινίτες», θα έλεγα πως πηγάζει από κάποια ερωτήματα που βρίθουν εντός μου σε σχέση με το τι ορίζεται δίκαιο και τι άδικο, ηθικό ή ανήθικο, ανθρώπινο ή απάνθρωπο, καλό και κακό. Στην πραγματικότητα όλοι έχουμε μέσα μας το καλό και το κακό, με τις αναλογίες τους βέβαια να διαφέρουν ποσοτικά και ποιοτικά και να βρίσκονται σε σύνδεση με τον εκάστοτε χωροχρονικό προσδιορισμό στον οποίο ανήκουμε – ή μας ανήκει -. Είναι γεγονός πως η εύρεση της ισορροπίας σε κάθε επίπεδο της ζωής μας είναι ο πιο φωτεινός δρόμος. Πολλές φορές όμως τυχαίνει να πρέπει να παλέψουμε με το σκοτάδι. Και είναι αλήθεια πως μπορεί να το νικήσουμε ή ανήμπορους αυτό να μας καταπιεί. Βαριά η μοίρα εκείνων όσοι δεν κατάφεραν να βρουν αυτές τις ισορροπίες και έφτασαν μάλιστα στο σημείο να βιαιοπραγήσουν εις βάρος του εαυτού τους και του κοινωνικού συνόλου. Καταδικάστηκαν ως εγκληματίες, ως «Βαρυποινίτες» συχνά και δεν είναι υπερβολικό να πούμε πως στιγματίστηκαν μια για πάντα. Από την μια βυθίστηκαν στη δική τους «καταδίκη», με τον ίδιο τρόπο που καταδίκασαν σε πόνο τα θύματα τους και από την άλλη κάποιοι θα αναζητούν – ίσως μέχρι το τέλος της έγκλειστης ζωής τους – την «εξιλέωση». Θα μπορούσαν άραγε ποτέ να την βρουν; Θα μπορούσαμε ποτέ να τους την δώσουμε;
- Πώς προέκυψε η δημιουργική σας συνύπαρξη με το Κέντρο Μελέτης του Εγκλήματος;
Έχω την τύχη να συναναστρέφομαι δημιουργικούς ανθρώπους, ανάμεσα τους ο ψυχολόγος Δημήτρης Πετρούνιας. Μόλις του μίλησα για το project που ετοιμάζω, και καθώς ήθελα εξαρχής να πλαισιωθεί από επιστημονική ομιλία, εντός της εκθεσιακής περιόδου, με παρέπεμψε στο Κέντρο Μελέτης του Εγκλήματος, με την εξαιρετική του Πρόεδρο Δρ. Εγκληματολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου, Αναστασία Χαλκιά. Άμεσα, με την επιστημονική ομάδα του ΚΕ.Μ.Ε. ανταποκρίθηκαν και με μεγάλο ενδιαφέρον αναμένουμε την ομιλία τους αναφορικά με την ψυχολογία του εγκλεισμού, του εγκλήματος και περί άλλων συναφών ζητημάτων.
- Ποιος είναι ο στόχος που έχετε θέσει με τη συγκεκριμένη έκθεση, καλλιτεχνικά αλλά και σε προσωπικό επίπεδο;
Θα ήθελα ο κόσμος να έρθει και να δει την έκθεση που επί τόσους μήνες και με τόσο κόπο προετοιμάζουμε. Θα ήθελα να προβληματιστεί αναφορικά με την θεματική της που για κάποιους θεωρείται είτε θελκτική, είτε αποκρουστική. Τι θέλω να πω; Από την αρχή γνώριζα πως ορισμένοι θα θεωρούσαν πως η έκθεση αναζητά να προκαλέσει προβάλλοντας μη θετικά – καταδικασμένα από την κοινωνία πρότυπα. Για παράδειγμα, μια γνωστή μου, όταν την προσκάλεσα στην έκθεση δήλωσε χαρακτηριστικά: «Εγώ δεν μπορώ να στηρίξω τέτοιους ανθρώπους που έχουν πράξει τόσο σκληρά αδικήματα και που μετά τον εγκλεισμό τους θα μπορούσαν να επαναλάβουν τα ίδια». Στον αντίποδα, όταν αναφέρω σε πολλούς πως στην έκθεση θα φιλοξενήσουμε έργο φυλακισμένων, οι περισσότεροι συγκινούνται και θα έρθουν να μας στηρίξουν. Στόχος μου προσωπικός είναι τελικά το να προκαλέσουμε αυτόν τον γόνιμο προβληματισμό. Εξάλλου αυτός είναι ο ρόλος της Τέχνης. Να παρατηρεί, να τοποθετείται, να δρα, να αντιδρά, να σπάει τα ταμπού, τις όποιες «ταμπέλες».
- Πώς δουλέψατε με την ομάδα των καλλιτεχνών για να φτάσετε στο τελικό αποτέλεσμα και ποια ήταν τα κριτήρια επιλογής των συνεργατών σας για την πραγματοποίηση μιας έκθεσης με εξειδικευμένη θεματική, όπως είναι οι φυλακές;
Η ομάδα των καλλιτεχνών, απόφοιτοι ή τελειόφοιτοι της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών Αθήνας και συναφών επιστημονικών ιδρυμάτων της Ελλάδας και του εξωτερικού, υλοποίησε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την κοινή μας αυτή προσπάθεια και αισθάνομαι ιδιαίτερη ευγνωμοσύνη γι’ αυτό. Ως επιμελήτρια, τους επέλεξα για το project με κριτήρια την όλη τους εικαστική δράση και προσωπική τους εικαστική γραφή αλλά και για το πάθος τους να ασχοληθούν με αυτή την εξειδικευμένη θεματική. Στο σημείο αυτό θα τους αναφέρω αλφαβητικά: Μάνια Αδαμοπούλου, Αφροδίτη Αναστοπούλου, Μαρία Ανδρέου, Athanasart, Εύα Βεϊνόγλου, Ήρα Βιτάλη, Μαρία Βύρρα, Εβίτα Γαβριήλ, Ματίνα Γεωργά, Βερονίκη Δαμιανίδου, Μανόλης Ζουλάκης, Σταύρος Κακλιδάκης, Νίκος Καναβός, Χρήστος Κατσίνης, Παναγιώτα Κορωνιού, Σοφία – Rose Κοσμίδου, Δέσποινα Μανώλαρου, Αλεξάνδρα Μαράτη, Σταυρούλα Μιχαλοπούλου, Κωνσταντίνος Μίχαλος, Ειρήνη Μονομμάτου, Φώτιος Μπάλας, Αγγελική Μπόμπορη, Γιάννης Μπρούζος, Μαρία Παναγιώτου, Στυλιανή Παπαθανασίου, Δημήτρης Παπαστάμος, Σμαράγδα Παπούλια, Σέργιος Παππάς, Ντορίτα Πιμπλή, Μαρίνα Ροβίθη, Μανόλης Ρωμαντζής, Ρανιώ Σαρρή, Νίκος Σιαλακάς, Εβίκα Σταματάκη, Asterios Toris, Βίκυ Τσάκαλη, Ελένη Τσιλιλή, Στάθης Φώτης.
- Ποιο είναι το μήνυμά/τα μηνύματά σας, μέσω αυτής της έκθεσης, στο ευρύ κοινό;
Το μήνυμα είναι να δούμε τα πράγματα και από μια άλλη όψη.
- Τελικά, ποια είναι η δική σας θέση ως προς το ερώτημα που θέτετε μέσω της έκθεσης: «Βαρυποινίτες: Καταδίκη ή εξιλέωση»;
Θεωρώ πως όλοι οι άνθρωποι έχουμε το δικαίωμα για μια Εξιλέωση.
- Στο σημείο αυτό, κυρία Καλαϊτζάκη, θα μας δώσετε περισσότερες πληροφορίες για την έκθεση, ώστε να γνωρίζει το αναγνωστικό μας κοινό πού και μέχρι πότε θα μπορεί να απολαύσει, αλλά και τι να περιμένει από την πρωτότυπη έκθεσή σας;
Τα εγκαίνια της έκθεσης μας θα πραγματοποιηθούν ημέρα Παρασκευή 13 Απριλίου & ώρα 7 μ.μ. Θα διαρκέσει έως τις 23 Απριλίου 2018. Τόπος διεξαγωγής: Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών Τσιχριτζή, Κασσαβέτη 18, Κηφισιά (τηλ.210-8019975).
- Ποια είναι τα επόμενα καλλιτεχνικά σας σχέδια και όνειρα;
Προετοιμάζω τις νέες εκθέσεις για τη νέα σεζόν που δεν είναι ακόμα ανακοινώσιμες, ωστόσο εμπεριέχουν πολύ…πάθος και καθόλου σεμνοτυφίες και ταμπού! Όνειρο μου είναι πάντα ένας καλύτερος κόσμος, εντός και εκτός μας. Τα γελαστά παιδιά.
- Η καλλιτεχνική και ερευνητική σας ενασχόληση με τον χώρο των φυλακών θα συνεχιστεί;
Ακόμα δεν το έχω σκεφτεί, ωστόσο αν κάποιος από εκεί μάθαινε, για παράδειγμα, για την έκθεση, εάν γινόταν κάποια πρόταση συνεργασίας σε σχέση με το αντικείμενο μου, με χαρά θα την δεχόμουν!
Νικολένα Καλαϊτζάκη, Iστορικός Τέχνης/Curator
1 Comment