Διδασκαλία Εγκληματολογίας: Εκπαιδευτικές αρχές & κατάθεση ψυχής

της Αγγελικής Καρδαρά.

30 Απριλίου του 2018, μια ημερομηνία που θα μείνει για πάντα χαραγμένη στην καρδιά μου. Ήμερα Δευτέρα και ώρα 9:34 το πρωί έλαβα ένα μήνυμα στην ηλεκτρονική αλληλογραφία μου, με αποστολέα έναν από τους σπουδαιότερους Καθηγητές Εγκληματολογίας, στην Ελλάδα και διεθνώς, τον κ. Αντώνη Μαγγανά. Έναν Καθηγητή που εκτιμώ απεριόριστα και θαυμάζω το έργο και την προσωπικότητά του, χωρίς ποτέ μέχρι εκείνη τη στιγμή να είχα τη χαρά να γνωρίσω από κοντά ή να τον έχω Καθηγητή στη διάρκεια των σπουδών μου.

Το μήνυμα ήταν πολύ συγκινητικό. Θα κρατήσω για πάντα τα λόγια του, ως οδηγό στη ζωή και στην ερευνητική και επαγγελματική πορεία μου. Με το μήνυμά του μου εμπιστεύτηκε εκπαιδευτικό εγκληματολογικό υλικό του, αδημοσίευτο και δημοσιευμένο, με την ευθύνη να μεριμνήσω να έχουν πρόσβαση σε αυτό οι φοιτητές Εγκληματολογίας. Ελπίζω και εύχομαι να φανώ αντάξια αυτής της μεγάλης τιμής και ευθύνης, γιατί το υλικό είναι πολύτιμο και μέσα από όλα αυτά τα αρχεία που έχω στα χέρια μου αναδεικνύονται πολύ σοβαρά ζητήματα εγκληματολογικού ενδιαφέροντος που αφορούν την κοινωνία μας.

Η αξιοποίηση του υλικού του Καθηγητή θα γίνει σε συνεργασία με το Κέντρο Μελέτης του Εγκλήματος και τους σπουδαίους συνεργάτες, προκειμένου να διασφαλιστεί η πρόσβαση σε αυτό από όλους τους φοιτητές Εγκληματολογίας. Θα αξιοποιηθεί με πολλούς και δημιουργικούς τρόπους, οι οποίοι θα σας ανακοινωθούν στο επόμενο χρονικό διάστημα και πιστεύω ότι θα είναι μια σημαντική συμβολή στην επιστήμη και στην εγκληματολογική (αλλά και δημοσιογραφική) έρευνα. Σε προσωπικό επίπεδο θα αξιοποιήσω το υλικό στην αρθρογραφία και στα μαθήματά μου στους νέους επιστήμονες, στη θεματική «Media και Έγκλημα», με απώτερο στόχο να εμβαθύνουμε με τους φοιτητές και επαγγελματίες του χώρου στα πολυσύνθετα ζητήματα εγκληματολογικού ενδιαφέροντος, σε συσχετισμό με τα ΜΜΕ.

Στο σημείο αυτό αισθάνομαι την ανάγκη να αναφερθώ στο «μήνυμα» που έχω λάβει από τους σπουδαίους Καθηγητές, με τους οποίους μας ενώνει πλέον μια σχέση ζωής και τους αναφέρω ονομαστικά: κ.κ. Γιάννη Πανούση, Αντώνη Μαγγανά, Χρήστο Τσουραμάνη: η Εγκληματολογία, πρώτα και πάνω από όλα, είναι αγάπη και μέριμνα για τον άνθρωπο, διασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, υπέρβαση προσωπικών ορίων, ανοιχτό μυαλό να διερευνήσεις από όλες τις πλευρές το έγκλημα και να δεις πέρα από το πρόσωπο του εγκληματία, τόλμη να δώσεις τον λόγο στον εγκληματία και να καταγράψεις την άποψή του, αληθινό και ουσιαστικό ενδιαφέρον για το θύμα εγκληματικών ενεργειών, προβληματισμός, συναίσθημα, σκέψη, κατάθεση ιδεών και προτάσεων. Εγκληματολογία και Ζωή είναι αναπόσπαστα μεταξύ τους δεμένα.

Ομολογώ ότι με προβλημάτισε εντόνως με ποιο θέμα -από τα πολύ ενδιαφέροντα θέματα του εκπαιδευτικού υλικού του Καθηγητή που μελετώ αυτή την περίοδο- θα ξεκινούσα, σε επίπεδο αρθρογραφίας. Έχω ήδη ετοιμάσει άρθρα για ζητήματα που κρίνω αναγκαίο να αναδείξουμε στο postmodern. Ωστόσο, με το παρόν άρθρο αποφάσισα να ολοκληρώσω αυτή την κατάθεση ψυχής με την παρουσίαση των βασικών εκπαιδευτικών αρχών του Καθηγητή Αντώνη Μαγγανά. Κι αυτό γιατί, ως εκπαιδευτικός και η ίδια, θεωρώ ότι αποτελούν κατευθυντήριες γραμμές για όλους τους Καθηγητές Εγκληματολογίας. Να σημειώσω ότι οι εκπαιδευτικές του αρχές παρουσιάζονται στην εισαγωγή του εκπαιδευτικού του υλικού.

Η εφαρμογή της Σωκρατικής μεθόδου στα εγκληματολογικά μαθήματα: Οι δύο θεμελιώδεις εκπαιδευτικές αρχές του Καθηγητή, Α. Μαγγανά, συνοψίζονται στα εξής σημεία: να είναι κατανοητός και ενδιαφέρων για τους φοιτητές του. Ο Καθηγητής χρησιμοποίησε τη Σωκρατική μέθοδο διδασκαλίας στα εγκληματολογικά του μαθήματα. Να αναφέρω στο σημείο αυτό ότι η Σωκρατική προσέγγιση διατύπωσης ερωτήσεων, γνωστή και ως μαιευτική μέθοδος, θεμελιώνεται στην πρακτική της πειθαρχημένης σκέψης και στον στοχαστικό διάλογο. Η πορεία ακολουθείται βήμα προς βήμα και βασίζεται στη διαδικασία «θέσης και αμφισβήτησης». Στην τεχνική αυτή, ο δάσκαλος-ερωτών εμφανίζεται αρχικά να έχει άγνοια του θέματος προκειμένου να συμμετάσχει σε διάλογο με τους μαθητές του, αναρωτιέται μαζί τους προκαλώντας και κατευθύνοντας τη συζήτηση. Ο Σωκράτης προσπαθούσε να ενισχύσει τους μαθητές να αναπτύξουν τις ιδέες τους, δεν επέβαλλε τις δικές του αντιλήψεις αλλά τους ενθάρρυνε να αναπτύσσουν τους δικούς τους προβληματισμούς και τις δικές τους σκέψεις και στο τέλος του διαλόγου να καταλήξουν στα δικά τους συμπεράσματα. Υπό αυτή την έννοια η Σωκρατική μέθοδος είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος για τη διερεύνηση ιδεών σε βάθος[1] και αναμφίβολα πολύ χρήσιμη σε πανεπιστημιακό επίπεδο. Στη συγκεκριμένη περίπτωση λειτουργεί θετικά, προετοιμάζοντας τους εγκληματολόγους και τους νομικούς για τον χειρισμό των πολύ δύσκολων, κρίσιμων και συχνά αμφιλεγόμενων ζητημάτων που θα κληθούν να αντιμετωπίσουν στην πραγματική ζωή και τον επαγγελματικό στίβο.

Ενεργή και ισότιμη συμμετοχή όλων των φοιτητών στη διάρκεια του μαθήματος: Όπως επισημαίνει ο Καθηγητής, είναι αναγκαία η ενεργή συμμετοχή των φοιτητών στο αμφιθέατρο. Ο Καθηγητής παρουσιάζει, σε μια πρώτη φάση, το πρόβλημα ή θέτει το ερώτημα και στην πορεία, μέσα από τον διάλογο με τους φοιτητές, η θεωρία δομείται. Ο Καθηγητής δίνει ως ενδεικτικό παράδειγμα της εφαρμογής των αρχών του δύο ζητήματα πολυδιάστατα που αποτέλεσαν αντικείμενο διερεύνησης στο πλαίσιο των μαθημάτων του: το ζήτημα της ευθανασίας και της συμμετοχής σε αυτοκτονία. Σταδιακά οι φοιτητές κατανοούν και αρχίζουν να συζητούν μεταξύ τους στο αμφιθέατρο τη διάκριση μεταξύ ενεργητικής και παθητικής ευθανασίας/active and passive euthanasia, μεταξύ ασθενών στο τελικό στάδιο και νεογέννητα με δυσπλασίες ή που πάσχουν από πολύ σοβαρές ασθένειες και ξεκινά μεταξύ τους ένας πολύ δυνατός διάλογος με ισχυρά επιχειρήματα.

Ουδέτερη στάση Καθηγητή και επιλογή μίας ή περισσότερων ομάδων φοιτητών με διαφορετικές απόψεις σε αμφιλεγόμενα ζητήματα: Όπως υπογραμμίζει ο Καθηγητής Α. Μαγγανάς, στην αρχή του μαθήματος ο Καθηγητής Εγκληματολογίας οφείλει να παραμείνει ουδέτερος και να επιλέξει μεταξύ μίας ή περισσοτέρων ομάδων φοιτητών που υποστηρίζουν διαφορετικές απόψεις σε αμφιλεγόμενα ζητήματα εγκληματολογικού ενδιαφέροντος.

Καμία διάκριση μεταξύ φοιτητών: Καμία διάκριση, τονίζει ο Καθηγητής. Όλοι οι φοιτητές να συμμετέχουν ισότιμα. Σε κάθε πανεπιστημιακή αίθουσα, ασφαλώς, υπάρχουν πάντα οι φοιτητές που εκφράζονται με μεγαλύτερη ευκολία και απαντούν σε όλα τα ερωτήματα ή είναι διατεθειμένοι να πάρουν θέση σε όλα τα ζητήματα. Χωρίς ο Καθηγητής να περιορίσει αυτή την τάση που είναι σημαντική, πρέπει, εάν είναι εφικτό, να ζητήσει τη συμμετοχή στον διάλογο ΟΛΩΝ των φοιτητών. Τονίζει μάλιστα ότι ο ίδιος συχνά έδινε τον λόγο στους φοιτητές των τελευταίων εδράνων που απέφευγαν να συμμετέχουν στη συζήτηση για διάφορους λόγους. Αυτοί οι φοιτητές, σε πολλές περιπτώσεις, αποδεικνύονται «διαμάντια» που στη συνέχεια αποκτούν αυτοπεποίθηση και συμμετέχουν στον διάλογο χωρίς φόβο, συμβάλλοντας στα εγκληματολογικά μαθήματα με τρόπο ουσιαστικό. Γι’ αυτό πολλές φορές, μετά το μάθημα, ο Καθηγητής υπολόγιζε τον αριθμό των φοιτητών που είχαν συμμετάσχει στο διάλογο. Στοιχείο που αποδεικνύει το έμπρακτο ενδιαφέρον του Καθηγητή προς τους φοιτητές του και είμαι βέβαιη ότι εκτιμάται πάντοτε από τον φοιτητικό πληθυσμό που έχει ένστικτο.

Πού αποσκοπεί ο διάλογος στο πλαίσιο του εγκληματολογικού μαθήματος; Όπως εξηγεί ο Καθηγητής, ο διάλογος αποσκοπεί στη δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης και αμοιβαίας εκτίμησης. Πολλοί φοιτητές του έφταναν στο σημείο, μετά το μάθημα, να μοιράζονται προσωπικά τους προβλήματα και δυσάρεστες εμπειρίες που είχαν βιώσει. Το πιο σημαντικό όμως ήταν ότι μοιράζονταν με τους συμφοιτητές τους, στη διάρκεια του διαλόγου, εμπειρίες τους από αυτά τα ζητήματα, γιατί γνώριζαν ότι δεν θα τους ασκηθεί κακή κριτική και δεν θα τους σχολιάσουν αρνητικά οι συμφοιτητές τους. Αυτό πιστεύω ότι είναι μια σημαντική κατάκτηση για το πανεπιστημιακό μάθημα, γιατί οδηγεί στη δημιουργία ενός ομαδικού πνεύματος το οποίο βασίζεται σε αμοιβαία εκτίμηση και σεβασμό και όχι σε αθέμιτο ανταγωνισμό μεταξύ των φοιτητών.

Προτιμούν οι φοιτητές τη Σωκρατική Μέθοδο και τον Διάλογο; Ένα πείραμα: Προκειμένου να ανακαλύψει ο Καθηγητής εάν οι φοιτητές προτιμούσαν τη Σωκρατική μέθοδο και τον διάλογο, προχώρησε στο εξής πείραμα: σε ορισμένα μαθήματα ξεκινούσε με «θεωρητικά» δεδομένα, παρουσίαση στατιστικών και ερευνητικών πορισμάτων. Μετά από 10 λεπτά, κυρίως δικού του μονολόγου, τα βλέφαρα των φοιτητών, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει, άρχισαν να κλείνουν, γεγονός που αγχώνει έναν Καθηγητή. Ο πρωταρχικός όμως στόχος, κατά τον Α. Μαγγανά, δεν είναι να διδάξει ο κάθε Καθηγητής τις θεωρητικές απόψεις ενός ερευνητή, ούτε να «επιβάλλει» στους φοιτητές τις προσωπικές του θέσεις για ένα ζήτημα, αλλά μετά από συζήτηση, σκέψη και προβληματισμό με τους φοιτητές, είτε να παρουσιάσει μια θέση είτε να αναγνωρίσει τη δυσκολία να δώσει απάντηση σε ένα ερώτημα. Δηλαδή, εφαρμογή της Σωκρατικής Μεθόδου Διδασκαλίας με έναν θετικό και εποικοδομητικό τρόπο. Εδώ, εξηγεί ο Καθηγητής ότι πολλοί συνάδελφοι, ιδίως στη Βόρεια Αμερική, συσχετίζουν τη Σωκρατική Μέθοδο με ειρωνεία. Ο Καθηγητής όμως τονίζει ότι, αντίθετα, εφάρμοσε την εν λόγω μέθοδο με θετικό τρόπο, ως μέσο ενθάρρυνσης όλων των φοιτητών. Ο σεβασμός στον φοιτητή οφείλει άλλωστε να είναι η βάση της εκπαιδευτικής διαδικασίας.

Δεν υπάρχει «άσπρο-μαύρο» στην εγκληματολογία: Από την αρχή του μαθήματος ο Καθηγητής υπογράμμιζε ότι δεν υπάρχει «άσπρο-μαύρο» ούτε στο έγκλημα, ούτε στην Εγκληματολογία, αλλά όλα κινούνται σε μια «γκρι»/ενδιάμεση περιοχή και γι’ αυτό υποστήριζε ότι δεν υποχρεούται να πάρει θέση. Πολλές φορές οι φοιτητές τον ρωτούσαν ποια ήταν η δική του θέση για το θέμα και εκείνος τους απαντούσε ότι ως Καθηγητής τους οφείλει να μείνει ουδέτερος και αντικειμενικός και ότι δεν ενδείκνυται (ιδίως στα ζητήματα, όπου οι φοιτητές έχουν αντικρουόμενες μεταξύ τους απόψεις) οι Καθηγητές να παίρνουν ξεκάθαρη θέση που υποστηρίζεται από μία ομάδα φοιτητών. Εξαιρετικά σημαντική αρχή και πιστεύω ότι πρέπει να την εφαρμόσουμε στα μαθήματα, αλλά και στην αρθρογραφία για ζητήματα εγκληματολογικού ενδιαφέροντος. Πολλές φορές οι απαντήσεις είναι δύσκολες να δοθούν σε ένα θέμα και δεν πρέπει να προκαταλαμβάνουμε τον αναγνώστη. Μπορούμε όμως να εγείρουμε τον προβληματισμό και να του δώσουμε «τροφή» για σκέψη, παρουσιάζοντας τις δύο όψεις του νομίσματος και καταθέτοντας σκέψεις/προτάσεις προς διερεύνηση από τον ίδιο.

The act is the basis and the theory comes from the fact: Τέλος, μια πολύ σημαντική αρχή που εφάρμοσε ο Καθηγητής Α. Μαγγανάς στα εγκληματολογικά του μαθήματα, η οποία πήγαζε από την άποψή του ότι η πράξη είναι η βάση και ότι η θεωρία πηγάζει από το γεγονός/ the act is the basis and the theory comes from the fact, ήταν η εξής: δεν ξεκινούσε από τη θεωρία Χ προσπαθώντας να ερμηνεύσει όλα τα γεγονότα με αυτήν τη θεωρία, αλλά παρουσίαζε τα γεγονότα προς ανάλυση στους φοιτητές και μαζί με τους φοιτητές προχωρούσαν στη διερεύνησή τους.

Συνοψίζοντας: Συμπερασματικά, το μεγαλείο της ψυχής μίας δυνατής προσωπικότητας, σε συνδυασμό με το πάθος για διδασκαλία και έρευνα, μπορεί να οδηγήσει στο πιο ενδιαφέρον και δημιουργικό πανεπιστημιακό μάθημα. Είναι σημαντικό στη σύγχρονη εποχή της αμφισβήτησης των πάντων οι νεότεροι Καθηγητές να ακολουθήσουν τα διδακτικά πρότυπα των Καθηγητών που είχαν το ταλέντο να μετατρέπουν τη διδασκαλία σε Αγάπη και να δίνουν το έναυσμα στους φοιτητές για βαθύτερο προβληματισμό και έρευνα.

[1] Αναφορικά με τη σωκρατική μέθοδος διατύπωσης ερωτήσεων, βλ. ενδεικτικά την ενδιαφέρουσα παρουσίαση του κ. Χρήστου Γκοτζαρίδη, Σχολικού Συμβούλου ΠΕ4 https://www.slideshare.net/cgotzar/ss-6806181

Bio
Latest Posts

Αγγελική Καρδαρά

Η Αγγελική Καρδαρά είναι Εισηγήτρια-Συγγραφέας και Εκπαιδεύτρια στο Πρόγραμμα Συμπληρωματικής εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης (E-Learning) του Κέντρου Επιμόρφωσης και Δια Βίου Μάθησης (Κ.Ε.ΔΙ.ΒΙ.Μ.) του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Είναι Διδάκτωρ του Τμήματος Επικοινωνίας & ΜΜΕ του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Φιλόλογος (με εξειδίκευση στη μεσαιωνική και νεοελληνική φιλολογία) και Τακτική Επιστημονική Συνεργάτιδα Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος (ΚΕ.Μ.Ε.). Το θέμα της διδακτορικής διατριβής της, με Επιβλέποντα τον Καθηγητή Γιάννη Πανούση, αφορά τον ιδιαίτερο γλωσσικό κώδικα επικοινωνίας του έγκλειστου πληθυσμού. Από τον Φεβρουάριο του 2020 ανέλαβε και Επιστημονικά Υπεύθυνη του Crime & Media Lab του Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος που αποτελεί Ομάδα Εργασίας για το Έγκλημα και την Απεικόνισή του στα ΜΜΕ. Έχει επάρκεια και άδεια διδασκαλίας τριών ξένων γλωσσών (αγγλικών, γαλλικών, ισπανικών). Εργάζεται στον συναρπαστικό χώρο της εκπαίδευσης, δίνει διαλέξεις και οργανώνει μαθήματα σεμιναριακού τύπου στο αντικείμενο εξειδίκευσής της «Έγκλημα & Media». Επίσης, είναι Επιστημονικά Υπεύθυνη ερευνών εγκληματολογικού, κοινωνικού και μιντιακού ενδιαφέροντος, αρθρογραφεί και συγγράφει. Έχει συγγράψει τα βιβλία: Τρομοκρατία και ΜΜΕ (εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα), Όταν η ψυχή μιλάει (εκδόσεις Υδρόγειος), Φυλακή και Γλώσσα (εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα), Εγχειρίδιο Εγκληματολογίας για τον Αστυνομικό και Δικαστικό Συντάκτη (εκδόσεις Παπαζήση), Σκιαγράφηση του ψυχολογικού προφίλ των εγκληματιών που απασχόλησαν τα ελληνικά ΜΜΕ (1993-2018): Criminal Profiling and Media (εκδόσεις Παπαζήση). Οι «Νέοι Παγιδευμένοι στα Παιχνίδια της Βίας: Εγκλήματα με Δράστες και Θύματα Νέους» είναι το έκτο βιβλίο της και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαζήση.