του Δημήτρη Καλαντζή.
Επί τέσσερις ημέρες άνθρωποι του θεάτρου από διαφορετικές χώρες του κόσμου μαζί με θεατρολόγους και άλλους ακαδημαϊκούς επιχειρούσαν να αποκωδικοποιήσουν το σκηνοθετικό έργο του Θεόδωρου Τερζόπουλου στο «Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών». Ίσως τελικά αρκούσαν απλώς οι δύο παραστάσεις των «Τρωάδων» στο Αρχαίο Θέατρο Δελφών για να «τιμηθεί» το μεγαλείο του αρχαίου δράματος, η συγκινησιακή ένταση της μεγάλης τέχνης και η ιδιοφυία του κορυφαίου Έλληνα σκηνοθέτη που εδώ και χρόνια επαναπροσδιορίζει εδραιωμένες επί αιώνες συνθήκες παραστατικότητας, διαμορφώνοντας έναν σαγηνευτικό – τόσο νεωτερικό όσο και παραδοσιακό – τρόπο απόδοσης των αθάνατων αρχαίων δραμάτων… Στους Δελφούς ο Θεόδωρος Τερζόπουλος έκανε μία επίδειξη δύναμης της τεχνικής αλλά κυρίως της τέχνης του. Και οι λίγοι θεατές που είχαν τη δυνατότητα να παρακολουθήσουν αυτή την επίδειξη, βίωσαν μία θεατρική εμπειρία που φαντάζει υπερβολικά αισιόδοξο να περιμένουν να επαναληφθεί…
ΚΕΝΤΡΟ ΔΕΛΦΩΝ, ΕΚΕΙ ΠΟΥ ΞΕΚΙΝΗΣΕ ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ…
Ο Θεόδωρος Τερζόπουλος έχει τιμηθεί από δεκάδες χώρες του κόσμου για τη δουλειά του στο αρχαίο ελληνικό δράμα. Άλλωστε έχει επιλέξει τις τελευταίες δεκαετίες να εργάζεται περισσότερο στο εξωτερικό, πραγματοποιώντας γόνιμες συνεργασίες με σημαντικούς ανθρώπους και οργανισμούς του παγκόσμιου θεάτρου, παρά να βαλτώνει στην εσωστρέφεια του ελληνικού καλλιτεχνικού τοπίου με τις γραφικές έριδες μεταξύ δημιουργών, κομματικών και οικονομικών παραγόντων, «αυλών» και «ενδιάμεσων» πάσης φύσεως.
Την “απόδοση τιμής” στην Ελλάδα ανέλαβε το «Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών» με τη στήριξη της «Στέγης Ιδρύματος Ωνάση», πραγματοποιώντας ένα τετραήμερο συμπόσιο / αφιέρωμα στον σκηνοθέτη με τον γενικό τίτλο “η Επιστροφή του Διονύσου” όπου μεταξύ ομιλιών, προβολής ταινιών και επίδειξης της τεχνικής του για την άσκηση των ηθοποιών, παρουσιάστηκαν οι «Τρωάδες» του Ευριπίδη, μία παράσταση που είχε ανεβάσει πέρσι ο Τερζόπουλος στην Πάφο στα πλαίσια της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης, προσαρμοσμένη τώρα στα μέτρα του Αρχαίου Θεάτρου των Δελφών. Την παράσταση είχαν τη δυνατότητα να παρακολουθήσουν οι σύνεδροι και ελάχιστοι θεατές (σε σχέση με τους ενδιαφερόμενους), αφού το Θέατρο των Δελφών έχει υποστεί μεγάλες καταπονήσεις και μπορεί πλέον να φιλοξενήσει μόνο λίγες εκατοντάδες ανθρώπους σε επιλεγμένες θέσεις.
ΟΙ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΤΩΝ ΔΕΛΦΩΝ
Ο τόπος και ο χρόνος της παράστασης ήταν οι προκλήσεις με τις οποίες αναμετρήθηκε αυτή τη φορά ο Τερζόπουλος. Το πανέμορφο Αρχαίο Θέατρο των Δελφών έχει υποτυπώδεις «ευκολίες» παρασκηνίου για σύγχρονες παραστάσεις, ενώ η επιλογή του χρόνου της παράστασης – απόγευμα, πριν τη δύση του ήλιου – αποστερούσε κάθε δυνατότητα επέμβασης στον φυσικό φωτισμό.
Ο τεχνητός φωτισμός είναι από τα ισχυρότερα σύγχρονα «εργαλεία» των σκηνοθετών για να δημιουργήσουν ψευδαισθήσεις, να επιτείνουν ή να αμβλύνουν συναισθήματα, να «εξαπατήσουν» το κοινό με κατασκευασμένες «ατμόσφαιρες» και να επιβάλλουν τη συγκέντρωση των θεατών στη σκηνή (ή σε μέρος της σκηνής), καθώς όλα τα άλλα σημεία του χώρου τριγύρω τους είναι σκοτεινά.
Ο Τερζόπουλος πήρε το ρίσκο, όχι απλά να μην χρησιμοποιήσει το «εργαλείο» του τεχνητού φωτισμού, αλλά να βάλει απέναντι από τη δική του δουλειά, ένα μεγαλειώδες φυσικό τοπίο (έναν φοβερό γκρεμό πλαγιάς και τα απέναντι βουνά) που θα μπορούσε ανά πάσα στιγμή να κερδίσει το ενδιαφέρον του κοινού από τα δρώμενα στη μικρή ορχήστρα του θεάτρου. Ήταν δυνητικά ένα αυτοκτονικό ρίσκο που όμως έκανε την επιτυχία του ακόμα πιο σημαντική.
Ένα άλλο φυσικό «εμπόδιο» συγκέντρωσης του ενδιαφέροντος του ενδιαφέροντος των θεατών- για το ηχητικό μέρος της παράστασης – ήταν τα πουλιά. Οι νυχτερινές παραστάσεις σε ανοιχτά θέατρα αντιμετωπίζουν μόνο τον θόρυβο των τζιτζικιών. Οι Τρωάδες του Τερζόπουλου είχαν επιπλέον και το κελάηδημα των πουλιών, που ακολουθώντας τις (φυσικές βεβαίως, χωρίς μικροφωνικές επεμβάσεις) φωνές, ανάσες, θρήνους και τραγούδια των ηθοποιών, έκαναν τη δική τους παρουσία ιδιαίτερα αισθητή, λίγες ώρες πριν κουρνιάσουν.
Τη λύση εδώ έδωσε ο φυσικός αντίλαλος από το κοίλον του θεάτρου στα απέναντι βουνά που έκανε τις (γυμνασμένες) φωνές των ηθοποιών να διαχέονται παντού, δημιουργώντας την αίσθηση ότι τα δρώμενα στην ορχήστρα επιβάλλονται σε όλη την πλάση…
ΟΙ “ΤΡΩΑΔΕΣ” ΤΟΥ ΕΥΡΙΠΙΔΗ
Οι “Τρωάδες” του Ευριπίδη είναι από τα λιγότερο ενδιαφέροντα έργα του Αρχαίου Ελληνικού Θεάτρου για τους σύγχρονους σκηνοθέτες λόγω της ανυπαρξίας ουσιαστικής πλοκής, δράσης, ανατροπών και πρόκλησης ενδιαφέροντος στους θεατές. Στην πραγματικότητα αντιμετωπίζεται ως ευκαιρία για να παρουσιαστεί η υποκριτική δεινότητα κάποιας καλής ηθοποιού («τραγωδού») στον σπαρακτικό ρόλο της Εκάβης, της βασίλισσας μητέρας και γιαγιάς που οδεύει στη σκλαβιά, βλέποντας τις νύφες και τις κόρες της να συντρίβονται στα χέρια των κατακτητών και τη μοναδική ελπίδα της για «αποκατάσταση / επανόρθωση», τον εγγονό της (γιό του Έκτορα), να θανατώνεται. Τα «μηνύματα» του έργου παραμένουν βεβαίως πάντα επίκαιρα, όσο υπάρχουν πόλεμοι και οι νικητές φέρονται με αλαζονεία στους ηττημένους, αλλά ο «τρόπος» παρουσίασης της τραγωδίας του Ευριπίδη χρήζει νέων ευρηματικών «ματιών»…
Ο Θεόδωρος Τερζόπουλος είχε την ιδέα μίας πολυεθνικής παράστασης με ηθοποιούς από την Ελλάδα, τη Συρία και διχοτομημένες πόλεις (Λευκωσία, Μοστάρ και Ιερουσαλήμ), κεντρικό σκηνικό στοιχείο μία μεγάλη σπείρα από χρησιμοποιημένα άρβυλα (μεταναστών) και το στοιχείο του θρήνου εκφρασμένο σε διαφορετικές «γλώσσες», ηχητικές και σωματικές.
Η ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΤΕΡΖΟΠΟΥΛΟΥ ΣΤΟΥΣ ΔΕΛΦΟΥΣ
Οι “Τρωάδες” του Τερζόπουλου στους Δελφούς ξεκίνησαν με μία λαμπρή επίδειξη της τεχνικής του σκηνοθέτη για την άσκηση των ηθοποιών από τον Erdogan Kavaz, o οποίος για περισσότερα από 20 λεπτά, κι ενώ οι θεατές ακόμα τακτοποιούνταν στις θέσεις τους, μονολογούσε -στην αρχή ψιθυριστά και με την πάροδο του χρόνου όλο και πιο δυνατά- ακατάληπτες φράσεις που εξελίχθηκαν σε έναν συγκλονιστικό θρήνο.
Οι θεατές είχαν την ευκαιρία να γίνουν μάρτυρες της δυνατότητας ενός ηθοποιού να εκφέρει λόγο ασταμάτητα, τόσο κατά την εκπνοή όσο και κατά την εισπνοή του αέρα (ή τουλάχιστον να δίνει την αίσθηση ότι μπορεί να συνεχίζει να μιλάει και κατά την εισπνοή), δημιουργώντας μία υπερφυσική «συνέχεια λόγου» με ασήμαντους «πνιγμούς».
Ο Kavaz, κοιτώντας με απόλυτη συγκέντρωση στην κορυφή των κερκίδων, χωρίς κανέναν περισπασμό από τη φασαρία του κοινού που προσπαθούσε να σκαρφαλώσει στις θέσεις του με τη βοήθεια των υπευθύνων του θεάτρου, έκανε μοναδικά την εισαγωγή στην τελετουργία της παράστασης, που θα περιλάμβανε στα επόμενα 90 λεπτά εκπληκτικής αισθητικής σκηνές που άνοιγαν τις αισθήσεις των θεατών για να προσλάβουν βαθύτερα τον λόγο του Ευριπίδη.
Αυτό είναι το στοίχημα που πέτυχε ΚΑΙ σε αυτή την παράσταση ο Τερζόπουλος:
η σκηνοθετική του άποψη να ΜΗΝ αυτονομηθεί από την αρχαία τραγωδία – με άλλα λόγια, να μη γίνει το αρχαίο δράμα «επίφαση» για την παράστασή του – αλλά να χρησιμοποιήσει την ιδιοφυία και τον προσωπικό του «τρόπο» για να ανοίξει τους ορίζοντες πρόσληψης του αρχαίου ποιητή από τους θεατές. Οι αναγνωρίσιμες φόρμες του Τερζόπουλου ήταν παρούσες στις “Τρωάδες”:
- τα σώματα των ηθοποιών σχημάτιζαν αφύσικες γωνίες, δοκιμάζοντας τα ανθρώπινα μέτρα,
- η διαστολή του χρόνου με τις αργές κινήσεις των ηθοποιών διαδεχόταν την επιτάχυνσή του χρόνου με τις σπασμωδικές κινήσεις των κεφαλιών τους,
- κανένας «χρόνος» δεν έμενε σταθερός και καμία σκηνή δεν μπορούσε να «ολοκληρωθεί» χωρίς τη διαδοχή της από την επόμενη,
- οι ηχηρές εκπνοές των ηθοποιών δημιουργούσαν και στις “Τρωάδες” τον χαρακτηριστικό ακουστικό «χάρτη» των παραστάσεων Τερζόπουλου,
- το ταυτόχρονο γέλιο ή κλάμα των ηθοποιών κατέληγε σε μία απόκοσμη χορωδία λόγω ανεπαίσθητων χρονικών μετατοπίσεων και μοναδικών φωνητικών χροιών (από την καλλιέργεια των φωνών),
- παρούσα (και όπως πάντα χωρίς καταχρηστικό ρόλο) ήταν η μουσική του Παναγιώτη Βελιανίτη και τα κοστούμια της Λουκίας με το μεταμοντερνικό σκισμένο φράκο του Μενέλαου και τη «γούνα» της Ελένης,
- παρούσα η ιδέα της μάνας και των διαδοχικών γεννήσεων με την εξαιρετική τοποθέτηση σε στάση τοκετού των γυναικών η μία πίσω από την άλλη,
- παρών ο αντι-ρεαλιστικός «βιασμός» με τα χρησιμοποιημένα άρβυλα, το αίμα που μπαίνει (ή μήπως βγαίνει;) από το στόμα της Ανδρομάχης με τη μορφή κόκκινης κορδέλας, η βίαιη «αγκαλιά» της Εκάβης από τον κατακτητή και
- το δίπολο «Δίας – Άδης» (θεός ζωής – θεός θανάτου)…
Απούσα ήταν εδώ και καιρό στην Ελλάδα η παρουσίαση ενός τόσο συντονισμένου χορού, όπως αυτού που είδαμε στις Τρωάδες, ενός χορού που δεν εκτελούσε απλώς ταυτόχρονα κινήσεις ή τραγουδούσε συλλογικά, αλλά βρισκόταν σε μία «χορογραφημένη» διάδραση με κινητικά και φωνητικά σχήματα μεγάλης έντασης.
«ΜΠΡΑΒΟ»…
Στο τέλος της παράστασης ακούστηκαν πολλά «μπράβο» και «αριστούργημα». Ο Τερζόπουλος και οι μαθητές του αποθεώθηκαν από τα χειροκροτήματα…
Οι Τρωάδες στους Δελφούς ήταν μία θεατρική εμπειρία που θα μπορούσε να αναλυθεί σε εκατοντάδες σελίδες ή ομιλίες, όπως έγινε κατά το αφιερωματικό τετραήμερο στους Δελφούς…
Ο Τερζόπουλος αποτελεί αναμφισβήτητα ένα ιδιαίτερο και μοναδικό σημείο στον πολιτιστικό χάρτη της Ελλάδας και του κόσμου.
Είναι δύσκολο να ανανεώσει μόνος του το διεθνές ενδιαφέρον για το αρχαίο δράμα, αλλά – ποιος μπορεί να αμφισβητήσει ότι – καταβάλλει τη σημαντικότερη προσπάθεια, χωρίς στιγμή να επαναπαύεται στην παγκόσμια «καταξίωσή» (μισεί τη λέξη) του, προκαλώντας τον εαυτό του να προχωρήσει ακόμα πιο μακριά…
Με τις Τρωάδες στους Δελφούς, προχώρησε.
Νίκησε το τοπίο, νίκησε το φως και έβγαλε κερδισμένη τη μεγάλη τέχνη…
Συμπληρωματικά σημεία ενδιαφέροντος της παράσταση:
- Η Δέσποινα Μπεμπεδέλη είναι κορυφαία ηθοποιός. Στις Τρωάδες του Τερζόπουλου ήταν εμφανές ότι κατέβαλε τεράστια προσπάθεια για να ανταποκριθεί στις σωματικές απαιτήσεις και αντοχές της συγκεκριμένης Εκάβης. Ένας λυγμός της – σαν επιθανάτιος ρόγχος – έκανε το κοινό να αναριγήσει…
- Ο Θεόδωρος Τερζόπουλος παρακολούθησε όλη την παράσταση από την κορυφή του θεάτρου, δίπλα στην κονσόλα του ήχου. Είχε στη διάθεσή του μόνο έναν προβολέα για την περίπτωση που μαζεύονταν σύννεφα και δεν υπήρχε αρκετό φως στην ορχήστρα. Δεν τον χρησιμοποίησε.
- Ήταν αδύνατο να καταλάβεις εάν ο ίδιος έμεινε ικανοποιημένος από την παράσταση. Αντιμετώπισε όλα τα συγχαρητήρια με το γνωστό συγκαταβατικό του μειδίαμα…
Η Στέγη Iδρύματος Ωνάση μετέδωσε ζωντανά την παράσταση με live streaming. Φρόντισε επίσης για τη μεταφορά στους Δελφούς και την παροχή κάθε διευκόλυνσης σε δημοσιογράφους που ήθελαν να την παρακολουθήσουν – Πολλές ευχαριστίες και δημοσίως.
Δημήτρης Καλαντζής
Latest posts by Δημήτρης Καλαντζής (see all)
- Ο «τέτοιος» στο Χαλάνδρι - September 10, 2023
- Δημιουργείται ο πρώτος Ξενώνας Φιλοξενίας Άστεγων και Ευάλωτων ΛΟΑΤΚΙ+ Ατόμων στην Αθήνα - August 30, 2023
- Το gay Πεδίον του Άρεως - May 17, 2023
