Ηλέκτρα από τον Θάνο Παπακωνσταντίνου στην Επίδαυρο: μουντζούρες σε λευκό καμβά

του Δημήτρη Καλαντζή.

Η Ηλέκτρα του Σοφοκλή από τον Θάνο Παπακωνσταντίνου ίσως ήταν η πιο «αναμενόμενη» παράσταση του φεστιβάλ Επιδαύρου 2018, αφενός διότι ο νέος σκηνοθέτης έχει καταθέσει εξαιρετικά ενδιαφέροντα δείγματα δουλειάς και αφετέρου επειδή ο ίδιος προετοίμαζε το κοινό για κάτι συναρπαστικό που ενδεχομένως «δεν θα άρεσε στο κοινό του Φιλιππίδη» αλλά θα ήταν «ιδιαίτερο», «προσωπικό», καινούργιο…

Η οπτική του κύριου Παπακωνσταντίνου για την Ηλέκτρα του Σοφοκλή, σύμφωνα με τις κατατεθειμένες «προθέσεις» του, θα κινούνταν γύρω από δύο άξονες: μίας τελετής ενηλικίωσης που αποτυγχάνει (άξονας που προσέκρουσε στη ρεαλιστική συνθήκη της επιλογής της κυρίας Καλτσίκη για τον ρόλο της Ηλέκτρας) και την άποψή του σκηνοθέτη ότι «η τραγωδία είναι μία πένθιμη γιορτή για τον άνθρωπο, ο οποίος είναι ένα τέρας, ένα άγριο ζώο, το οποίο οφείλει να εξημερωθεί αλλά κάτι τέτοιο είναι ανέφικτο» (ενδιαφέρουσα άποψή αλλά δύσκολα θα μπορούσε να υποστηριχτεί από τα ίδια τα κείμενα).

Είναι συνηθισμένο φαινόμενο νέοι αλλά και εμπειρότεροι σκηνοθέτες να επιχειρούν την κατάθεση μίας νέας ιδέας πάνω σε ένα τραγικό έργο, ακόμα κι αν αυτή δεν βρίσκει το δρόμο να εκφραστεί στη σκηνή, θεωρώντας μάλλον ξεπερασμένο το να μιλήσει κάποιος – στην περίπτωση της Ηλέκτρας, για παράδειγμα – για τη συγκλονιστική καταγραφή του ψυχικού κόσμου μίας ηρωίδας που αλληλεπιδρά πρωτόγνωρα με τους άλλους ήρωες, καταθέτοντας τόνους που κυμαίνονται από την ύψιστη τρυφερότητα μέχρι το αμείλικτο μίσος.

Πόνος, θρήνος, ελπίδα, ματαίωση, απελπισία και ανακούφιση κάνουν χορό στην Ηλέκτρα του Σοφοκλή, που θέτει σε δεύτερο πλάνο τον μύθο της μητροκτονίας (και των συνεπειών της) για να παραδώσει στη διαχρονική δραματουργία έναν ανυπέρβλητο γυναικείο χαρακτήρα με αλύγιστη αποφασιστικότητα και αμέτρητες αποχρώσεις μεταξύ του άσπρου και του μαύρου.

Το άσπρο και το μαύρο ήταν η επιλογή του Θάνου Παπακωνσταντίνου για τη δική του παράσταση. «Έντυσε» ολόκληρη την ορχήστρα του αργολικού θεάτρου με λευκή ξύλινη λάκα και λευκό πλαστικό δάπεδο, φόρεσε λευκά στην Ηλέκτρα και τον χορό και μετά άρχισε να μουτζουρώνει σκηνικό και κοστούμια με μαύρες μπογιές.

Η «επένδυση» της ορχήστρας με λευκό ήταν πρωτότυπη αλλά ενδεχομένως και δείγμα φόβου απέναντι στο αρχαίο θέατρο. Ο κύριος Παπακωνσταντίνου αντί να προσαρμόσει τη δική του παράσταση στις φυσικές συνθήκες του θεάτρου, προσάρμοσε το αρχαίο θέατρο στη δική του παράσταση, κρατώντας ουσιαστικά μόνο τις κερκίδες των θεατών στην πραγματική τους κατάσταση.

Δεν μπορεί κάποιος να τον «κατηγορήσει» γι αυτή την επιλογή αλλά δεν μπορεί και ο ίδιος να αποδείξει ότι δεν ήταν μία «λύση πανικού» προκειμένου να εξασφαλίσει ότι το εμβληματικό θέατρο δεν θα «κατασπάραζε» την παράστασή του.

Η Ηλέκτρα του κύριου Παπακωνσταντίνου είχε εξαιρετικά στοιχεία: η μετάφραση του Γιώργου Χειμωνά ακούστηκε δυνατά και καθαρά στο θέατρο της Επιδαύρου, ο φωτισμός ήταν διακριτικός και ο σκηνοθέτης έστησε αρκετά δυνατές εικόνες, όπως την περιφορά του Ορέστη με λουρί από τον παιδαγωγό στον κύκλο της ορχήστρας, έναν Ορέστη ντυμένο με γιλέκο από σχοινιά από τα οποία απελευθερώνει σταδιακά τα χέρια του (τελετή ενηλικίωσης), τα λευκά κοστούμια καλογριών με τα οποία έντυσε τον χορό έδωσαν την αίσθηση του Μεσαίωνα μαζί με τα «οπερετικά» κοστούμια της Κλυταιμνήστρας και του Αίγισθου, ο χορός σε στάση «μανεκέν» -κατά το μεγαλύτερο μέρος της παράστασης- είχε ξεσπάσματα που διέκοπταν τη φορμαλιστική υποτονικότητα των κινήσεων και η μουσική κατέβαλε φιλότιμες προσπάθειες να δημιουργήσει συγκινησιακή ένταση.

Τα στοιχεία όμως αυτά ήταν δευτερεύουσας σημασίας μπροστά στον αργό ρυθμό της παράστασης που δεν δικαιολογήθηκε επαρκώς από την ανάγκη να ακουστεί το κείμενο και – κυρίως – από την αντιμετώπιση της κεντρικής ηρωίδας. Η έμπειρη και σημαντική ηθοποιός Αλεξία Καλτσίκη καθοδηγήθηκε να υποδυθεί την Ηλέκτρα στις περιοχές μεταξύ απελπισίας, μίσους και οργής, οργής τόσο έντονης που μας έκανε να χάσουμε τις αποχρώσεις της γλυκύτητας, την αφοσίωσης, της αγάπης αλλά και της νηφάλιας λογικής που έχει ο χαρακτήρας του Σοφοκλή. Ο αρχαίος τραγωδός δεν παρουσίασε στην Ηλέκτρα του μία μαινάδα αλλά εξέλιξε την Αντιγόνη του με ακόμα πιο περίτεχνες και ανάγλυφες πλευρές.

Ίσως εκεί έπρεπε να «βασανίσει» περισσότερο ο κύριος Παπακωνσταντίνου τις σκέψεις και τις ιδέες του για κάνει μία πιο στιβαρή και με βάθος πρόταση.

Bio
Latest Posts

Δημήτρης Καλαντζής

Γεννήθηκε, μεγάλωσε και ζει στο κέντρο της Αθήνας. Σπούδασε δημοσιογραφία στο «Εργαστήρι» και Ελληνικό Πολιτισμό στο ΕΑΠ. Έχει δουλέψει σε εφημερίδες, ραδιοφωνικούς & τηλεοπτικούς σταθμούς και τώρα διερευνά τους κώδικες του διαδικτύου. Αγαπά τις ανθρώπινες ιστορίες και τις γάτες.