Μια Ηλέκτρα ερήμην της Ηλέκτρας

Κριτική Θεάτρου της Έλενας Αλεξανδράκη.

Έντεκα χρόνια μετά την τόσο αμφιλεγόμενη Ηλέκτρα του Πέτερ Στάιν, το Εθνικό Θέατρο “ξανακατεβαίνει” στην Επίδαυρο με την Ηλέκτρα του Σοφοκλή σε σκηνοθεσία ενός νέου, αυτή τη φορά σκηνοθέτη, του Θάνου Παπακωνσταντίνου. Αν και αγαπημένο έργο κοινού και σκηνοθετών, η Ηλέκτρα είναι ένα ιδιαιτέρως σκοτεινό και δυσερμήνευτο έργο, για την ανάλυση του οποίου έχουν χυθεί τόνοι μελάνι.

Μετά τη δολοφονία του Αγαμέμνονα από την Κλυταιμνήστρα και τον Αίγισθο, η Ηλέκτρα, ζει σχεδόν φυλακισμένη στο παλάτι των Μυκηνών θρηνώντας για το θάνατο του πατέρα της και ζει περιμένοντας τη μέρα που θα επιστρέψει ο αδερφός της Ορέστης για να πάρει εκδίκηση. Για εκείνη, μία είναι η εκδίκηση: ο φόνος της μητέρας και του εραστή της. Ο Ορέστης επιστρέφει με τον ίδιο σκοπό. Μαζί του ο παιδαγωγός που τον μεγάλωσε και ο αδελφικός του φίλος Πυλάδης, οι οποίοι βοηθούν τα δύο αδέρφια να φέρουν εις πέρας το σχέδιό τους.

Η παράσταση του Θάνου Παπακωνσταντίνου, στήθηκε σε ένα περιβάλλον που παρέπεμπε σε κάτι ανάμεσα από καθολικό μεσαιωνικό μοναστήρι και ψυχιατρική κλινική: ένα τρομακτικά λευκό σκηνικό (Νίκη Ψυχογιού) που κάλυπτε όλη την ορχήστρα της Επιδαύρου, η Ηλέκτρα με λευκό φόρεμα, οι κοπέλες του Χορού ντυμένες επίσης στα λευκά σαν αδερφές νοσοκόμες, ο Παιδαγωγός που “ενορχήστρωσε” τη διπλή δολοφονία και ο Πυλάδης με ράσα. Οι Κλυταιμνήστρα, Αίγισθος και Χρυσόθεμις φορούσαν υπερβολικά, ταφταδένια κοστούμια που θύμιζαν μεσαιωνική εποχή. “Κλινικό Μεσαίωνα” το ονομάζει σε συνέντευξή του ο σκηνοθέτης. Γιατί, όμως; Όλα αυτά δεν έχουν καμία σχέση ούτε και μπόρεσαν να συνδεθούν με την Ηλέκτρα του Σοφοκλή ή έστω να προτείνουν μία νέα ανάγνωση του έργου. Ίσως η έμπνευσή τους να πηγάζει από την τιμωρία, στοιχείο έντονο στο χριστιανισμό και ιδίως στον καθολικισμό, ίσως να σχετίζεται με την παρθενία της Ηλέκτρας που της την επιβάλλουν αλλά και την επέλεξε, ίσως να υποδηλώνει πως η ηρωίδα βρίσκεται στα πρόθυρα της τρέλας και χρήζει ιατρικής βοήθειας.

Όποια και να ήταν η έμπνευση, μια τέτοια θεώρηση είναι αδύνατον να επαληθευθεί, παραστασιακά ή κειμενικά. Η Ηλέκτρα πιστεύει βαθιά στην πατριαρχία, θεωρεί μεγάλη προδοσία τη στάση της Κλυταιμνήστρας και έχει την απόλυτη πεποίθηση πως έχει διαταραχτεί η τάξη και πως πρέπει να αποκατασταθεί. Όταν, ψευδώς, της ανακοινώνεται ο θάνατος του Ορέστη, αποφασίζει να πάρει η ίδια την κατάσταση στα χέρια της και να γίνει αυτή η τιμωρός. Κάποιοι μελετητές θεωρούν υπερβολική την προσκόλλησή της στις ιδέες της, αλλά δεν έχει ψυχική νόσο ούτε πιστεύει στην τιμωρία με έναν χριστιανικό τρόπο. Άλλωστε, θεωρεί πως μόλις σκοτώσουν τη μητέρα και τον εραστή, θα έρθει η λύτρωση -τη θεωρεί θεάρεστη πράξη.

Ηλέκτρα από το Εθνικό Θέατρο σε σκηνοθεσία Θάνου Παπακωνσταντίνου. Επίδαυρος Ιούλιος 2018. Φωτογραφία: Ελίνα Γιουνανλή.

Από την αρχή της παράστασης του Παπακωνσταντίνου, η Ηλέκτρα είναι πεσμένη πάνω σε μία (κατασκευασμένη) υπερμεγέθη θυμέλη στην οποία απλώνει λάσπη ενώ θρηνεί, λερώνοντας και το φόρεμά της. Ο Πυλάδης, αρχικά ρίχνει επί πολλή ώρα κόκκινα ροδοπέταλα περιμετρικά της ορχήστρας, και στη συνέχεια σέρνει τον τυλιγμένο σε λουριά Ορέστη, σαν πρόβατο επί σφαγή. Στη συνέχεια τού έβαψε τα χέρια κόκκινα, ένας ωραίος και απλός συμβολισμός, αλλά μέχρι να φτάσει η ώρα του φόνου είχαν μαυρίσει από τη λάσπη. Την ίδια ώρα, ο Χορός μιλούσε μελωδικά σε επαναλαμβανόμενα παρόμοια μοτίβα, κάτι που μετά από λίγη ώρα έγινε κουραστικό (διδασκαλία: Μελίνα Παιονίδου) ενώ άλλαζε διαρκώς σχηματισμούς με έντονο στυλιζάρισμα, χωρίς λόγο (κίνηση: Χαρά Κότσαλη). Δινόταν διαρκώς η εντύπωση πως ό,τι λαμβάνει χώρα στην παράσταση γίνεται για να την κάνει πιο ενδιαφέρουσα. Μόνη εξαίρεση, η μεταμόρφωση του Χορού σε Ερινύες: οι κοπέλες, αφού έβγαλαν τις ρόμπες τους, έπεσαν κάτω και σε κατάσταση παροξυσμού άπλωναν λάσπη στο πάτωμα. Μια πολύ ωραία προεικόνιση και ταυτόχρονα προειδοποίηση για ό,τι θα επακολουθήσει (εκτός έργου). Το τελείωμα τις βρήκε ίδιες με την Ηλέκτρα (με άσπρα μουτζουρωμένα φορέματα) -δεν μπορώ να καταλάβω, ωστόσο, το συγκεκριμένο συμβολισμό, αν και φοβάμαι ότι δεν υπάρχει.

Η έμφαση στα εικαστικά στοιχεία και σε άλλα τεχνικά, άφησε το κείμενο να “τρέχει” μόνο του κάτω από την παράσταση, αβοήθητο και σχεδόν απαρατήρητο. (Έτσι χάθηκε, μεταξύ άλλων, και η πολυπόθητη σκηνή αναγνώρισης των δύο αδερφών μετά το θρήνο της Ηλέκτρας για τον υποτιθέμενο θάνατο του Ορέστη.) Σε αυτό έπαιξαν σημαντικό ρόλο και οι ερμηνείες των ηθοποιών. Αδιακύμαντη και μονοδιάστατη η ερμηνεία της Αλεξίας Καλτσίκη (Ηλέκτρα), η οποία δεν είχε “βρει” και τη φωνή της, με αποτέλεσμα να κάνει περίεργα σκαμπανεβάσματα και λαρυγγισμούς. Αυτό πιθανώς να έγινε με κάποια καθοδήγηση, αφού τα ίδια (και χειρότερα) προβλήματα είχε η Μαρία Ναυπλιώτου (Κλυταιμνήστρα). Ειδικά στη μεταξύ τους σκηνή ήταν αδύνατο να παρακολουθήσεις τι έλεγαν αφού ήταν σαν να χρησιμοποιούσαν μια φωνητική φόρμα, κακά εκτελεσμένη, απαλλαγμένη από περιεχόμενο. Αδύναμος αλλά αξιοπρεπής ο Αλέξανδρος Μαυρόπουλος στο ρόλο του Ορέστη, σχεδόν “αόρατος” ο Μάριος Παναγιώτου στο βουβό ρόλο του Πυλάδη αλλά θεωρώ όχι με δική του ευθύνη, αδιάφορη η Ελένη Μολέσκη ως Χρυσόθεμις, της οποίας μάλιστα η φωνή με δυσκολία έφτανε στα πιο πάνω διαζώματα. Πολύ δυνατός, με ωραία επιβλητική παρουσία ο Νίκος Χατζόπουλος στο ρόλο του Παιδαγωγού, αν και η σκηνοθετική άποψη τον ήθελε υπέρ το δέον αυστηρό και αυταρχικό. Ο Χρήστος Λούλης (Αίγισθος) έφτιαξε ένα ρόλο χωρίς κάποια σαφήνεια. Ήταν κάτι ανάμεσα σε γελοίο και φοβισμένο, με την υποψία ότι μπορεί να μην ήταν τίποτα από τα δύο. Οι κοπέλες του Χορού, τέλος, ήταν ασκημένες στο έπακρο και εκτέλεσαν ό,τι τους ζητήθηκε με απόλυτο συντονισμό και ακρίβεια.

Εν κατακλείδι, η Ηλέκτρα του Θάνου Παπακωνσταντίνου φαινόταν να μην έχει λάβει υπόψη το κείμενο της Ηλέκτρας. Ήταν μια Ηλέκτρα ερήμην της Ηλέκτρας. Δεν είναι η πρώτη φορά (είναι η πολλοστή θα έλεγα) που τα τελευταία χρόνια βλέπουμε μια παράσταση όπου ο σκηνοθέτης (μοιάζει να) έχει συλλάβει εκ των προτέρων μια ιδέα και προσπαθεί να την εφαρμόσει στο κείμενο. Προσωπικά απογοητεύτηκα, και δεν ήμουν η μόνη.

Σοφοκλή, Ηλέκτρα

Μετάφραση: Γιώργος Χειμωνάς

Σκηνοθεσία: Θάνος Παπακωνσταντίνου

Σκηνικά – Κοστούμια: Νίκη Ψυχογιού

Πρωτότυπη Μουσική: Δημήτρης Σκύλλας

Σχεδιασμός Κίνησης: Χαρά Κότσαλη

Σχεδιασμός Φωτισμών: Χριστίνα Θανάσουλα

Μουσική Διδασκαλία: Μελίνα Παιονίδου

Δραματολόγος: Εύα Σαραγά

Παίζουν: Νίκος Χατζόπουλος (Παιδαγωγός), Αλέξανδρος Μαυρόπουλος (Ορέστης), Μάριος Παναγιώτου (Πυλάδης), Αλεξία Καλτσίκη (Ηλέκτρα), Ελένη Μολέσκη (Χρυσόθεμις), Μαρία Ναυπλιώτου (Κλυταιμνήστρα), Χρήστος Λούλης (Αίγισθος)

Εθνικό Θέατρο, Φεστιβάλ Επιδαύρου 20 – 21 Ιουλίου

Bio
Latest Posts

Έλενα Αλεξανδράκη

Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1977 και μένει μόνιμα στην Πάτρα. Απόφοιτος του Τμ.Θεατρικών Σπουδών του Παν/μίου Πατρών, έχει μεταπτυχιακό στην Performance από το Queen Mary University of London, πτυχίο Πιάνου και Παιδαγωγίας της Σχολικής Μουσικής. Στο θέατρο έχει συνεργαστεί με τους Κώστα Καζάκο, Γιάννη Βόγλη, Σωτήρη Χατζάκη. κ.ά. Έχει αρθρογραφήσει στον έντυπο και ηλεκτρονικό Τύπο της Πάτρας και της Αθήνας. Άρθρα της και μεταφράσεις έχουν δημοσιευτεί σε προγράμματα παραστάσεων. Ήταν μόνιμη συνεργάτης του θεάτρου Λιθογραφείον στην Πάτρα. Έχει παρουσιάσει δύο δικές της δουλειές, το «Falling Apart» και το «Κυνόπολις». Aπό το 2005 διδάσκει Θεατρική Αγωγή στην Α’/θμια Εκπαίδευση.