Λεκτική Βία – Υπόθεση Ζακ Κωστόπουλου

της Αγγελικής Καρδαρά.

Δεν θα μπω στην ουσία της υπόθεσης, για δύο βασικούς λόγους. Πρώτον, γιατί βρίσκεται σε αρχικό στάδιο και πρέπει να αναμένουμε τις εξελίξεις και δεύτερον, γιατί έχουν γραφτεί τόσα πολλά για το θέμα που μια ακόμα ανάλυση μου φαίνεται ανούσια. Αισθάνομαι όμως την ανάγκη να γράψω για ένα φαινόμενο που με προβληματίζει εντόνως και αφορά -όχι τη σωματική- αλλά τη λεκτική βία, η οποία κατά την άποψή μου λαμβάνει επικίνδυνες διαστάσεις και γι’ αυτό κρίνω αναγκαία την ανάδειξη του θέματος. Πιστεύω ότι πρέπει να ενώσουμε τη φωνή και τις δυνάμεις μας, ώστε να υπάρξει ένα όριο σε αυτήν τη μορφή βίας που μπορεί να μη σκοτώνει, αλλά οι επιπτώσεις της είναι πολύ σοβαρές.

Σε υποθέσεις υψηλού εγκληματολογικού και κοινωνιολογικού ενδιαφέροντος που απασχολούν εκτενώς τα ΜΜΕ, καταγράφεται το φαινόμενο του φανατισμού, σε μια προσπάθεια εντοπισμού «αθώων» και «ενόχων», απόδοσης δικαιοσύνης, επιβολής ποινών. Αυτό έχει ως άμεση συνέπεια, σαν αυτόκλητοι και παντογνώστες δικαστές, να καταφεύγουμε σε μια «βία λέξεων» που καταστρατηγούν ακόμα και θεμελιώδη δικαιώματα του ατόμου, για την κατοχύρωση των οποίων έχουν δοθεί αγώνες.

Μιλάμε για τους συνανθρώπους μας με «ετικέτες», σαν να μην είναι άνθρωποι. Σαν να μην έχει αξία η ανθρώπινη ζωή, χωρίζοντας τους σε «εκλεκτούς» και «σκουπίδια». Ένας επικίνδυνος διαχωρισμός που μπορεί να οδηγήσει ακόμα και στο έγκλημα, γιατί η βία -σε κάθε έκφανση και μορφή- δύναται να οδηγήσει στα άκρα. Να υπενθυμίσω εδώ μια υπόθεση που απασχόλησε τα διεθνή ΜΜΕ το 2017, με τον νεαρό, Ρώσο δημιουργό του διαδικτυακού παιχνιδιού «Μπλε Φάλαινα» που καταδικάστηκε σε φυλάκιση, γιατί ώθησε ανήλικα κορίτσια στην αυτοκτονία, δηλώνοντας ότι επιθυμία του ήταν να «καθαρίσει» την κοινωνία από τα «βιολογικά απόβλητα». Αντίστοιχες εγκληματικές μορφές «ιδεοληπτικών» εγκληματιών έχει καταγράψει η έρευνα και στην ελληνική κοινωνία, γεγονός που καθιστά εμφανές ότι οι ιδεοληψίες και οι φανατισμοί, που μέσω της λεκτικής βίας εντείνονται ακόμα περισσότερο, δύναται να λάβουν επικίνδυνες διαστάσεις και προεκτάσεις. Από την άλλη πλευρά, σε τόσο σοβαρές υποθέσεις η «λεκτική βία» αποτελεί ένα «άλλοθι» για όσους παραβιάζουν, άκριτα και αβίαστα, το τεκμήριο της αθωότητας, προτού αποφανθεί η δικαιοσύνη.

Η λεκτική βία εμφανίζεται, συχνά, με «μάσκα». Για παράδειγμα, με προβληματίζει το ότι βάζουμε σε «δημοσκόπηση» την αξία ανθρώπινης ζωής και δημιουργούμε πλασματικά διλήμματα, αντί να θέτουμε ουσιαστικά ερωτήματα που αφορούν την προστασία του πολίτη από την οργανωμένη Πολιτεία. Η αξία της ανθρώπινης ζωής είναι αδιαπραγμάτευτη και αλίμονο εάν ζητάμε τη γνώμη του κάθε χρήστη των μέσων κοινωνικής δικτύωσης σχετικά με το εάν συμφωνεί ή διαφωνεί με τη βία, ιδίως όταν υπάρχει θάνατος ενός συμπολίτη μας! Πώς μπορεί ο κάθε χρήστης να κρίνει; Έχει τις απαιτούμενες νομικές γνώσεις; Ήταν αυτόπτης μάρτυρας; Είναι, σε τελική ανάλυση, αρμόδιος να κρίνει ποιος φταίει, να αθωώσει ή να καταδικάσει; Για τόσο σοβαρά θέματα που αφορούν ανθρώπινες ζωές δεν έχουμε το δικαίωμα να θέτουμε ψευτοδιλήμματα.

Τα καίρια ζητήματα που πρέπει να διερευνηθούν και να αναδειχθούν από τους δημοσιογράφους αφορούν την προστασία του πολίτη σε μια κοινωνία που υφίσταται ισχυρούς κλυδωνισμούς στις δομές της, καθώς και τα μέτρα στήριξης και μέριμνας συμπολιτών μας που είναι εξαρτημένοι από ουσίες. Όλα τα άλλα είναι «ιστορίες για αγρίους», άνευ ουσίας και βαθύτερου περιεχόμενου. Κανένα πρόβλημα δεν επιλύουν, αντίθετα οξύνουν τις ήδη δυσχερείς καταστάσεις.

Η λεκτική βία μας αφορά όλους, γιατί προσβάλλει τα δικαιώματά μας και αυτό το στοιχείο δεν πρέπει να αφήσει αδιάφορο ούτε τον νομικό και εγκληματολογικό κόσμο που οφείλει να είναι θεματοφύλακας των δικαιωμάτων, ούτε τους δημοσιογράφους που ενημερώνουν το κοινό. Θα κλείσω το σημερινό μου άρθρο με την αναφορά στα άρθρα του Ποινικού κώδικα για την άμυνα και την υπέρβαση των ορίων της άμυνας, για τα οποία γίνεται εκτενής συζήτηση τις τελευταίες ημέρες.

Είναι, σαφώς, ένα πολυσύνθετο ζήτημα, αλλά τουλάχιστον είναι σκόπιμο να έχουμε μια γενική εικόνα του, όπως την ορίζει ο ΠΚ, για να κατανοήσουμε τόσο τη σοβαρότητά του, όσο και το ότι το μέτρο της άμυνας -για το οποίο γίνεται συχνά λόγος- κρίνεται στα δικαστήρια από συγκεκριμένους, πολύ σημαντικούς παράγοντες που εξετάζονται ασφαλώς με μεγάλη προσοχή και αφορούν τον βαθμό επικινδυνότητας της επίθεσης, το είδος της βλάβης που απειλούσε, τον τρόπο και την ένταση της επίθεσης και λοιπές περιστάσεις.

Άρθρο 22 – Ποινικός Κώδικας – Άμυνα

ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΙΣΧΥΟΣ:

01/01/1951

Δεν είναι άδικη η πράξη που τελείται σε περίπτωση άμυνας.
Άμυνα είναι η αναγκαία προσβολή του επιτιθέμενου στην οποία προβαίνει το άτομο, για να υπερασπισθεί τον εαυτό του ή άλλον από άδικη και παρούσα επίθεση που στρέφεται εναντίον τους.
Το αναγκαίο μέτρο της άμυνας κρίνεται από τον βαθμό επικινδυνότητας της επίθεσης, από το είδος της βλάβης που απειλούσε, από τον τρόπο και την ένταση της επίθεσης και από τις λοιπές περιστάσεις.

Άρθρο 23 – Ποινικός Κώδικας – Υπέρβαση της άμυνας

ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΙΣΧΥΟΣ:

01/01/1951

Όποιος υπερβαίνει τα όρια της άμυνας τιμωρείται, αν η υπέρβαση έγινε με πρόθεση, με ποινή ελαττωμένη (άρθρο 83), και αν έγινε από αμέλεια, σύμφωνα με τις διατάξεις τις σχετικές με αυτήν. Μένει ατιμώρητος και δεν του καταλογίζεται η υπέρβαση, αν ενέργησε μ’ αυτό τον τρόπο εξαιτίας του φόβου ή της ταραχής που του προκάλεσε η επίθεση.

Άρθρο 24 – Ποινικός Κώδικας – Υπαίτια κατάσταση άμυνας

ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΙΣΧΥΟΣ:

01/01/1951

Δεν απαλλάσσεται από την ποινή που ορίζει ο νόμος όποιος με πρόθεση προκάλεσε την επίθεση άλλου για να διαπράξει εναντίον του αξιόποινη πράξη με το πρόσχημα της άμυνας.

Άρθρο 25 – Ποινικός Κώδικας – Κατάσταση ανάγκης που αποκλείει το άδικο

ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΙΣΧΥΟΣ:

01/01/1951

Δεν είναι άδικη η πράξη που τελεί κάποιος, για να αποτρέψει παρόντα και αναπότρεπτο με άλλα μέσα κίνδυνο, ο οποίος απειλεί το πρόσωπο ή την περιουσία του ίδιου ή κάποιου άλλου χωρίς δική του υπαιτιότητα, αν η βλάβη που προκλήθηκε στον άλλο είναι σημαντικά κατώτερη κατά το είδος και τη σπουδαιότητα από τη βλάβη που απειλήθηκε.
Η προηγούμενη διάταξη δεν εφαρμόζεται σε όποιον έχει καθήκον να εκτεθεί στον απειλούμενο κίνδυνο.
Η διάταξη του άρθρου 23 έχει ανάλογη εφαρμογή και στην περίπτωση αυτού του άρθρου.

Σημειωσεις επι του νομου

Σύμφωνα με την παρ. 1 του άρθρου 33 του Ν. 2172/1993, «η ποινή του θανάτου καταργείται. Όπου στις κείμενες διατάξεις προβλέπεται για ορισμένη αξιόποινη πράξη αποκλειστικών η ποινή του θανάτου, νοείται ότι απειλείται η ποινής της ισόβιας κάθειρξης. Αν η ποινή του θανάτου προβλέπεται διαζευκτικώς με άλλη ποινή, νοείται ότι απειλείται μόνο η τελευταία».

Διαδικτυακές πηγές άντλησης των άρθρων του ΠΚ

https://www.lawspot.gr/nomikes-plirofories/nomothesia/pk/arthro-22-poinikos-kodikas-amyna

https://www.lawspot.gr/nomikes-plirofories/nomothesia/pk/arthro-23-poinikos-kodikas-ypervasi-tis-amynas

https://www.lawspot.gr/nomikes-plirofories/nomothesia/pk/arthro-24-poinikos-kodikas-ypaitia-katastasi-amynas

Bio
Latest Posts

Αγγελική Καρδαρά

Η Αγγελική Καρδαρά είναι Εισηγήτρια-Συγγραφέας και Εκπαιδεύτρια στο Πρόγραμμα Συμπληρωματικής εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης (E-Learning) του Κέντρου Επιμόρφωσης και Δια Βίου Μάθησης (Κ.Ε.ΔΙ.ΒΙ.Μ.) του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Είναι Διδάκτωρ του Τμήματος Επικοινωνίας & ΜΜΕ του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Φιλόλογος (με εξειδίκευση στη μεσαιωνική και νεοελληνική φιλολογία) και Τακτική Επιστημονική Συνεργάτιδα Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος (ΚΕ.Μ.Ε.). Το θέμα της διδακτορικής διατριβής της, με Επιβλέποντα τον Καθηγητή Γιάννη Πανούση, αφορά τον ιδιαίτερο γλωσσικό κώδικα επικοινωνίας του έγκλειστου πληθυσμού. Από τον Φεβρουάριο του 2020 ανέλαβε και Επιστημονικά Υπεύθυνη του Crime & Media Lab του Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος που αποτελεί Ομάδα Εργασίας για το Έγκλημα και την Απεικόνισή του στα ΜΜΕ. Έχει επάρκεια και άδεια διδασκαλίας τριών ξένων γλωσσών (αγγλικών, γαλλικών, ισπανικών). Εργάζεται στον συναρπαστικό χώρο της εκπαίδευσης, δίνει διαλέξεις και οργανώνει μαθήματα σεμιναριακού τύπου στο αντικείμενο εξειδίκευσής της «Έγκλημα & Media». Επίσης, είναι Επιστημονικά Υπεύθυνη ερευνών εγκληματολογικού, κοινωνικού και μιντιακού ενδιαφέροντος, αρθρογραφεί και συγγράφει. Έχει συγγράψει τα βιβλία: Τρομοκρατία και ΜΜΕ (εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα), Όταν η ψυχή μιλάει (εκδόσεις Υδρόγειος), Φυλακή και Γλώσσα (εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα), Εγχειρίδιο Εγκληματολογίας για τον Αστυνομικό και Δικαστικό Συντάκτη (εκδόσεις Παπαζήση), Σκιαγράφηση του ψυχολογικού προφίλ των εγκληματιών που απασχόλησαν τα ελληνικά ΜΜΕ (1993-2018): Criminal Profiling and Media (εκδόσεις Παπαζήση). Οι «Νέοι Παγιδευμένοι στα Παιχνίδια της Βίας: Εγκλήματα με Δράστες και Θύματα Νέους» είναι το έκτο βιβλίο της και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαζήση.