Ισχύει! Μία ξαφνική λεκτική μόδα

του Δημήτρη Καλαντζή.

Παραξενεύτηκα την πρώτη φορά που άκουσα τη λέξη «ισχύει» ως απόκριση σε μία άσχετη φράση…

-Ωραία η μελιτζανοσαλάτα…
-Ισχύει!

Τι ισχύει; Νόμος είναι η «ομορφιά» της μελιτζανοσαλάτας; Διάταξη; Σύμφωνο; Διαβατήριο; Μαθηματικός κανόνας;

Στη δική μου φράση περίμενα τρείς πιθανές αποκρίσεις:

Ναι («συμφωνώ»), είναι ωραία ή μελιτζανοσαλάτα.
Όχι («διαφωνώ»), δεν είναι ωραία η μελιτζανοσαλάτα.
Είναι μέτρια, αδιάφορη κλπ.

Τι μπορεί να σημαίνει η απόκριση «ισχύει» για μία φράση όπως «ωραία η μελιτζανοσαλάτα»; Προφανώς ήταν μία «θετική» απόκριση. Αλλά γιατί να… ισχύει;

Τους επόμενους μήνες άκουγα ακόμα συχνότερα τη λέξη «ισχύει!», κυρίως από νέους κάτω των 25 ετών, μέχρι που σήμερα την ακούω παντού.

Κάνει κρύο σήμερα…
Ισχύει!
Αδύναμη η παράσταση του Παπαϊωάννου…
Ισχύει!
Ο πονόδοντος με έχει πεθάνει…
Ισχύει!

Πάντα οι νέοι που ήθελαν να ξεχωρίσουν από τους υπόλοιπους χρησιμοποιούσαν λέξεις και εκφράσεις με διαφορετική από την ακριβή τους σημασία. «Καράφλιασα»: έμεινα άναυδος, «τα πήρα στο κρανίο»: εξοργίστηκα, «μπάζο»: άσχημη γυναίκα, «έμπαινες;»: θα πήγαινες μαζί της; κλπ.

Σεξιστικές, political incorrect ή απλώς κακόηχες, οι εκφράσεις αυτές δεν αποτελούσαν «αργκό», αφού χρησιμοποιήθηκαν μαζικά από τους νέους και όχι από κάποιους θιασώτες συγκεκριμένης υποκουλτούρας. Ήταν απλώς κάποιες «αυθάδειες» απέναντι στον φορμαλισμό της επικρατούσας χρήσης της γλώσσας.

Το «ισχύει» όμως αποτελεί μία πολύ ενδιαφέρουσα περίπτωση λέξης depeche mode (ξαφνικής επικράτησης, ξαφνικού συρμού) καθώς:

Α) Η λέξη ισχύς-ος είναι αρχαία ελληνική (χρησιμοποιείται ήδη από την μυκηναϊκή περίοδο), ενώ, ως ρήμα («ισχύει»), τη συναντάμε στις «Ευμενίδες» του Αισχύλου («όρκος γαρ ούτι Ζηνός ισχύει πλέον»). [1] Είναι από τις ελάχιστες φορές που μία αρχαία λέξη, έστω κι αν χρησιμοποιείται ακόμα, γίνεται «ξαφνική μόδα» χωρίς να αλλοιωθεί ηχητικά.

Β) Η λανθασμένη / τροποποιημένη εννοιολογική της χρήση (αντί για το «συμφωνώ») είναι ικανή να ανοίξει μία μεγάλη κοινωνιολογική και ψυχολογική συζήτηση για τον μετανεωτερικό ναρκισσισμό. Μία πρώτη, απλοϊκή προσέγγιση είναι ότι ο άνθρωπος πλέον δεν είναι διατεθειμένος να «διαπραγματευτεί» μία θέση που ακούει από κάποιον άλλον, αλλά έχει στην άκρη της γλώσσας του την «ετυμηγορία»: ισχύει (ή δεν ισχύει). Αποφαίνεται δηλαδή με απολυτότητα ότι μία θέση είναι η σωστή και η επικρατούσα (ή όχι).

Σε αντίθεση με τη λέξη «συμφωνώ» που υποδηλώνει ότι δύο άτομα ταυτίζονται (ή έστω… συμφωνούν) πάνω σε μία θέση, η οποία μπορεί να έρχεται σε αντίθεση με τη θέση/άποψη πολλών άλλων, εδώ έχουμε την κατηγορηματική έκφραση ότι η θέση αυτή ισχύει (με την έννοια του «αληθεύει»): αυτή δηλαδή είναι η σωστή, η έγκυρη, η αληθινή και καμία άλλη.

Η λέξη «ισχύει» κρύβει μέσα της την «αυθεντία», την από θέση δύναμης (ισχύος) απόφαση.

Πριν όμως καταλήξουμε στο πρόχειρο συμπέρασμα ότι οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν τη λέξη «ισχύει» είναι αμετροεπείς, εγωιστές, ναρκισσευόμενοι κλπ θα πρέπει να σημειώσουμε ότι, σε αντίθεση με την τεράστια διάδοση του «ισχύει», η αρνητική εκδοχή («δεν ισχύει»), δεν χρησιμοποιείται συχνά. Σε περίπτωση δηλαδή διαφωνίας πάνω σε μία θέση, το πιθανότερο είναι να λάβεις κάποια πραγματική απάντηση διαφωνίας (ίσως και μία εξήγηση για τους λόγους της διαφωνίας σου) παρά ένα απλό «δεν ισχύει».

Αυτή η παρατήρηση μπορεί να οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι η ξαφνική δημοφιλία της λέξης «ισχύει» ενδεχομένως να υποδηλώνει απλώς την άγνοια της σωστής χρήσης μίας… ισχυρής λέξης (σε έναν κόσμο αμφιβολίας και αβεβαιότητας) και τίποτα παραπάνω.

Όταν δηλαδή κάποιος πει ότι «ισχύει» (αληθεύει) η γνώμη σας ότι είναι… ωραία η μελιτζανοσαλάτα, δεν πιστεύει απαραίτητα ότι είναι ο κορυφαίος σεφ του κόσμου που αποφαίνεται επί της γνώμης σας, αλλά απλά… χρησιμοποιεί μία λέξη του συρμού.

Να… ισχύει;

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ

[1] Γ.Μπαμπινιώτη, Ετυμολογικό Λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας, Κέντρο Λεξικολογίας, Αθήνα, 2009.

Bio
Latest Posts

Δημήτρης Καλαντζής

Γεννήθηκε, μεγάλωσε και ζει στο κέντρο της Αθήνας. Σπούδασε δημοσιογραφία στο «Εργαστήρι» και Ελληνικό Πολιτισμό στο ΕΑΠ. Έχει δουλέψει σε εφημερίδες, ραδιοφωνικούς & τηλεοπτικούς σταθμούς και τώρα διερευνά τους κώδικες του διαδικτύου. Αγαπά τις ανθρώπινες ιστορίες και τις γάτες.