του Δημήτρη Καλαντζή.
Σε μία νεφελώδη εποχή όπου η κοινή γνώμη ενημερώνεται με «μηνύματα» και ελάχιστοι μπαίνουν στη διαδικασία να ψάξουν ώστε να σχηματίσουν προσωπική γνώμη, οι Χώροι Εποπτευόμενης Χρήσης Ναρκωτικών προβάλλονται ως ένας «ανθρωπιστικός τρόπος» για την αντιμετώπιση της τοξικοεξάρτησης και της εξαθλίωσης που φέρνουν στις γειτονιές οι πιάτσες ναρκωτικών. Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) που χρηματοδοτούνται από φαρμακευτικές εταιρείες με πολυσύνθετα συμφέροντα από την τοξικοεξάρτηση, αλλά και πολιτικοί οργανισμοί που θέλουν μία εύκολη απάντηση στο ερώτημα των πολιτών «τι θα κάνετε με τα ναρκωτικά;» προπαγανδίζουν τη λειτουργία των Χώρων Εποπτευόμενης Χρήσης Ναρκωτικών ως «λύση» στο πρόβλημα, χρησιμοποιώντας πλήθος από αοριστίες, ανακρίβειες και αίολα επιχειρήματα. Στο παρακάτω κείμενο κωδικοποιούνται κάποια στοιχεία, βασισμένα στις τις πιο έγκυρες πηγές (United Nations Office on Drugs and Crime και European Monitoring Center for Drugs and Drug Abuse), ώστε όποιος θέλει να σχηματίσει προσωπική γνώμη για το θέμα, να μη βασίζεται μόνο στην προπαγάνδα υπέρ των Χώρων Εποπτευόμενης Χρήσης Ναρκωτικών από τις ΜΚΟ.
- «Παντού στην Ευρώπη λειτουργούν Χώροι Εποπτευόμενης Χρήσης Ναρκωτικών (ΧΕΧΝ)»
Είναι ψεύδος. Στην πραγματικότητα, μόνο μία μειοψηφία χωρών έχει επιτρέψει τη λειτουργία τέτοιων χώρων, καθώς δημιουργούν τεράστια ηθικά και νομικά προβλήματα. Μόλις σε 7 από τις 29 χώρες της Ευρώπης λειτουργούν ΧΕΧΝ. Σε μία από τις χώρες μάλιστα, στη Γαλλία, και συγκεκριμένα στο Παρίσι, ο (ένας και μοναδικός) χώρος βρίσκεται σε νοσοκομείο. Αν θέλουμε να έχουμε μία παγκόσμια εικόνα της διάδοσης των ΧΕΧΝ, τότε θα διαπιστώσουμε ότι μόλις σε 9 χώρες από το σύνολο των χωρών μελών του ΟΗΕ λειτουργούν ΧΕΧΝ.
- «Οι ΧΕΧΝ θα διώξουν τις πιάτσες ναρκωτικών από τις γειτονιές»
Από τις ΜΚΟ δίνεται η “μαγική εικόνα” ότι με τη λειτουργία των Χώρων Επιτηρούμενης Χρήσης Ναρκωτικών, θα «εξαφανιστούν» οι τοξικοεξαρτημένοι από τις γειτονιές και δεν θα βλέπει πια ο κόσμος εξαθλιωμένους ανθρώπους να κοιμούνται στα πεζοδρόμια και στις εισόδους πολυκατοικιών. Δεν είναι αλήθεια. Οι ΧΕΧΝ θα φιλοξενούν τους τοξικοεξαετημένους μόνο για μισή ώρα με τρία τέταρτα (όσο δηλαδή χρειάζεται για να κάνουν ενδοφλέβια χρήση ναρκωτικών και να διαπιστωθεί ότι δεν κινδυνεύουν να πεθάνουν από υπερδοσολογία). Στη συνέχεια οι τοξικοεξαρτημένοι θα είναι υποχρεωμένοι να εγκαταλείψουν τους Χώρους και να επιστρέψουν στα πεζοδρόμια, τις εισόδους των πολυκατοικιών ή οπουδήποτε αλλού θέλουν ή μπορούν. Καμία πρόβλεψη δεν υπάρχει για στέγαση των εξαρτημένων ή την παροχή δυνατότητας ύπνου ή καθαριότητας.
- «Οι ΧΕΧΝ είναι πρόγραμμα μείωσης της βλάβης των τοξικοεξαρτημένων»
Πρόγραμμα μείωσης της βλάβης των τοξικοεξαρτημένων ήταν η χορήγηση υποκατάστατων ηρωίνης (μεθαδόνη και βουπρενορφίνη) που σε συνδυασμό με ψυχοκοινωνική υποστήριξη θεωρητικά θα έβγαζε τους εξαρτημένους από τις πιάτσες ναρκωτικών, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να ζήσουν χωρίς να σκέφτονται όλη την ημέρα πως θα βρουν την επόμενη δόση και χωρίς να κινδυνεύουν από ασθένειες λόγω της ενδοφλέβιας χρήσης. Πρακτικά το πρόγραμμα «μείωσης της βλάβης» έχει αποτύχει, αφού οι χρήστες συμπληρώνουν τα «υποκατάστατα» με άλλα ναρκωτικά και συνωστίζονται στις πιάτσες, καθώς κανένα πρόγραμμα ουσιαστικής ψυχοκοινωνικής υποστήριξης δεν λειτουργεί, ενώ τα υποκατάστατα απλώς μοιράζονται στους εξαρτημένους, χωρίς καμία παρακολούθηση για την εξέλιξη της κατάστασής τους. Οι Χώροι Επιτηρούμενης Χρήσης Ναρκωτικών δίνουν τώρα το μήνυμα «δεν χρειάζεται καν να πάρετε υποκατάστατα, μείνετε με την ηρωίνη σας και θα σας διευκολύνουμε να μην πεθάνετε…».
- «Οι ΧΕΧΝ θα μειώσουν τους θανάτους τοξικοεξαρτημένων από υπερβολική δόση»
Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΚΕΘΕΑ οι περισσότεροι θάνατοι από υπερβολική δόση ναρκωτικών στην Ελλάδα δεν γίνονται στις πιάτσες (πλατείες και πεζοδρόμια) μίας πόλης αλλά στα σπίτια των εξαρτημένων. Επίσης οι θάνατοι από υπερδοσολογία, σε αντίθεση με παλαιότερους χρόνους που σημειώνονταν λόγω μικρότερης ή μεγαλύτερης καθαρότητας της ηρωίνης, σήμερα σημειώνονται λόγω της ταυτόχρονης χρήσης διαφορετικών ουσιών που πολλαπλασιάζουν τη δραστικότητα των ουσιών (πολυεξαρτημένοι). Ακόμα κι ένας τοξικοεξαρτημένος δηλαδή, που θα κάνει τη χρήση της βασικής ουσίας (ηρωίνη) στους ΧΕΧΝ, κινδυνεύει να πεθάνει έξω από τον ΧΕΧΝ όταν «συμπληρώσει» το κυρίως ναρκωτικό του με άλλη ουσία. Όπως σημειώνει η Παγκόσμια Έκθεση για τα ναρκωτικά του ΟΗΕ 2018: ποτέ παλαιότερα δεν υπήρξε τόση αύξηση στις διαθέσιμες ουσίες και τους συνδυασμούς τους. Στην ηρωίνη, την κοκαΐνη και τα συνθετικά ναρκωτικά έχουν προστεθεί πια οι «νέες ψυχοδραστικές ουσίες» (NPS) που μαζί με τη χρήση συνταγογραφούμενων φαρμάκων (βενζοδιαζεπίνες) δημιουργούν αναρίθμητες επιλογές για τους τοξικοεξαρτημένους.
- «Οι ΧΕΧΝ θα μειώσουν τη βλάβη της κοινωνίας»
Δεν υπάρχει κανένα αντικειμενικό στοιχείο διεθνώς για μείωση της παραβατικότητας στην κοινωνία από τη λειτουργία των ΧΕΧΝ. Τα μόνα στοιχεία που επικαλούνται κάποιες ΜΚΟ είναι ότι η εγκληματικότητα δεν παρουσίασε περαιτέρω άνοδο από τη λειτουργία των ΧΕΧΝ, αλλά αυτό μπορεί να οφείλεται σε ιδιαίτερα μέτρα αστυνόμευσης κάθε πόλης. Οι γειτονιές όπου λειτουργούν ΧΕΧΝ «κατοχυρώνονται» ως οι πιο υποβαθμισμένες κάθε πόλης, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα την Ανατολική πλευρά του κέντρου του Βανκούβερ στον Καναδά, όπου μαζί με τους ΧΕΧΝ λειτουργεί το μεγαλύτερο παζάρι κλεμμένων αντικειμένων από τους τοξικοεξαρτημένους και κάθε πρόγραμμα «αναβάθμισης» της περιοχής έχει αποτύχει.
- Οι ΧΕΧΝ θα μειώσουν την εγκληματικότητα από τους τοξικοεξαρτημένους
Η σύγχυση που σκοπίμως δημιουργείται είναι ότι με τη λειτουργία των ΧΕΧΝ οι τοξικοεξαρτημένοι δεν θα οδηγούνται στις κλοπές, τις ληστείες, την πορνεία και την επαιτεία για την προμήθεια των ναρκωτικών τους. Πρόκειται περί πλάνης, αφού οι ΧΕΧΝ δεν θα προμηθεύουν τους εξαρτημένους με ναρκωτικά αλλά θα πρέπει να συνεχίσουν οι ίδιοι να τα αγοράζουν, καταφεύγοντας σε κάθε μέσο για να πληρώνουν τους εμπόρους και τους διακινητές.
- «Δεν θα δημιουργηθούν πιάτσες ναρκωτικών γύρω από τους ΧΕΧΝ»
Θεωρητικά, εντός των ΧΕΧΝ θα απαγορεύεται η συναλλαγή και διακίνηση ναρκωτικών. Εκτός του χώρου όμως, και με δεδομένη την πολιτική ανοχής από την αστυνομία (turn a blind eye policy) είναι αναπόφευκτο να συγκεντρώνονται έμποροι και διακινητές ναρκωτικών, αλλά και οι ίδιοι οι εξαρτημένοι, αφού καμία δομή φιλοξενίας των τοξικοεξαρτημένων που θα μπορούσε να τους «τραβήξει» από τις πιάτσες δεν συνοδεύει τη λειτουργία των ΧΕΧΝ.
- «Τα προγράμματα μείωσης της βλάβης δεν αντιστρατεύονται τα προγράμματα απεξάρτησης και πρόληψης»
Πρόκειται για τον πιο καλά καλλιεργημένο μύθο που όμως αντικρούει στην κοινή λογική. Τα προγράμματα πρόληψης και απεξάρτησης στοχεύουν στο να μην μπει κάποιος -ή να βγει – από τον φαύλο κύκλο της αυτοκαταστροφής. Οι Χώροι Εποπτευόμενης Χρήσης Ναρκωτικών αντιθέτως κάνουν αποδεκτή τη χρήση ναρκωτικών, περνούν δηλαδή το μήνυμα ότι η τοξικοεξάρτηση είναι μία «επιλογή ζωής» που μπορεί μάλιστα να είναι ακίνδυνη, εάν γίνεται στους συγκεκριμένους χώρους. Η πολιτική των ΧΕΧΝ στην ουσία είναι να «συμφιλιώσουν» τους χρήστες με την εξάρτησή τους.
- «Οι ΧΕΧΝ είναι το «κατώφλι» για την απεξάρτηση»
Καμία δομή ΧΕΧΝ δεν έχει ισχυριστεί ότι οδηγεί τους εξαρτημένους στην απεξάρτηση. Μέσα σε ένα κλίμα «ενδεχομένως», «μπορεί», «ίσως» και ελλείψει επίσημων στοιχείων, υπάρχει η θεωρία ότι μόλις ένα 10% των εξαρτημένων που χρησιμοποιεί τους χώρους, ενδιαφέρθηκε κάποια στιγμή να ενταχθεί σε πρόγραμμα απεξάρτησης (χωρίς να αναφέρεται εάν τελικά το ακολούθησε).
- «Οι ΧΕΧΝ είναι ο πιο μοντέρνος τρόπος μείωσης της βλάβης από τα ναρκωτικά»
Στην πραγματικότητα πρόκειται για έναν παρωχημένο τρόπο. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για τα Ναρκωτικά, σε Ισπανία και Ελβετία κλείνουν Χώροι Εποπτευόμενης Χρήσης Ναρκωτικών επειδή δεν υπάρχουν ενδιαφερόμενοι να τους χρησιμοποιήσουν. Οι συνδυασμοί ουσιών που χρησιμοποιούν πλέον οι τοξικοεξαρτημένοι δεν απαιτούν τη χρήση σύριγγας (emcdda).
- Το παράδειγμα της Πορτογαλίας
Η περίπτωση της Πορτογαλίας αποκρύπτεται από τους υποστηρικτές των ΧΕΧΝ παρόλο που η χώρα είναι ευθέως ανάλογη με την Ελλάδα όσον αφορά τον πληθυσμό και την ψυχοσύνθεση του. Στην Πορτογαλία πριν από την οικονομική κρίση, εφαρμόστηκε έναν εθνικό σχέδιο αντιμετώπισης των ναρκωτικών με εκτεταμένο και στοχευμένο street working προς την επεξάρτηση με τη δημιουργία χώρων αποτοξίνωσης, χώρων φιλοξενίας και βέβαια απεξάρτησης. Δαπανήθηκαν πολλά χρήματα αλλά υπήρξαν θεαματικά αποτελέσματα. Κατά την οικονομική κρίση όμως, αυτά τα προγράμματα υποβαθμίστηκαν και πολλές δομές έκλεισαν με αποτέλεσμα σήμερα η χώρα να εξετάζει τη λειτουργία χώρων ΧΕΧΝ.
- Ποιους «συμφέρει» τελικά η λειτουργία των ΧΕΧΝ;
Πέραν από τους προφανείς (παραγωγούς, εμπόρους, διακινητές ναρκωτικών και τους προστάτες τους) από την ενθάρρυνση της χρήσης ναρκωτικών και όχι της απεξάρτησης, ωφελείται μία ολόκληρη βιομηχανία, που μπορεί εύκολα να γνωρίσει κάποιος, κοιτώντας τους χορηγούς των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων που προπαγανδίζουν τη δημιουργία Χώρων Επιτηρούμενης Χρήσης Ναρκωτικών στη χώρα μας.
Δημήτρης Καλαντζής
