Γραφή και έφηβοι στην εποχή της τεχνολογίας και της κυριαρχίας των μέσων κοινωνικής δικτύωσης

της Αγγελικής Καρδαρά.

Στη σύγχρονη εποχή, της κυριαρχίας των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και της πρώιμης εισόδου των ανηλίκων στον ψηφιακό κόσμο, η γραφή των εφήβων δέχεται ισχυρές επιδράσεις. Αυτό συνιστά ένα σοβαρό ζήτημα που πρέπει να απασχολήσει εγκαίρως γονείς και εκπαιδευτικούς, καθώς δύναται να έχει αρνητικές συνέπειες τόσο στο γραπτό κείμενο όσο και στον προφορικό λόγο του σύγχρονου νέου, με μία συνεχή υποβάθμιση της ποιότητας γραφής και δυσχέρεια στην εκφορά λόγου. Ωστόσο, είναι ένα θέμα που μπορεί να αντιμετωπιστεί με τις κατάλληλες παρεμβάσεις και, όπως πάντα τονίζουμε, με μέτρα πρόληψης.

Η λελογισμένη χρήση της τεχνολογίας από παιδιά και εφήβους και η ενίσχυση των κινήτρων για ανάπτυξη του προφορικού και γραπτού τους λόγου είναι τα δύο πολύ σημαντικά στοιχεία, στα οποία πρέπει οι γονείς να στοχεύσουν ακολουθώντας τις κατευθυντήριες γραμμές που δίνουν οι ειδικοί επιστήμονες. Ταυτόχρονα στο πλαίσιο του σχολείου η εκπαιδευτική κοινότητα έχει τη δυνατότητα, αξιοποιώντας τα διδακτικά μέσα αλλά και σύγχρονους τρόπους διδασκαλίας, να βοηθήσει τους εφήβους να αναπτύξουν τον προφορικό και γραπτό τους λόγο και να βελτιώσουν την ποιότητα γραφής τους.

Ακόμα και στο σύγχρονο πολυπολιτισμικό σχολείο «η συνύπαρξη μέσα στην ίδια τάξη Ελλήνων μαθητών και μαθητών προερχόμενων από εθνικές πραγματικότητες εντελώς διαφορετικές και ως προς το εκκινητικό μοντέλο μάθησης της γραφής, μπορεί με τη συνδρομή της γραφολογικής επιστήμης να μετατραπεί σε ένα συναρπαστικό στοίχημα πολιτισμικής αλληλοκατανόησης», όπως υπογραμμίζει η ειδική επί του θέματος επιστήμονας, κ. Ευδοξία Ζ. Φασούλα, Δικαστική και Αναλυτική Γραφολόγος / Δικηγόρος, Διδάκτωρ Νομικής Παν/μίου του Μονάχου, στην πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη που μου παραχώρησε για το postmodern.gr και τη νέα μας στήλη «ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ».

Στη συνέντευξη που ακολουθεί το ερευνητικό ενδιαφέρον μας επικεντρώνεται στο αντικείμενο και τις υπηρεσίες που μπορεί να προσφέρει η γραφολογία στην εκπαιδευτική κοινότητα και στο σύγχρονο σχολείο, επιχειρώντας να αναδείξουμε καίριες πτυχές του θέματος όπως τη δυνατότητα εντοπισμού συμπτωμάτων πρώιμης κατάθλιψης μέσω της γραφής των προ-εφήβων και εφήβων, τα καθοριστικά σημεία που πρέπει να προσέξουν γονείς και εκπαιδευτικοί σχετικά με τη γραφή των εφήβων αλλά και συγκεκριμένους τρόπους για την αντιμετώπιση δυσκολιών και για βελτίωση της ποιότητας της γραφής που είναι ένα βασικό ζητούμενο για τον έφηβο της σημερινής εποχής.

Η Δρ. Ευδοξία Ζ. Φασούλα είναι απόφοιτη νομικής της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και αριστούχος πτυχιούχος γραφολογίας της Σχολής Γραφολογίας του Πανεπιστημίου του Ουρμπίνο της Ιταλίας. Είναι κάτοχος διδακτορικού διπλώματος της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Μονάχου με ειδίκευση στο ποινικό δίκαιο και την εγκληματολογία ανηλίκων, καθώς και των μεταπτυχιακών διπλωμάτων στην εγκληματολογία (Νομική Σχολή Παν/μίου Μονάχου) και τη δικαστική ψυχολογία (Σχολή Ψυχολογίας και Νομικής Παν/μίου Ουρμπίνο). Επίσης ολοκλήρωσε με επιτυχία σεμιναριακό κύκλο εκπαίδευσης στις αναπτυξιακές διαταραχές παιδιών και εφήβων του τμήματος Ειδικής Αγωγής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, ενώ έχει εκπαιδευτεί και στην ερμηνεία του παιδικού ιχνογραφήματος.

Από το 2000 είναι δικηγόρος στο Πρωτοδικείο Αθηνών και από το 2002 εργάζεται ως αναλυτική και δικαστική γραφολόγος εγγεγραμμένη στους οικείους καταλόγους πραγματογνωμόνων της Εισαγγελίας και του Πρωτοδικείου Αθηνών και άλλων ελληνικών πόλεων. Είναι μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Εγκληματολογίας και επί σειρά ετών υπήρξε ενεργό μέλος του Εργαστηρίου Ποινικών και Εγκληματολογικών Ερευνών της Νομικής Σχολής Αθηνών υπό τη διεύθυνση του καθηγητή Νέστορα Κουράκη. Είναι επίσης τακτικό μέλος της Ιταλικής Ένωσης Γραφολογίας (A.G.I.), μέλος της Ιταλικής Ένωσης Δικαστικών Γραφολόγων (A.GRA.GI.), του Διεθνούς Κέντρου Ιατρικής Γραφολογίας (G.I.G.ME), καθώς και της Γαλλικής Ένωσης Γραφολογίας (S.F.D.G.).

Έχει δημοσιεύσει τα βιβλία «Η ελληνική γραφή» – “La scrittura greca” (δίγλωσση μονογραφία), 2002, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, “Rückfall nach Diversionsentscheidungen im Jugendstrafrecht und im allgemeinen Strafrecht” («Η υποτροπή μετά από αποφάσεις κατά παρέκκλιση της διαδικασίας στο ποινικό δίκαιο ανηλίκων και στο γενικό ποινικό δίκαιο», διδακτορική διατριβή), 2003, εκδ. Herbert Utz Verlag, «Η χρήση των σύγχρονων πολυμέσων στη δικαστική γραφολογία» (μονογραφία στην επιστημονική σειρά “Media+Έγκλημα”), 2007, εκδ. Αντ.Ν.Σάκκουλα και το φωτογραφικό και γραφολογικό λεύκωμα “URBAN GRAPHEMES [ΑΥΟΣΧΕΔΙΑΣΜΟΙ]», εκδ. Περισπωμένη, 2018. Έχει επίσης δημοσιεύσεις σε επιστημονικά περιοδικά και τιμητικούς συλλογικούς τόμους και έχει συμμετάσχει σε ερευνητικά προγράμματα, συνέδρια και διαλέξεις γραφολογικού και εγκληματολογικού προσανατολισμού.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Κυρία Φασούλα, ποιο είναι το αντικείμενο της γραφολογικής επιστήμης; Ειδικότερα, θα ήθελα να εστιάσουμε στον ρόλο της γραφολογίας στον εκπαιδευτικό τομέα και τις υπηρεσίες που μπορεί να προσφέρει στην εκπαιδευτική κοινότητα.

Η επιστήμη της γραφολογίας έχει ως αντικείμενο έρευνας κάθε γραφοκινητική δραστηριότητα του ανθρώπου από την απλή μουτζούρα του δίχρονου παιδιού μέχρι τα οργανωμένα χειρόγραφα κείμενα, κάθε είδους υπογραφές και χειροποίητες χαράξεις σε συνήθεις και ασυνήθεις συνθήκες (όπως π.χ. οι εγγραφές σε τοίχο).

Η μελέτη αυτή γίνεται με σκοπό να προσδιοριστούν τα χαρακτηριστικά του γράφοντος προσώπου είτε για να ταυτοποιηθεί εντός μίας δικαστικής / δικανικής διαδικασίας (δικαστική γραφολογία) είτε για να ανιχνευθούν χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του (αναλυτική γραφολογία).

Στη δεύτερη αυτή περίπτωση η γραφολογική επιστήμη μέσω των επιμέρους τομέων της, παιδαγωγική / εξελικτική γραφολογία και γραφολογία σχολικού επαγγελματικού προσανατολισμού, συνδράμει σημαντικά στη διάγνωση της γραφοκινητικής ικανότητας και εξέλιξης του παιδιού / εφήβου και εν γένει της κινητικής του δραστηριότητας με έμφαση στη λεπτή κινητικότητα, καθώς και των βασικών αναπτυξιακών «πυλώνων», όπως η κιναισθητική και χωροχρονική αντίληψη και οι μνημονικές λειτουργίες.

Ταυτόχρονα προσφέρει γνώση σχετικά με τα ψυχοδιανοητικά χαρακτηριστικά του παιδιού / εφήβου, τις κλίσεις και δεξιότητες αυτού αλλά και τυχόν αδυναμίες του ή συμπεριφορικές του ιδιαιτερότητες. Συνιστά δε ένα επιπλέον διαγνωστικό εργαλείο στη φαρέτρα των ειδικών για τον εντοπισμό σημείων συναγερμού αποκλίνουσας συμπεριφοράς, έτερο ή / και αυτοκαταστροφικής.

Στο πλαίσιο του σύγχρονου, ελληνικού, πολυπολιτισμικού σχολείου, θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν περισσότερο τα ερευνητικά πορίσματα της γραφολογικής επιστήμης και με ποιους, συγκεκριμένα, τρόπους;

Μία από τις πιο ενδιαφέρουσες πτυχές της γραφολογικής επιστήμης είναι ότι οι θεμελιώδεις αρχές της έχουν «παγκόσμιο» χαρακτήρα, με την έννοια ότι η ερμηνεία της χειρόγραφης χάραξης, με κάποιες κατάλληλες, βέβαια, ανά περίπτωση, ερμηνευτικές προσαρμογές, μπορεί να πραγματοποιηθεί στο γραφικό σύστημα οποιασδήποτε χώρας.

Η συνύπαρξη μέσα στην ίδια τάξη Ελλήνων μαθητών και μαθητών προερχόμενων από εθνικές πραγματικότητες εντελώς διαφορετικές και ως προς το εκκινητικό μοντέλο μάθησης της γραφής, μπορεί με τη συνδρομή της γραφολογικής επιστήμης να μετατραπεί σε ένα συναρπαστικό στοίχημα πολιτισμικής αλληλοκατανόησης.

Αλλά και το ίδιο το σχολικό πρόγραμμα θα μπορούσε να εμπλουτιστεί με στοιχεία περιγραφικά της εξέλιξης της γραφικής δραστηριότητας, που δεν θα συρρικνώνεται στο «οι Έλληνες πήραν τη φοινικική γραφή και δημιούργησαν το σύγχρονο αλφάβητο» αλλά θα στοχεύει στην κατανόηση των διαφόρων εθνικών, γραφικών συστημάτων εν παραλληλία αλλά και σε ιστορική και πολιτισμική συμπλοκή μεταξύ τους.

Μία πολύ ενδιαφέρουσα ανάρτησή σας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κέντρισε, πριν από λίγο καιρό, το ερευνητικό μου ενδιαφέρον και έκρινα σημαντικό να αναδείξουμε το συγκεκριμένο θέμα. Θα μπορούσαμε να εντοπίσουμε σημάδια πρώιμης κατάθλιψης μέσω της γραφής των προ-εφήβων και εφήβων; Με ποιον τρόπο και ποια πρέπει να είναι η αντιμετώπιση του γονιού και εκπαιδευτικού που εντοπίζει ανάλογα σημάδια;

Ας ξεκαθαρίσουμε από την αρχή ότι για μία γενικευμένη αποδοχή της διαγνωστικής αξίας της γραφολογικής ανάλυσης, με σκοπό τον εντοπισμό συμπτωμάτων κατάθλιψης, ειδικά σε εφήβους, απαιτείται αρκετή ακόμα ερευνητική εργασία και εμπειρική παρατήρηση, με ενδεχόμενη αναθεώρηση των ερευνητικών πρωτοκόλλων και ενίσχυση της διεπιστημονικής συνεργασίας των γραφολόγων με τον χώρο των νευροεπιστημών, της ψυχιατρικής και της ψυχολογίας.

Ωστόσο, η περαιτέρω ανάπτυξη προληπτικών στρατηγικών, συμπεριλαμβανομένης και της εφαρμογής της γραφολογικής ανάλυσης, θα μπορούσε να βοηθήσει στην όσο το δυνατό πιο έγκαιρη αναγνώριση σημείων «συναγερμού» στην εφηβική γραφική συμπεριφορά και κατά συνέπεια θα επέσπευδε την κατάλληλη νευρολογική, ψυχιατρική ή ψυχολογική διαγνωστική και θεραπευτική παρέμβαση.

Οι μέχρι τώρα γραφολογικές μελέτες γραφών καταθλιπτικών ατόμων, αναδεικνύουν ορισμένα γραφολογικά φαινόμενα, τα οποία – σε αντιστοιχία με τα λοιπά συμπτώματα συμπεριφοράς – εμφανίζουν ένταση και επαναληπτικότητα, έτσι ώστε να μπορούν να θεωρηθούν ως σημεία «συναγερμού» για πιθανή καταθλιπτική συμπεριφορά όχι μόνο ενηλίκων αλλά και εφήβων ατόμων. [Για το ποια είναι αυτή η γραφική συμπτωματολογία παραπέμπω σε προσεχή μου δημοσίευση.]

Επιπλέον, η δυνατότητα της γραφολογίας να αναλύει γραφές που έχουν παραχθεί σε «ανύποπτο» χρόνο τη βοηθά να εξελίσσεται σε ταχύ και ευέλικτο διαγνωστικό εργαλείο, καθώς αποφεύγεται το στρες μίας “ad hoc” εξέτασης ή προσωπικής επαφής και η «μολυντική» του επίδραση επί της συμπεριφοράς του εξεταζόμενου. Οι πληροφορίες εκ της αυθόρμητης γραφικής κίνησης αρκετές φορές προκύπτουν περισσότερες από τις απαντήσεις ενός ερωτηματολογίου, δίνοντας μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα του προσώπου. Η αμεσότητα εξάλλου της γραφής και η δυνατότητα ανάλυσής της χωρίς την παρουσία του εξεταζόμενου προσώπου επιταχύνει κατά πολύ τις διαδικασίες διάγνωσης, γεγονός πολύ σημαντικό για την επίσπευση της επέμβασης (ιατρικής, ψυχολογικής, παιδαγωγικής κ.λπ.) και την αποτελεσματικότητα αυτής.

Επομένως, μία από τις προτεραιότητες της επιστημονικής κοινότητας των γραφολόγων, θα έπρεπε να είναι η διαρκής ενημέρωση εκπαιδευτικών και γονέων τόσο σχετικά με τη γραφική συμπτωματολογία της κατάθλιψης όσο και αναφορικά με τις διαγνωστικές δυνατότητες της γραφολογίας, έτσι ώστε να δομηθεί μία λειτουργική εγρήγορση σε εκείνους που πρώτοι έρχονται σε επαφή με την παιδική ή εφηβική γραφή. Η ενημέρωση αυτή θα ήταν χρήσιμο να γίνεται και στους ειδικούς των όμορων επιστημονικών χώρων, είτε για να εκπαιδευτούν οι ίδιοι σε ένα επιπλέον διαγνωστικό εργαλείο είτε για να μπορούν να συνεργαστούν με τους γραφολόγους.

Κατά τον τρόπο αυτό ο γονιός ή εκπαιδευτικός που έχει ενημερωθεί να εντοπίζει τα εν λόγω σημεία συναγερμού μπορεί εγκαίρως να απευθυνθεί είτε σε γραφολόγο, ο οποίος όμως θα συνεργαστεί με τον ψυχίατρο είτε σε ψυχίατρο, ο οποίος θα έχει εκπαιδευθεί και σε αυτή τη διαγνωστική δυνατότητα.

Και αυτό διότι θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη, πως η γραφολογική ανάλυση μπορεί μεν να λειτουργήσει διαγνωστικά αλλά πάντα επικουρικά και ως αφετηριακό σημείο για την παραπομπή του εφήβου στον ιατρό, στον οποίο και μόνο ανήκει η τελική διάγνωση και φυσικά η θεραπευτική παρέμβαση (βλ. και άρθρο 6 του Ευρωπαϊκού Κώδικα Δεοντολογίας των Γραφολόγων, http://adeg-europe.eu).

Θα μας προσδιορίσετε εκείνα τα στοιχεία τα οποία, βάσει της επαγγελματικής εμπειρίας σας, προβληματίζουν, περισσότερο τους γονείς ως προς τη γραφή των παιδιών τους; Σε ποιους επιστημονικούς φορείς μπορούν να απευθύνονται;

Οι περισσότερες ανησυχίες των γονιών περιστρέφονται γύρω από το θέμα της ποιότητας του γραπτού των παιδιών τους με την έννοια του βαθμού καθαρότητας και επιμέλειας αυτού. Παράλληλα σχεδόν όλοι οι γονείς ανησυχούν για το γεγονός ότι τα παιδιά πλέον είναι απρόθυμα να γράψουν, κουράζονται και βαριούνται εύκολα, κάτι, βέβαια, που ισχύει και για τους ίδιους, με κοινό παρανομαστή – «φταίχτη» την τεχνολογία.

Αυτό έχει οδηγήσει σε μία σειρά διαπιστώσεων:

πολλά μικρά παιδιά (4 – 6 χρονών) δεν θέλουν να ζωγραφίζουν κι αυτό παρά το γεγονός ότι η ιχνογραφία, μέχρι πρόσφατα, αποτελούσε φυσικό αντανακλαστικό και βασικό αναπτυξιακό στάδιο στο συγκεκριμένο ηλικιακό φάσμα
η «χρυσή» περίοδος της γραφής (δ΄/ε΄ δημοτικού), οπότε και συνήθως κατακτάται η γραφική ωριμότητα, υπάρχει φόβος ότι δεν επέρχεται
παρατηρείται σχηματική και ρυθμική παλινδρόμηση προεφήβων και εφήβων σε προγενέστερα αναπτυξιακά στάδια της γραφικής κίνησης, κι έτσι η γραφή π.χ. ενός 14χρονου μοιάζει με γραφή 8χρονου, φθίνει δηλαδή η γραφοκινητική δεξιότητα σε μία ηλικία που αναμένεται να σχηματιστεί γραφικός χαρακτήρας
εντοπίζονται νέα είδη δυσγραφιών που δεν συνδέονται με λοιπές μαθησιακές δυσκολίες αλλά σχετίζονται αποκλειστικά με τη χρήση του υπολογιστή, των τάμπλετ και των κινητών τηλεφώνων

Ωστόσο, η αντίδραση των γονιών θα πρέπει να είναι στοχευμένη και διαβαθμισμένη ως προς την έντασή της. Πριν καταφύγει κανείς σε ειδικούς και σε φορείς, κάποιες προληπτικές ή και διορθωτικές κινήσεις μπορούν να αναχαιτίσουν μία μελλοντική δυσγραφική εξέλιξη. Έτσι, θα πρότεινα:

να καθυστερούν, όσο γίνεται, την είσοδο του παιδιού στον ψηφιακό κόσμο και στη «δικτατορία» του οπτικού ερεθίσματος (ποιος ο λόγος να ζωγραφίσω ένα σκυλάκι, αν το τάμπλετ μου το προσφέρει έτοιμο και μάλιστα «τέλειο»; )
μετά την είσοδο του παιδιού στον ψηφιακό κόσμο να τίθενται, καθημερινά, σταθερά χρονικά όρια στη χρήση των ηλεκτρονικών μέσων
να παρακολουθούν, να ενθαρρύνουν και να μην αποδοκιμάζουν επί τη βάσει ενήλικων κριτηρίων τη γραφική δραστηριότητα των παιδιών
να επιμένουν, διακριτικά αλλά σταθερά, στην κατάκτηση καθαρότητας στο γράψιμο, έτσι ώστε αυτό να μην χάνει τον επικοινωνιακό του ρόλο
να εμπλέκουν τη γραφή στις καθημερινές δραστηριότητες («γράψε μου τι θέλεις να σου πάρω από το βιβλιοπωλείο») αλλά και στο παιχνίδι

να γράφουν οι ίδιοι

Στην περίπτωση που η δυσγραφία δεν συνδέεται με σοβαρή μαθησιακή δυσκολία οι γονείς μπορούν να απευθυνθούν σε γραφολόγο με πιστοποιημένη ειδίκευση στη γραφοθεραπεία, για την βελτίωση της γραφοκινητικής ικανότητας του παιδιού. Αντιθέτως στις σοβαρές και εμμένουσες περιπτώσεις δυσγραφίας τόσο η διαγνωστική προσέγγιση όσο και η αποκατάσταση της ποιότητας του γραπτού λόγου συνιστάται να γίνεται από εξειδικευμένα κέντρα λογοθεραπείας / εργοθεραπείας.

Κυρία Φασούλα, με την έναρξη της νέας σχολικής χρονιάς, ποιες είναι οι δικές σας κατευθυντήριες γραμμές -τι πρέπει να προσέξουν και πού να δώσουν μεγαλύτερη έμφαση οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί- ως προς τη γραφή των εφήβων;

Η γραφή των εφήβων δεν έχει μελετηθεί αρκετά, αν και συνιστά κομβικό σημείο για την ανάπτυξη όχι μόνο των νοητικών / γνωστικών ικανοτήτων του εφήβου αλλά και των κοινωνικών του δεξιοτήτων.

Γενικά στην εφηβεία αναμένεται η αποδόμηση του σχολικού μοντέλου εκμάθησης με όρους παγίωσης σταδιακά προσωπικού, γραφικού χαρακτήρα. Πειραματισμός στη φόρμα ή διάλυση αυτής κι εγκατάσταση προσωπικών ρυθμικών στοιχείων. Αυτή είναι μία επιθυμητή διαδικασία, η οποία θα πρέπει να ενθαρρύνεται και να μην φοβίζει τον εκπαιδευτικό ή τον γονιό, αρκεί, βέβαια, να μην αναιρείται λόγω έλλειψης καθαρότητας ο επικοινωνιακός χαρακτήρας της γραφής.

Ζήτημα γεννάται στην περίπτωση της απροθυμίας των εφήβων να γράφουν χειρόγραφα σ’ ένα σχολείο, όπως το ελληνικό, που ευτυχώς κατ’ εμέ, συνεχίζει να δομεί τη μάθηση γύρω απ’ τον χειρόγραφο λόγο. Να σημειωθεί δε ότι η άσχημη εικόνα ενός εφηβικού γραπτού δεν αφορά μόνο την ποιότητα της χάραξης αλλά και σοβαρές γλωσσικές αδυναμίες ή ιδιορρυθμίες που σχετίζονται με τον αδόμητο τρόπο εκφοράς λόγου στα ηλεκτρονικά μέσα.

Κατά συνέπεια οι εκπαιδευτικοί και οι γονείς θα πρέπει να παρακολουθούν και να ενθαρρύνουν τη γραφική δραστηριότητα, εμπλέκοντάς την, όπως είπαμε και στις καθημερινές ασχολίες καθώς και σε ασχολίες που πιθανόν να ενδιέφεραν έναν έφηβο (π.χ. κάνουμε ένα ρεπορτάζ και κρατάμε χειρόγραφες σημειώσεις, κάθε που μαζεύεται το 5μελές της τάξης τηρούμε σκέψεις και προτάσεις χειρόγραφα) και δίνοντας έμφαση στη διατήρηση αφενός μεν της καθαρότητας στη χάραξη αφετέρου της γλωσσικής δομής.

Πιο συγκεκριμένα, πώς το σχολείο μπορεί να βοηθήσει τον μαθητικό πληθυσμό να αναπτύξει περισσότερο τον γραπτό και προφορικό του λόγο;

Υπάρχει μία κλασσική παρεξήγηση που ταξιδεύει χρόνια τώρα στο μαθητικό περιβάλλον και συνδέει σταθερά τα γλωσσικά μαθήματα με βαρεμάρα και με την εσφαλμένη αντίληψη ότι η βελτίωση του λόγου (γραπτού και προφορικού) μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω αυτών. Η επικυριαρχία δε του ψηφιακού, οπτικού ερεθίσματος καθιστά την εν λόγω προσπάθεια βελτίωσης ακόμα πιο δύσκολη.

Ωστόσο η ανάπτυξη της γλωσσικής δεξιότητας (προφορικής και γραπτής) δύναται να επέλθει με διάφορους τρόπους, οι οποίοι πιθανότατα να αποδεικνύονται και πιο λειτουργικοί ως πιο ελκυστικοί. Διαγωνισμοί ρητορικής / επιχειρηματολογίας, θεατρικά δρώμενα, γραφή σεναρίου, ρεπορτάζ και συνεντεύξεις, υποβολή γραπτών προτάσεων σε πλάνα εφηβικής επιχειρηματικότητας, τήρηση χειρόγραφων πρακτικών του 5μελούς / 15μελούς, ομιλίες, δημιουργία ομίλων φιλαναγνωσίας με παρουσιάσεις βιβλίων και συγγραφέων, γλωσσικά παιχνίδια που να συνδυάζουν και ιχνογραφική ή μουσική δραστηριότητα για τα μικρότερα παιδιά κ.ά. Και φυσικά εξαρτάται πάντα απ’ την προσωπικότητα και την ικανότητα του δασκάλου μαθήματα παρεξηγημένα ή κακώς νοούμενα ως παρωχημένα να αναδειχθούν και να προσφερθούν με ελκυστικό για τα παιδιά τρόπο.

Η ενημέρωση είναι, αναμφίβολα, σημαντική για όλους μας. Επομένως, θα μπορούσαμε να εστιάσουμε στις θετικές και αρνητικές επιδράσεις της τεχνολογίας στη γραφή των εφήβων μας;

Όσο καταστροφική είναι η εγκατάλειψη ενός εφήβου μπροστά από μία οθόνη άλλο τόσο αντιπαραγωγικό είναι και το κλείδωμα της οθόνης σε ντουλάπι. Διαρκές ζητούμενο είναι η λειτουργική για την ψυχοδιανοητική ανάπτυξη του παιδιού ισοστάθμιση του αναλογικού και ψηφιακού κόσμου, η οποία περνά αναπόδραστα απ’ την παραδοχή ότι η τεχνολογία δεν έχει μόνο αρνητικές συνέπειες στη γραφοκινητική ικανότητα των εφήβων αλλά δύναται να συνδράμει και με τρόπο θετικό.

Η αλόγιστη χρήση των ηλεκτρονικών μέσων σε συνδυασμό με την απομάκρυνση από τη χειρόγραφη δραστηριότητα αποδυναμώνει σοβαρά τους μηχανισμούς της μνημονικής ανάκλησης και της αυτοφυούς δημιουργικής επεξεργασίας, τις δυνατότητες συγκέντρωσης (η συχνή έκθεση του εφήβου σε υπερκινούμενες, ψηφιακές εικόνες «στρεσάρει» τον εγκέφαλο, δημιουργεί ευερεθιστότητα κι αδυναμία οργανωμένης σκέψης και δράσης), η λεπτή κινητικότητα φθίνει, το ίδιο και οι επικοινωνιακές δεξιότητες (ιδίως οι λεκτικές φτωχαίνουν, το ίδιο το γράψιμο φτωχαίνει ρυθμικά και μορφολογικά και ως προς το βαθμό καθαρότητας), εμφανίζονται συνθήκες «αναχωρητισμού» και απομάκρυνσης από την κοινωνική σύνδεση (συρρίκνωση του γραψίματος, αστάθεια γραφικών παραμέτρων, ρυθμική νωθρότητα).

Από την άλλη πλευρά όμως για τους «ιθαγενείς» της διαδικτυακής τεχνολογίας εφήβους αυτή συνιστά αναμφίβολα καθημερινό σημείο αναφοράς σε σημείο που τα παιδιά, σε αντίθεση με τους ενήλικους φόβους μας, έχουν αναπτύξει δικούς τους μηχανισμούς κοινωνικοποίησης γύρω ή μέσω του ψηφιακού κόσμου. Ξεδιπλώνονται έτσι εντυπωσιακά ευρείες δυνατότητες αμεσότατης απόκτησης γνώσης, η αντίληψη του χωροχρόνου αλλάζει, καθώς δύναται να μετατραπεί σε ένα δημιουργικό συνεχές, χωρίς τα εμπόδια των γεωγραφικών αποστάσεων και της διαφοράς ώρας. Οι σημερινοί έφηβοι εξοικειώνονται από νωρίς να επεξεργάζονται πολλές και διαφορετικές πληροφορίες και να τις συνδέουν μεταξύ τους ή να αντιδρούν ταχύτατα σε αυτές, γεγονός που γυμνάζει τον εγκέφαλο (η διαπίστωση αυτή συνοψίζεται στη ρήση που κυκλοφορεί μεταξύ των γονιών «τα σημερινά παιδιά είναι πολύ πιο έξυπνα από μας»).

Σε γραφολογική μετάφραση η λελογισμένη χρήση της τεχνολογίας σε συνδυασμό με τη διατήρηση της χειρόγραφης δραστηριότητας δημιουργεί τις προϋποθέσεις εξέλιξης των εφηβικών γραπτών σε ενδιαφέροντες γραφικούς χαρακτήρες με προσωπική επεξεργασία, ρυθμικότητα ενδεικτική ευφυΐας και δημιουργικότητας και ανοιχτές γραφικές δομές (γράψιμο καμπυλόγραμμο που προχωρά ευχερώς προς τα δεξιά, χωρίς συγκολλήσεις γραμμάτων, με καθαρότητα στη διάταξη) που καταδεικνύουν επικοινωνιακές δεξιότητες, εγρήγορση και ικανότητα προσαρμογής σε έναν ρέοντα και μεταβαλλόμενο κόσμο.

Ετοιμάζετε κάποια νέα έρευνα/ επιστημονική δράση τη δεδομένη χρονική περίοδο, με την έναρξη της νέας ακαδημαϊκής χρονιάς;

Χαίρομαι για την ερώτησή σας, διότι σε σύνδεση με όλα τα παραπάνω, μου δίνετε την ευκαιρία να ανακοινώσω μία προσεχή ερευνητική μου προσπάθεια, η οποία δομήθηκε σχεδιαστικά τον προηγούμενο χρόνο. Φέτος δε ευελπιστώ να προχωρήσει στην υλοποίησή της.

Πιο συγκεκριμένα με ενδιαφέρει ερευνητικά να δω τη γραφοκινητική εικόνα σε γραπτά εφήβων της γ’ γυμνασίου (14 – 15 χρονών) σε σύγκριση με τα αντίστοιχά τους της ε’ δημοτικού, οπότε και εγκαθίσταται η γραφική ωριμότητα και οι ρίζες του γραφικού χαρακτήρα. Ποια είναι δηλαδή τα γραφολογικά συστατικά αυτής της εξέλιξης κι αν αυτή με γραφολογικά κριτήρια δύναται να χαρακτηριστεί θετική ή αρνητική / ανησυχητική. Τούτο δε δίνοντας έμφαση στη μελέτη της ποιότητας χάραξης των εφηβικών γραπτών, αφού ληφθεί υπόψη και η συχνότητα χρήσης της τεχνολογίας, προκειμένου να διερευνηθεί κι ο βαθμός και ο τύπος επίδρασής της στην ως άνω εξέλιξη της γραφής.

Στην εκκινητική της βάση η ερευνητική αυτή προσπάθειά μου στηρίζεται και στη συνδρομή μίας ομάδας εκλεκτών συναδέλφων, και από όμορους της γραφολογίας κλάδους, έτσι ώστε να τηρηθεί ο διεπιστημονικός της χαρακτήρας και ν’ αυξηθεί η διαγνωστική ασφάλεια στο όποιο, πιλοτικό φυσικά, ερευνητικό πόρισμα. Προλογίζω ότι στην πορεία του χρόνου θα υπάρξει εκ μέρους μου ειδικότερη ανακοίνωση.

Προτού ολοκληρώσαμε την πολύ ενδιαφέρουσα συζήτησή μας, θα ήθελα να μας μιλήσετε για ένα σημαντικό έργο σας, το φωτογραφικό-γραφολογικό λεύκωμα, Urban Graphemes [Αυτοσχεδιασμοί], εκδόσεις Περισπωμένη.

Στο συγκεκριμένο λεύκωμα, το οποίο εκδόθηκε πέρσι τον Δεκέμβριο από την Περισπωμένη μας, συγκέντρωσα μία σειρά φωτογραφικών μου καταγραφών επιτοίχιων γραφών στην Αθήνα, συνοδεύοντάς τες με μία σύντομη γραφολογική ανάλυση σε ύφος λιγότερο ακαδημαϊκό και περισσότερο λογοτεχνικό ως πιο εύληπτο και προς ένα ευρύτερο αναγνωστικό κοινό.

Σκοπός του φωτογραφικού και γραφολογικού αυτού οδοιπορικού ήταν να αναδειχθούν εκείνα τα γραφικά στοιχεία, τα οποία παραμένουν εξατομικευτικά και ταυτοποιητικά του φυσικού χαράκτη, ακόμα κι όταν η χάραξη πραγματοποιείται σε ασυνήθη επιφάνεια, όπως είναι ο τοίχος, και με ασυνήθη μέσα (π.χ. με σπρέι). Οι παρατηρήσεις αυτές έχουν τη σημασία τους όχι μόνο για δικανικούς σκοπούς, όταν δηλ. διερευνάται ποιος μπορεί να είναι ο δράστης μίας βανδαλιστικής συνθηματογραφίας αλλά και για την κατανόηση του προφίλ και χαρακτηριστικών της προσωπικότητας εκείνων που γράφουν σε τοίχους, είτε το κάνουν με τρόπο που αναβαθμίζει το αστικό τοπίο (π.χ. στο πλαίσιο μίας τοιχογραφίας) είτε δημιουργώντας αστικό «θόρυβο». Στην πρώτη περίπτωση είναι γραφολογικά ενδιαφέρουσα η σύνδεση της προσωπικότητας του καλλιτέχνη του δρόμου ή του γκραφιτά με το γραφικό και ιχνογραφικό του προϊόν. Στη δεύτερη περίπτωση μπορούν να διερευνηθούν δυνατότητες κατανόησης της νεανικής αποκλίνουσας συμπεριφοράς μέσω της μελέτης της «έγγραφης επιθετικότητας», προκειμένου να μεταβολιστεί αυτή σε μορφές πιο λειτουργικές για το αστικό ή περιαστικό περιβάλλον.

Ταυτοχρόνως θέλησα να δείξω ότι η Αθήνα είναι ένας ατελείωτος, θορυβώδης καμβάς άλλοτε άσχημος και ρυπαρός κι άλλοτε εντυπωσιακός στην έγγραφη και ιχνογραφική του μορφολογία και ρυθμικότητα και είναι αυτό που κάνει τούτη την πόλη τόσο ιδιαίτερη. Έτσι δεν χωρούν, όπως γράφω στο λεύκωμα, «πεδιάδες» εξηγήσεις αυτής της φαινομενολογίας αλλά θεωρώ ότι χρειάζεται μία πιο ρεαλιστική κι ανοιχτόμυαλη προσέγγιση.

Γι’ αυτό τον λόγο συνδύασα διάφορους τρόπους έκφρασης, φωτογραφία, γραφολογία, λογοτεχνία, τυπογραφία, μετάφραση κειμένου, φιλμογραφία και βέβαια μουσική έχοντας προς τούτο την πολύτιμη αρωγή εκλεκτών συνοδοιπόρων. Ειδικότερα η δυνατή, street φωτογραφία του εξωφύλλου, όπως και οι φωτογραφίες των μεσοφύλλων καθώς και η μουσική στο συνοδευτικό της έκδοσης dvd είναι του συναδέλφου δικηγόρου, φωτογράφου και μουσικού Ευάγγελου Κουδωνά. Η φιλμογραφία στο εν λόγω dvd είναι του φωτογράφου και σκηνοθέτη Σπύρου Κανατά. Η μετάφραση του κειμένου μου στα αγγλικά έγινε από τη φιλόλογο Κατερίνα Ψιλοπούλου. Η δε συνολική επιμέλεια της έκδοσης πραγματοποιήθηκε από τον αδερφό μου και εκδότη της Περισπωμένης, Σωτήρη Φασούλα.

Το λεύκωμά μου αυτό παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στις 20.12.2018 στο χώρο της Περισπωμένης, καθώς και τον Μάιο του 2019 στο πλαίσιο της Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου της Θεσσαλονίκης. Παρουσιάστηκε επίσης στην έδρα των εμπειρογνωμόνων της Λομβαρδίας στο Μιλάνο, τον Μάρτιο του 2019 και υπήρξε σχετική δημοσίευση / ανακοίνωση στο σημαντικό επιστημονικό περιοδικό Attualità Grafologica της Ιταλικής Ένωσης Γραφολογίας (A.G.I.). Αφιέρωμα στο λεύκωμα έγινε και στον διαδικτυακό τόπο Street Painting Team. Έπονται δε λίαν προσεχώς κι άλλες παρουσιάσεις του στο εξωτερικό, για τις οποίες θα υπάρξει σχετική ενημέρωση.

Κυρία Φασούλα, σας ευχαριστώ θερμά και σας εύχομαι μία δυναμική συνέχεια στο απαιτητικό και πολύτιμο έργο σας!

Σαςευχαριστώ με τη σειρά μου κι εγώ τόσο για τις ευχές όσο και για τις πολύ ενδιαφέρουσες και στοχευμένες ερωτήσεις σας και σας εύχομαι επίσης καλοτάξιδη συνέχεια στη συγγραφική και ερευνητική σας δραστηριότητα.

Bio
Latest Posts

Αγγελική Καρδαρά

Η Αγγελική Καρδαρά είναι Εισηγήτρια-Συγγραφέας και Εκπαιδεύτρια στο Πρόγραμμα Συμπληρωματικής εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης (E-Learning) του Κέντρου Επιμόρφωσης και Δια Βίου Μάθησης (Κ.Ε.ΔΙ.ΒΙ.Μ.) του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Είναι Διδάκτωρ του Τμήματος Επικοινωνίας & ΜΜΕ του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Φιλόλογος (με εξειδίκευση στη μεσαιωνική και νεοελληνική φιλολογία) και Τακτική Επιστημονική Συνεργάτιδα Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος (ΚΕ.Μ.Ε.). Το θέμα της διδακτορικής διατριβής της, με Επιβλέποντα τον Καθηγητή Γιάννη Πανούση, αφορά τον ιδιαίτερο γλωσσικό κώδικα επικοινωνίας του έγκλειστου πληθυσμού. Από τον Φεβρουάριο του 2020 ανέλαβε και Επιστημονικά Υπεύθυνη του Crime & Media Lab του Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος που αποτελεί Ομάδα Εργασίας για το Έγκλημα και την Απεικόνισή του στα ΜΜΕ. Έχει επάρκεια και άδεια διδασκαλίας τριών ξένων γλωσσών (αγγλικών, γαλλικών, ισπανικών). Εργάζεται στον συναρπαστικό χώρο της εκπαίδευσης, δίνει διαλέξεις και οργανώνει μαθήματα σεμιναριακού τύπου στο αντικείμενο εξειδίκευσής της «Έγκλημα & Media». Επίσης, είναι Επιστημονικά Υπεύθυνη ερευνών εγκληματολογικού, κοινωνικού και μιντιακού ενδιαφέροντος, αρθρογραφεί και συγγράφει. Έχει συγγράψει τα βιβλία: Τρομοκρατία και ΜΜΕ (εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα), Όταν η ψυχή μιλάει (εκδόσεις Υδρόγειος), Φυλακή και Γλώσσα (εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα), Εγχειρίδιο Εγκληματολογίας για τον Αστυνομικό και Δικαστικό Συντάκτη (εκδόσεις Παπαζήση), Σκιαγράφηση του ψυχολογικού προφίλ των εγκληματιών που απασχόλησαν τα ελληνικά ΜΜΕ (1993-2018): Criminal Profiling and Media (εκδόσεις Παπαζήση). Οι «Νέοι Παγιδευμένοι στα Παιχνίδια της Βίας: Εγκλήματα με Δράστες και Θύματα Νέους» είναι το έκτο βιβλίο της και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαζήση.