του Δημήτρη Καλαντζή.
Το Μαδριγάλι είναι ένα είδος κοσμικής, πολυφωνικής, φωνητικής μουσικής που άνθισε την εποχή της Αναγέννησης. Πρωτοεμφανίστηκε στην Ιταλία τον 14ο αιώνα για να ανθίσει τον 16ο αιώνα στις ιταλικές επαύλεις, αποτελώντας την αγαπημένη ψυχαγωγία των καλλιεργημένων ερασιτεχνών μουσικών.
Το κείμενο είναι συνήθως ένα σύντομο ποίημα –σπάνια μεγαλύτερο των 12 στίχων- το οποίο χαρακτηρίζεται από τη λεπτότητα των συναισθημάτων που περιγράφονται και την κομψότητα των λέξεων που χρησιμοποιούνται.
Οι Ιταλοί μαδριγαλιστές περιγράφουν με έναν θαυμάσιο εκφραστικό πλούτο τον θρήνο, τον στεναγμό, το ρίγος και τον θάνατο, ενώ κεντρικό θέμα των πιο εκλεπτυσμένων τραγουδιών είναι ο έρωτας και ο ανικανοποίητος πόθος.
Στα μαδριγάλια τα μουσικά όργανα συμμετέχουν διπλασιάζοντας ή υποκαθιστώντας τις φωνές, δημιουργώντας μοναδικές μουσικές αρμονίες, εκφράζοντας τα συναισθήματα του συνθέτη με ιδιαίτερες χρωματικές αναμείξεις, δραματική άρθρωση και φωνητική δεξιοτεχνία στην απόδοση συγκινησιακά φορτισμένων λέξεων.
Κορυφαίος δημιουργός των ιταλικών μαδριγαλίων είναι ο Claudio Monteverdi που ανάμεσα στο 1587 και το 1637 συνέθεσε οκτώ «βιβλία» με μαδριγάλια που αποτέλεσαν και τον συνδετικό ιστό της Αναγέννησης με την εποχή του Μπαρόκ.
Από το όγδοο βιβλίο που φέρει τον τίτλο «Μαδριγάλια του Έρωτα και του Πολέμου» (Madrigali querrieri et amorosi) επιλέγουμε τον «Θρήνο της Νύμφης».
Ο Ήλιος δεν είχε φέρει
Την ημέρα στον κόσμο ακόμα,
Όταν ένα κορίτσι
Έφυγε από την κατοικία της.Στο χλωμό του πρόσωπο
Θλίψη μπορούσες να δεις,
Συχνά από την καρδιά της
Έβγαινε ένας βαθύς αναστεναγμός.Πετώντας πάνω από λουλούδια,
Περιπλανιόταν, τώρα εδώ, τώρα εκεί,
Και θρηνούσε τις χαμένες της αγάπες
Με αυτόν τον τρόπο:– O αγάπη -έλεγε,
Ατενίζοντας τον ουρανό –
Πού είναι η πίστη
Που ο πλάνος μου υποσχέθηκε; –Δυστυχισμένη!
– Κάνε την αγάπη μου να επιστρέψει
Όπως ήταν παλιά
Ή να με σκοτώσει, έτσι
Δεν θα υποφέρω πια. –Δυστυχισμένη! Δεν μπορεί να αντέξει
Όλη αυτή την παγωνιά!
– Δεν θέλω να με στεναχωρεί πια
Αλλά αν είναι μακριά από μένα.
Όχι! Δεν θα με κάνει να υποφέρωΠλέον, ορκίζομαι!
Είναι περήφανος
Επειδή μαραζώνω γι ‘αυτόν.
Ίσως αν πετάξω μακριά από αυτόν
Με ποθήσει ξανά.Αν τα μάτια της είναι πιο γαλήνια
Από τα δικά μου,
Ω Αγάπη, δεν κρατάει στην καρδιά της
Τόση πίστη και αφοσίωση όσο η δική μου.Και δεν θα λάβεις από αυτά τα χείλη
Φιλιά τόσο γλυκά όσο τα δικά μου,
Ούτε πιο απαλά. Ω, μη μιλάς!
Μη μιλάς! Ξέρεις καλύτερα από αυτό! –Έτσι, ανάμεσα σε δάκρυα περιφρόνησης,
Άπλωσε το κλάμα της στον ουρανό.
Έτσι, στις καρδιές των εραστών
Η αγάπη σμίγει φωτιά και πάγο.
Τα Μαδριγάλια αναδείχθηκαν ξανά στην σύγχρονη μουσική σκηνή τις τελευταίες δεκαετίες, όταν μουσικά σύνολα κυρίως από βόρειες χώρες αποπειράθηκαν την ορθή αναβίωσή τους με αιθέριες φωνές και μουσικά όργανα της Αναγέννησης. Τελευταία, με το συγκεκριμένο μουσικό είδος ασχολήθηκαν και σύνολα από τον ευρωπαϊκό νότο (Ιταλία και Ισπανία), που τους έδωσαν ακόμα πιο ζωηρά ηχοχρώματα. Κάποιες προσπάθειες να «μεταγραφούν» κάποια Μαδριγάλια σε σύγχρονα μουσικά είδη (jazz ή contemporary) δεν είχαν ιδιαίτερη επιτυχία, καθώς όταν τα μαδριγάλια απομονώνονται από το πλαίσιο στο οποίο δημιουργήθηκαν (ιδιαίτερες φωνές και μουσικά όργανα) χάνουν τη μοναδική ευαισθησία που τα κάνει να ακούγονται αποκόσμα, σαν μαγικά.
Ενδεικτική ακρόαση:
Δημήτρης Καλαντζής
