Ένας γενναίος αγώνας κατά της ενδοοικογενειακής βίας

της Αγγελικής Καρδαρά.

Στον πόλεμο κατά του ιού Covid-19, η κοινωνία καλείται να δώσει παράλληλα έναν γενναίο αγώνα κατά της ενδοοικογενειακής βίας σε όλες τις μορφές και τις εκφάνσεις της. Ως ενεργά μέλη της κοινωνίας, ενώνουμε τη φωνή και τις δυνάμεις μας και «σπάμε» τον φόβο και τη σιωπή!

Ο Διεθνής Τύπος ασχολείται με το φλέγον ζήτημα της ενδοοικογενειακής βίας και η επιστημονική κοινότητα κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για την όξυνση και την αύξηση των περιστατικών βίας στο πλαίσιο σχέσεων και οικογενειών.

Ο αναγκαστικός εγκλεισμός αποτελεί μία πολύ ειδική συνθήκη, δύσκολα διαχειρίσιμη για αρκετούς συνανθρώπους μας, ιδίως για όσους βίωναν ήδη μία πολύ σκληρή πραγματικότητα στο σπίτι τους. Η συνθήκη αυτή οδηγεί σε όξυνση τόσο υπαρχόντων προβλημάτων όσο και σε πρόκληση νέων σοβαρών ζητημάτων, κυρίως επαγγελματικής και οικονομικής φύσεως. Αυτή η δυσχερής κατάσταση επιβαρύνει τη συναισθηματική και ψυχολογική κατάσταση των ατόμων και διαταράσσει τις ισορροπίες σε μία οικογένεια, με συνέπεια προϋπάρχουσες κακοποιητικές συμπεριφορές από τη μία να οξύνονται και από την άλλη να έρχονται στο φως αόρατες (καλυμμένες) αλλά πολύ σοβαρές δυσλειτουργίες .

Επομένως, στις χαρακτηριζόμενες «δυσλειτουργικές οικογένειες» (βλ.σχετικό μου άρθρο Δυσλειτουργικές οικογένειες/dysfunctional families και μελέτη περίπτωσης) η περίοδος που διανύουμε είναι εξαιρετικά κρίσιμη, καθώς δημιουργούνται εξαιτίας εγκλεισμού οι προϋποθέσεις εκείνες για υιοθέτηση ακόμα πιο ακραίων και βίαιων συμπεριφορών, ενώ το θύμα είναι περισσότερο «εκτεθειμένο» σε αυτές τις συμπεριφορές και νιώθει απροστάτευτο περνώντας ακόμα και όλη την ημέρα με τον «βασανιστή» του. Ο δράστης, σε αυτές τις συνθήκες, δύναται να οδηγηθεί σε κατάχρηση αλκοόλ ή και ουσιών και χωρίς την κατάλληλη επιστημονική καθοδήγηση δεν θα μπορέσει να διαχειριστεί τον θυμό και να ελέγξει τις εκρήξεις οργής του.

Θύματα ενδοοικογενειακής βίας: Γυναίκες και παιδιά είναι τα πιο συχνά θύματα ενδοοικογενειακής βίας, τα οποία χαρακτηρίζονται «ευάλωτα θύματα» / vulnerable victims. Η βία όμως δεν έχει φύλο και μπορεί να στρέφεται και κατά αντρών, ιδίως κατά ηλικιωμένων μελών της οικογένειας ή μελών της οικογένειας με αναπηρίες κ.λπ. (βλ. σχετικό μου άρθρο Η βία δεν έχει «φύλο»: Θυματοποίηση αντρών / male victimization ).

Μορφές και εκφάνσεις ενδοοικογενειακής βίας: Τα «πρόσωπα» της βίας ποικίλουν και είναι επικίνδυνα. Η ενδοοικογενειακή βία μπορεί να εμφανίζεται με μορφές όπως είναι η λεκτική και ψυχολογική βία, η οικονομική εκμετάλλευση, η σωματική και η σεξουαλική κακοποίηση.Κύριες εκφάνσεις ενδοοικογενειακής βίας αποτελεί η βία μεταξύ συζύγων ή συντρόφων, οι επιθέσεις εφήβων προς τους γονείς τους, η κακοποίηση και εκμετάλλευση ανήλικων ή ηλικιωμένων μελών της οικογένειας.

Γιατί το θύμα υπομένει τη βία: Παρά τις επικίνδυνες καταστάσεις που βιώνει το θύμα ενδοοικογενειακής βίας, απειλητικές ακόμα και για τη ζωή του, συχνά υπομένει για πολλά χρόνια τη βία. Οι λόγοι είναι πολλοί, με συνηθέστερους, σύμφωνα με τις διεθνείς μελέτες: την οικονομική και ψυχολογική εξάρτηση από τον δράστη, την έλλειψη υποστηρικτικού περιβάλλοντος που θα μπορούσε να του παρέχει στήριξη, τη χαμηλή αυτοεκτίμησή του, την εξάρτηση -σε κάποιες περιπτώσεις- από ουσίες ή/ και αλκοόλ που καθιστά το θύμα ανίκανο να αντιδράσει, ενώ καταγράφονται και περιπτώσεις όπου το θύμα έχει υποστεί κατά την παιδική του ηλικία κακοποίηση από τον πατέρα του ή άλλο μέλος της οικογένειας, με συνέπεια να θεωρεί «θεμιτό» να υφίσταται βία. Όπως αντίστοιχα και ο δράστης μπορεί να έχει μεγαλώσει σε κακοποιητικό περιβάλλον και να «αντιγραφεί» βίαιες συμπεριφορές που έχει ο ίδιος υποστεί από τους γονείς του. Άρα, η πρόληψη και η έγκαιρη παρέμβαση σε κακοποιητικά περιβάλλοντα είναι αναγκαία βήματα για να σπάσει ο φαύλος κύκλος της βίας, ειδικά όταν και το άτομο που υιοθετεί κακοποιητικές συμπεριφορές και το άτομο που υφίσταται αυτές τις συμπεριφορές είναι θύματα κακοποίησης από τους γονείς τους ή έχουν μεγαλώσει σε ένα οικογενειακό περιβάλλον από το οποίο δεν έλαβαν ποτέ αγάπη, στοργή και δεν έμαθαν να εκφράζουν τα συναισθήματά τους (κρυμμένες δυσλειτουργίες).

Η επίρριψη της ευθύνης στα θύματα από τον δράστη – ένα πολύ σοβαρό στοιχείο που πρέπει να γνωρίζουμε: Ένα σημαντικό στοιχείο που καταγράφεται σε υποθέσεις ενδοοικογενειακής βίας και πρέπει να αναδειχθεί ώστε αυτές οι υποθέσεις να αντιμετωπιστούν με πιο αποτελεσματικό και ουσιαστικό τρόπο, είναι ότι ο δράστης συχνά θεωρεί τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας υπαίτια για την όξυνση των προβλημάτων του, οικονομικών, συναισθηματικών κ.λπ. Η μη ανάληψη προσωπικής ευθύνης από τον δράστη, τον οδηγεί στο να ενοχοποιεί την οικογένειά του για οτιδήποτε αρνητικό συμβαίνει και να μην καταβάλλει προσπάθεια για να βελτιώσει τις συνθήκες ζωής και να επιλύσει τα προβλήματά του.

Μέτρα αντιμετώπισης του φαινομένου: Διαπιστώνεται από τα παραπάνω ότι πρόκειται για ένα πολυσύνθετο και πολυδιάστατο ζήτημα που απαιτεί ολιστική προσέγγιση προκειμένου να δοθούν αποτελεσματικές λύσεις. Η διαχείριση της κατάστασης απαιτεί πιο αποφασιστικά μέτρα για την προστασία των θυμάτων. Αυτό στην πράξη σημαίνει:

Κατάλληλη εκπαίδευση των αστυνομικών αρχών ώστε να μην αποτρέπεται το θύμα από το να κάνει καταγγελία εξαιτίας φόβου στιγματισμού και δευτερογενούς θυματοποίησης.
Επίσπευση των διαδικασιών και άμεση απομάκρυνση του θύματος από το κακοποιητικό περιβάλλον, με ενίσχυση των δομών φιλοξενίας, γιατί το θύμα κινδυνεύει όσο παραμένει στο κακοποιητικό περιβάλλον χωρίς ο δράστης να παρακολουθεί κάποιο πρόγραμμα διαχείρισης θυμού και χωρίς να αντιμετωπίζει με τη βοήθεια του ειδικού τα προβλήματά του. Σε αυτές τις υποθέσεις, ας μην παραβλέπουμε την πολύ σημαντική διάσταση του θέματος ότι ο χρόνος μετράει αντίστροφα, με συνέπεια η σωματική ακεραιότητα αλλά και η ψυχική υγεία των θυμάτων να απειλούνται όσο δεν λαμβάνονται μέτρα και το θύμα είναι έρμαιο των ακραίων και ανεξέλεγκτων συμπεριφορών του δράστη.
Μεγαλύτερη αφύπνιση και ευαισθητοποίηση του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου, γιατί το έγκλημα της ενδοοικογενειακής βίας διαπράττεται δίπλα μας.
Ενίσχυση της πρόληψης και έγκαιρη παρέμβαση στις χαρακτηριζόμενες «δυσλειτουργικές οικογένειες» ώστε να προστατευθούν οι ανήλικοι που βρίσκονται σε κίνδυνο και να «σπάσει» ο φαύλος κύκλος βίας. Εδώ ο ρόλος της εκπαίδευσης και της κοινωνικής μέριμνας είναι πολύ σημαντικός.
Διερεύνηση του ρόλου του στενού συγγενικού και φιλικού περιβάλλοντος, γιατί δυστυχώς σε πολλές υποθέσεις το ίδιο το περιβάλλον προτρέπει το θύμα να παραμείνει στο κακοποιητικό περιβάλλον και να υπομείνει τις βίαιες συμπεριφορές, ενώ καταγράφονται και περιπτώσεις όπου το στενό συγγενικό ή φιλικό περιβάλλον «δυναμιτίζει» αυτές τις συμπεριφορές παρεμβαίνοντας με αρνητικό τρόπο στη σχέση του ζευγαριού/ της οικογένειας. Συνεπώς, οφείλει και το περιβάλλον να αντιληφθεί το βάρος της ευθύνης του και να λειτουργήσει υποστηρικτικά και θετικά.
Αύξηση των εκστρατειών ενημέρωσης, με σαφείς οδηγίες στα θύματα για τα δικαιώματά τους και για τους φορείς στους οποίους μπορούν να απευθυνθούν ή/ και να στείλουν μήνυμα εάν βρίσκονται σε κίνδυνο.
Ενίσχυση του ρόλου των δομών που μπορούν να φιλοξενήσουν θύματα ενδοοικογενειακής βίας και γενικότερα του ρόλου των κοινωνικών υπηρεσιών, προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις αυξανόμενες ανάγκες των ατόμων και των οικογενειών.
Τέλος, στο πλαίσιο της ολιστικής προσέγγισης του φαινομένου η Πολιτεία πρέπει να παρέχει δωρεάν, εξειδικευμένα προγράμματα στους δράστες που το επιθυμούν, ώστε να τροποποιήσουν τη συμπεριφορά τους, λαμβάνοντας υπ’ όψιν μας ότι για να δοθεί μία ουσιαστική και αποτελεσματική λύση, το πολυσύνθετο αυτό ζήτημα πρέπει να προσεγγιστεί από όλες τις πλευρές του και με βάση το δίπολο δράστης-θύμα.

Ολοκληρώνοντας το παρόν άρθρο, κρίνω πολύτιμο να περάσουμε δύο σημαντικά μηνύματα.

Προς τους συνανθρώπους μας που βιώνουν τη σκληρή αυτή πραγματικότητα, το μήνυμά μας είναι δυνατό και ξεκάθαρο. Είμαστε δίπλα σας. Σας στηρίζουμε. Ενώνουμε μαζί σας τη φωνή μας. Δεν φέρετε καμία ευθύνη για τη νοσηρή και εξαιρετικά επικίνδυνη κατάσταση που βιώνετε στην οικογένειά σας ή στη σχέση σας. Δεν είναι δείγμα «αγάπης» ή «ενδιαφέροντος» η βία. Αντίθετα, η βία μπορεί να οδηγήσει ακόμα και στην αφαίρεση της ανθρώπινης ζωής (βλ. σχετικά Κορωνοϊος και ενδοοικογενειακή βία – Πρώτο Θέμα).

Το μήνυμα προς τα άτομα που υιοθετούν βίαιες συμπεριφορές, ας είναι επίσης ξεκάθαρο. Χρειάζεται δύναμη για να παραδεχτείτε ότι κακοποιείτε κάποιο μέλος της οικογένειάς σας. Εάν θέλετε πραγματικά να αλλάξετε, μπορείτε. Όπως υπογραμμίζουν οι ειδικοί, διεθνώς[1], είναι σημαντικό να ληφθούν υπ’ όψιν, μεταξύ άλλων, τα παρακάτω (ενδεικτικά θεώρησα σκόπιμο να αναφέρω):

· Να προσπαθήσετε να αναλάβετε την ευθύνη για τη συμπεριφορά σας. Δεν μπορείτε συνεχώς να επιρρίπτετε τις ευθύνες για τις πράξεις σας στην οικογένειά σας/ στη σχέση σας ή στο ποτό, στα ναρκωτικά, το άγχος ή τα επαγγελματικά και οικονομικά προβλήματα.

· Προσπαθήστε να αποδεχθείτε ότι η κακοποιητική συμπεριφορά πηγάζει από την επιθυμία σας να ελέγχετε το άτομο ή τα άτομα που κακοποιείτε. Με αυτό τον τρόπο θα μπορέσετε να κατανοήσετε τους τρόπους με τους οποίους ασκείτε αυτό τον έλεγχο και γιατί συμπεριφέρεστε έτσι.

· Συνειδητοποιήστε ότι έχετε επιλογή. Επιλέγετε να είστε βίαιοι και μπορείτε να επιλέξετε να μην είστε. Μπορείτε να επιλέξετε να εκφράσετε τα συναισθήματά σας, αντί να χρησιμοποιήσετε θυμό, βία και άλλες καταχρηστικές συμπεριφορές.

· Είναι σημαντικό να κατανοήσετε ότι και η σχέση σας έχει δικαίωμα να ζήσει χωρίς να κυριαρχείται και να ελέγχεται.

· Ζητήστε βοήθεια από ειδικούς.

Θα σταθώ ιδίως στο τελευταίο σημείο, τη βοήθεια και στήριξη από τους ειδικούς επιστήμονες που έχουν τις κατάλληλες γνώσεις και την απαιτούμενη πείρα ώστε να παρέχουν στο άτομο που επιθυμεί τη δυνατότητα να τροποποιήσει τη συμπεριφορά του και να ανοίξει ένα νέο κεφάλαιο στη ζωή του. Να ζήσει και το ίδιο χωρίς βία στη ζωή του. Να μάθει να εκφράζει τα συναισθήματά του με τη δύναμη του λόγου και όχι με τη σωματική δύναμη. Η ανάληψη της ατομικής ευθύνης είναι σε κάθε περίπτωση πολύ σημαντική.

Συμπερασματικά, το φαινόμενο της ενδοοικογενειακής βίας είναι πολυσύνθετο και πολυδιάστατο. Αναγκαία για την αντιμετώπισή του: η ολιστική προσέγγιση με μέτρα που αφορούν τόσο το θύμα όσο και τον δράστη, η μεγαλύτερη κοινωνική ευαισθησία τόσο από τους αρμόδιους φορείς όσο και από όλους τους πολίτες και η ολοκληρωμένη ενημέρωση από τα ΜΜΕ με ανάδειξη των κρίσιμων πτυχών του φαινομένου που ρίχνουν φως σε ορατές αλλά και αόρατες δυσλειτουργίες, σε κοινωνικές παθογένειες και στον τρόπο σκέψης δραστών και θυμάτων.

[1] https://www.refuge.org.uk/get-help-now/help-for-men/i-am-an-abuser/

Σκίτσο ανάρτησης – πρωτότυπο: Jane Fox@flickr.

Bio
Latest Posts

Αγγελική Καρδαρά

Η Αγγελική Καρδαρά είναι Εισηγήτρια-Συγγραφέας και Εκπαιδεύτρια στο Πρόγραμμα Συμπληρωματικής εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης (E-Learning) του Κέντρου Επιμόρφωσης και Δια Βίου Μάθησης (Κ.Ε.ΔΙ.ΒΙ.Μ.) του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Είναι Διδάκτωρ του Τμήματος Επικοινωνίας & ΜΜΕ του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Φιλόλογος (με εξειδίκευση στη μεσαιωνική και νεοελληνική φιλολογία) και Τακτική Επιστημονική Συνεργάτιδα Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος (ΚΕ.Μ.Ε.). Το θέμα της διδακτορικής διατριβής της, με Επιβλέποντα τον Καθηγητή Γιάννη Πανούση, αφορά τον ιδιαίτερο γλωσσικό κώδικα επικοινωνίας του έγκλειστου πληθυσμού. Από τον Φεβρουάριο του 2020 ανέλαβε και Επιστημονικά Υπεύθυνη του Crime & Media Lab του Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος που αποτελεί Ομάδα Εργασίας για το Έγκλημα και την Απεικόνισή του στα ΜΜΕ. Έχει επάρκεια και άδεια διδασκαλίας τριών ξένων γλωσσών (αγγλικών, γαλλικών, ισπανικών). Εργάζεται στον συναρπαστικό χώρο της εκπαίδευσης, δίνει διαλέξεις και οργανώνει μαθήματα σεμιναριακού τύπου στο αντικείμενο εξειδίκευσής της «Έγκλημα & Media». Επίσης, είναι Επιστημονικά Υπεύθυνη ερευνών εγκληματολογικού, κοινωνικού και μιντιακού ενδιαφέροντος, αρθρογραφεί και συγγράφει. Έχει συγγράψει τα βιβλία: Τρομοκρατία και ΜΜΕ (εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα), Όταν η ψυχή μιλάει (εκδόσεις Υδρόγειος), Φυλακή και Γλώσσα (εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα), Εγχειρίδιο Εγκληματολογίας για τον Αστυνομικό και Δικαστικό Συντάκτη (εκδόσεις Παπαζήση), Σκιαγράφηση του ψυχολογικού προφίλ των εγκληματιών που απασχόλησαν τα ελληνικά ΜΜΕ (1993-2018): Criminal Profiling and Media (εκδόσεις Παπαζήση). Οι «Νέοι Παγιδευμένοι στα Παιχνίδια της Βίας: Εγκλήματα με Δράστες και Θύματα Νέους» είναι το έκτο βιβλίο της και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαζήση.