«Μ’ από την κόλασή μου στο φωνάζω: εικόνα σου είμαι, κοινωνία, και σου μοιάζω»

της Αγγεκικής Καρδαρά.

*Να σημειώσω ότι το άρθρο γράφτηκε πριν από την πολύ σοβαρή εξέλιξη, με την απαράδεκτη δήλωση παίκτη που προκάλεσε ισχυρότατες κοινωνικές αντιδράσεις αλλά και την παρέμβαση του κυβερνητικού εκπροσώπου, κ. Στέλιου Πέτσα, ο οποίος με ανάρτησή του στο Twitter δήλωσε τα εξής: «Με αφορμή δημοσιεύματα σχετικά με διάλογο σε τηλεοπτικό ριάλιτι, με περιεχόμενο χυδαία σεξιστικό που παραπέμπει ακόμα και σε εγκληματική πράξη, έχω ζητήσει την άμεση διερεύνηση από το ΕΣΡ. Επικοινώνησα επίσης με τον τηλεοπτικό σταθμό και θεωρώ αυτονόητη την άμεση αντίδρασή του». Η δήλωση του συμμετέχοντα είναι ενδεικτική της λογικής αυτού του τύπου των ριάλιτι που στο βωμό της τηλεθέασης δεν θα διστάσουν να “βιάσουν” προσωπικότητες. Οι ιθύνοντες των τηλεοπτικών μέσων πρέπει να αναλάβουν τις ευθύνες τους και επιτέλους να επενδύσουν σε αλλού τύπου προγράμματα, σταματώντας την αναπαραγωγή επικίνδυνων κοινωνικών στερεοτύπων, την ανθρωποφαγία την καλλιέργεια φανατισμού και μισούς. Γιατί στη σύγχρονη εποχή το κοινό, που κάποτε χαρακτηριζόταν μόνο “αδηφάγο”, πλέον έχει και δύναμη και μέσω των social media αντιδρά σε χυδαιότητες. Χυδαιότητες που δυστυχώς καταδεικνυουν την έλλειψη παιδείας, την ανάγκη εκπαίδευσης και ενημέρωσης. Τα ΜΜΕ στην παρούσα φαση, με αφορμή το γεγονός αυτό, οφείλουν να επιτελέσουν τον ρόλο της ενημέρωσης και να μιλήσουν για τα ανθρώπινα δικαιώματα, για τον σεβασμό στον συνάνθρωπο και την αξία κάθε ατόμου. Αυτές οι θλιβερές καταστάσεις, συνεπώς, πρέπει να μας προβληματίσουν και να οδηγήσουν άμεσα σε δράσεις που θα ενημερώνουν για καίρια ζητήματα, όπως είναι το έγκλημα του βιασμού, η βία στο πλαίσιο μίας σχέσης και οι επικίνδυνες μορφές που δύναται να λάβει, ο εκφοβισμός, η κοινωνική περιθωριοποίηση κ.λπ.

«Μ’ από την κόλασή μου στο φωνάζω:
εικόνα σου είμαι, κοινωνία, και σου μοιάζω»

20 χρόνια μετά ο «Μεγάλος Αδελφός» επέστρεψε στους τηλεοπτικούς μας δέκτες. Σε μία νέα εποχή ασφαλώς. Όπου μάλλον δεν μας χρειάζεται ένας «Μεγάλος Αδελφός», καθώς οικειοθελώς η κάμερα βρίσκεται ήδη σπίτι μας καταγράφοντας ακόμα και προσωπικές στιγμές της ζωής μας που προβάλλονται σε απευθείας σύνδεση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μετατρέποντας εύκολα τον καθένα από εμάς σε έναν «μικρό ήρωα της καθημερινότητας».

Να υπενθυμίσουμε στο σημείο αυτό ότι με το μυθιστόρημά του «1984» ο Τζορτζ Οργουελ εισήγαγε στην αγγλική γλώσσα και από εκεί σε όλον τον κόσμο όρους, όπως «Big Brother», «Doublethink» «Newspeak», «Thought Police», που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο αποτελώντας λέξεις-κλειδιά της καθημερινής επικοινωνίας και δίνοντας το έναυσμα για προβληματισμό αλλά και για ενδιαφέρουσες συζητήσεις με κοινωνικές προεκτάσεις και διαστάσεις.

Όπως διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο του βιβλίου:

«Το ολοκληρωτικό καθεστώς του Μεγάλου Αδελφού, παρακολουθώντας συνεχώς τους πάντες και τα πάντα μέσα από αμέτρητες διαδραστικές τηλεοθόνες, ασκεί τον απόλυτο έλεγχο στις πράξεις και τις συνειδήσεις.

Όλα προσαρμόζονται στη μία και μοναδική αλήθεια, αυτή που πρεσβεύει το Κόμμα, ο μόνος αλάθητος μηχανισμός, του οποίου προσωποποίηση είναι ο Μεγάλος Αδελφός. Όλα, ακόμα και το παρελθόν: όποιος ελέγχει το παρελθόν ελέγχει το μέλλον, και όποιος ελέγχει το παρόν ελέγχει το παρελθόν.

Το έγκλημα της σκέψης είναι θανάσιμο αμάρτημα. Γι’ αυτό πρέπει να εξαλειφθεί οτιδήποτε οδηγεί στη διάπραξή του: ελευθερία, γλώσσα, ανθρώπινα αισθήματα. Και όποιος υποπέσει σε έγκλημα σκέψης, πρέπει να οδηγηθεί στον θάνατο αναμορφωμένος: θα πεθάνει αγαπώντας τον Μεγάλο Αδελφό.

Όταν ο Όργουελ έγραφε το βιβλίο του, το 1984 ήταν μέλλον. Σήμερα είναι παρελθόν. Αλλά, μετά από το έργο αυτό, το πραγματικό 1984 θα είναι πάντα μια χρονιά του μέλλοντος, η πρώτη του ζοφερού μιλένιουμ που απειλεί την ανθρώπινη ιστορία.

Ένα από τα μεγαλύτερα βιβλία του εικοστού αιώνα, το 1984 διαβάστηκε σαν μανιφέστο και θαυμάστηκε σαν προφητεία. Η εφιαλτική του αλήθεια για το κράτος της θανατερής τρομοκρατίας απέχει μόλις ένα βήμα από το να γίνει πραγματικότητα: ήδη ο Μεγάλος Αδελφός μας βλέπει».

Επίσης, όπως πολύ εύστοχα είχε επισημάνει ο Αναστάσης Βιστωνίτης στο άρθρο του υπό τον τίτλο Στο βασίλειο του μεγάλου αδελφού στη στήλη «ΒΙΒΛΙΑ» της εφημερίδας «ΤΟ ΒΗΜΑ» στις 3-3-2002 (24-11-2008 διαδικτυακά εδώ https://www.tovima.gr/2008/11/24/books-ideas/sto-basileio-toy-megaloy-adelfoy/): ‘Εκείνο που καθιστά ανατριχιαστικά προφητικό το 1984 είναι η διαπίστωση ότι σήμερα όχι μόνο ο Μεγάλος Αδελφός βρίσκεται παντού, αλλά και ότι δεν είναι λίγοι όσοι συνεπαίρνονται από τη «χαρά» της σκλαβιάς. Χιλιάδες άνθρωποι στη Δύση θα το θεωρούσαν μεγάλη τύχη να τους κλείσουν στο σπίτι του Μεγάλου Αδελφού. Περνώντας από την ανάκριση, που είναι η καθεστωτική μορφή της πλύσης εγκεφάλου, ο ήρωας του Οργουελ καταλήγει στο τέλος με δάκρυα χαράς στα μάτια να «συνειδητοποιήσει» ότι ανέκαθεν αγαπούσε τον Μεγάλο Αδελφό. Τώρα όμως έχουμε προχωρήσει ένα βήμα πιο πέρα. Ο Μεγάλος Αδελφός δε χρειάζεται καν να προβάλλει την εικόνα του στην οθόνη. Τον έχει αντικαταστήσει η κάμερα, το βιομηχανικό «ξόανο» που έχει πάρει το όνομά του. Η ελευθερία εκχωρείται πλέον «ελεύθερα»’.

Θα έλεγα πάντως ότι 20 χρόνια μετά μάλλον δεν προκαλεί έκπληξη η επιστροφή του «Μεγάλου Αδελφού» στους τηλεοπτικούς μας δέκτες. Το αξιοσημείωτο θα ήταν εάν 20 χρόνια μετά αντί του «Big Brother» προβαλλόταν μια καινοτόμα εκπομπή ερευνητικής δημοσιογραφίας με πρόσωπα της νέας γενιάς δημοσιογράφων, δεδομένου ότι η τηλεόραση δεν είναι μόνο θέαμα αλλά και ενημέρωση. Μακάρι, επομένως, η τηλεόραση να τολμήσει να αναδείξει και την άλλη πλευρά της κοινωνίας, να προβάλλει και τη νέα γενιά που σκέπτεται, προβληματίζεται, αναδεικνύει κρίσιμα ζητήματα, επιβραβεύει τη συνεργασία και την αλληλεγγύη και όχι την προδοσία, τολμά να μιλήσει για καίρια θέματα που εξακολουθούν να θεωρούνται «ταμπού» στη σύγχρονη κοινωνία, συγκινείται αληθινά, διεκδικεί όνειρα, αγωνίζεται για την υλοποίηση στόχων.

Όσο για τη λογική που αυτού του τύπου τα ριάλιτι προάγουν «για να σωθείς, για να φτάσεις στον στόχο, πρέπει -κοιτάζοντας την κάμερα- να καρφώσεις, να προδώσεις, να ψηφίσεις αρνητικά», η οποία προσωπικά με ανατριχιάζει, σίγουρα αντιπροσωπεύει εφαρμοζόμενες στην κοινωνία μας πρακτικές, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι πρέπει να επικροτείται από τα ΜΜΕ και να προβάλλεται ως «μονόδρομος», γιατί και στην κοινωνία μας υπάρχει το δικαίωμα της επιλογής και επίσης, ειδικά σε περιόδους κρίσεων όπως αυτές που πολύ έντονα έχουμε βιώσει με την οικονομική-κοινωνική κρίση και πλέον και με την υγειονομική, η ανάγκη για εποικοδομητικές συνεργασίες και για κοινωνική αλληλεγγύη αναδείχθηκαν και αποδείχθηκαν πολύτιμες σε αρκετές περιπτώσεις .

Συνεπώς, πιο πολύ και από το «κοίταγμα» από την κλειδαρότρυπα και τις συνθήκες εγκλεισμού που οδηγούν τους ανθρώπους στα όρια με αποτέλεσμα να αποκαλύπτουν τις πιο «σκοτεινές» πλευρές τους, εμένα με τρομάζει η καλλιέργεια μίας λογικής που στηρίζεται σε στρατηγικές του τύπου «ο θάνατός σου, η ζωή μου» ή ότι για την επίτευξη των στόχων είσαι «υποχρεωμένος», εάν κριθεί αναγκαίο, να προδώσεις ακόμα και όσους σε εμπιστεύονται.

Τέλος, μάλλον δείγμα «οπισθοδρόμησης» θα χαρακτήριζα το ότι εν έτει 2020, με αφορμή ένα ριάλιτι, συζητάμε ακόμα για τις ερωτικές και σεξουαλικές προτιμήσεις των συνανθρώπων μας. Αναρωτιέμαι μάλιστα πόση υποκρισία μπορεί να κρύβει μέσα της αυτή η ενασχόληση, όταν όλοι μας γνωρίζουμε πόσο σύνθετες και περίπλοκες είναι οι ανθρώπινες σχέσεις. Άνθρωποι καθημερινά χωρίζουν, κάνουν παράλληλες σχέσεις, απατούν, προδίδουν, αναζητούν το κάτι άλλο, καταπιέζουν, καταπιέζονται. Κι όμως, πόσο εύκολο είναι να «στήσουμε στον τοίχο» έναν άνθρωπο που δηλώνει ανοιχτά ότι είναι ευτυχισμένος επειδή είναι ομοφυλόφιλος και αντίθετα να «κλείνουμε πονηρά το μάτι» στην «υπέροχη» οικογένεια που ζει μέσα στο ψέμα και την κοροϊδία. Αντίστοιχα θα στήσουμε λαϊκά δικαστήρια στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για το θύμα του βιασμού ή για τη γυναίκα που υπήρξε θύμα επίθεσης με βιτριόλι εξάγοντας το αυθαίρετο συμπέρασμα ότι ήταν «γκομενοδουλειά», αντί να μας προβληματίσει η φρίκη μίας τόσο ειδεχθούς εγκληματικής πράξης στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία, αλλά και για το νεαρό αγόρι που υπήρξε θύμα bullying επειδή….ήταν ευγενικό ταυτίζοντας, δηλαδή, την ευγένεια με άμεσο ή έμμεσο τρόπο με την «αδυναμία» και όχι με την παιδεία!

Είναι μάλλον αξιοθρήνητο ότι συχνά κατακρίνουμε ό, τι δεν τολμάμε να ζήσουμε. Ο gay που τόλμησε να ζήσει ελεύθερα και όχι σε έναν ψεύτικο γάμο, γιατί δεν φοβήθηκε να πολεμήσει τα κοινωνικά στερεότυπα είναι, θεωρώ, πολύ πιο ευτυχισμένος από έναν άνθρωπο που ζει με επιλογές που ικανοποιούν μέν τα κοινωνικά «πρέπει», αλλά όχι τα προσωπικά του «θέλω».

Συνοψίζοντας, τα προβλήματα βρίσκονται αλλού. Στη βία, στις διακρίσεις, στις ύπουλες μορφές που λαμβάνει ο εκφοβισμός και όλα αυτά τα ζητήματα, μακάρι, να τα αναδείξει με τρόπο ουσιαστικό μία εκπομπή ερευνητικής δημοσιογραφίας. Ως προς το τι κάνει το κάθε άτομο, όταν τα φώτα σβήσουν και όταν το φωτάκι της κάμερας κλείσει, δεν μας αφορά και σε πολλές περιπτώσεις δεν θα το μάθουμε ποτέ όσο κι αν προσπαθήσουμε να κοιτάξουμε από την «κλειδαρότρυπα».

Το βέβαιο είναι ότι ο καθένας μας, σε αυτήν τη ζωή, αναζητά την ευτυχία. Με τον δικό του τρόπο και μέσα από τον δικό του δρόμο…

Bio
Latest Posts

Αγγελική Καρδαρά

Η Αγγελική Καρδαρά είναι Εισηγήτρια-Συγγραφέας και Εκπαιδεύτρια στο Πρόγραμμα Συμπληρωματικής εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης (E-Learning) του Κέντρου Επιμόρφωσης και Δια Βίου Μάθησης (Κ.Ε.ΔΙ.ΒΙ.Μ.) του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Είναι Διδάκτωρ του Τμήματος Επικοινωνίας & ΜΜΕ του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Φιλόλογος (με εξειδίκευση στη μεσαιωνική και νεοελληνική φιλολογία) και Τακτική Επιστημονική Συνεργάτιδα Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος (ΚΕ.Μ.Ε.). Το θέμα της διδακτορικής διατριβής της, με Επιβλέποντα τον Καθηγητή Γιάννη Πανούση, αφορά τον ιδιαίτερο γλωσσικό κώδικα επικοινωνίας του έγκλειστου πληθυσμού. Από τον Φεβρουάριο του 2020 ανέλαβε και Επιστημονικά Υπεύθυνη του Crime & Media Lab του Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος που αποτελεί Ομάδα Εργασίας για το Έγκλημα και την Απεικόνισή του στα ΜΜΕ. Έχει επάρκεια και άδεια διδασκαλίας τριών ξένων γλωσσών (αγγλικών, γαλλικών, ισπανικών). Εργάζεται στον συναρπαστικό χώρο της εκπαίδευσης, δίνει διαλέξεις και οργανώνει μαθήματα σεμιναριακού τύπου στο αντικείμενο εξειδίκευσής της «Έγκλημα & Media». Επίσης, είναι Επιστημονικά Υπεύθυνη ερευνών εγκληματολογικού, κοινωνικού και μιντιακού ενδιαφέροντος, αρθρογραφεί και συγγράφει. Έχει συγγράψει τα βιβλία: Τρομοκρατία και ΜΜΕ (εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα), Όταν η ψυχή μιλάει (εκδόσεις Υδρόγειος), Φυλακή και Γλώσσα (εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα), Εγχειρίδιο Εγκληματολογίας για τον Αστυνομικό και Δικαστικό Συντάκτη (εκδόσεις Παπαζήση), Σκιαγράφηση του ψυχολογικού προφίλ των εγκληματιών που απασχόλησαν τα ελληνικά ΜΜΕ (1993-2018): Criminal Profiling and Media (εκδόσεις Παπαζήση). Οι «Νέοι Παγιδευμένοι στα Παιχνίδια της Βίας: Εγκλήματα με Δράστες και Θύματα Νέους» είναι το έκτο βιβλίο της και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαζήση.