Το «φαινόμενο του φωτοστέφανου» σε δράστες εγκληματικών πράξεων

της Αγγελικής Καρδαρά.

Στo postmodern.gr θέλουμε να δίνουμε τον λόγο στους νέους και να παρουσιάζουμε τα πορίσματα ερευνητικών εργασιών επιστημόνων για ενδιαφέροντα θέματα που μας δίνουν το έναυσμα για σκέψη, προβληματισμό και για μία ευρύτερη συζήτηση εγκληματολογικού και κοινωνικού ενδιαφέροντος. Πεποίθησή μας είναι ότι τα ΜΜΕ οφείλουν να δώσουν το βήμα στην κριτικά σκεπτόμενη νεολαία που αγωνίζεται για ένα καλύτερο μέλλον. Να δώσουν την πολύτιμη δυνατότητα στους σύγχρονους νέους να καταθέσουν τις σκέψεις, τις απόψεις αλλά και προτάσεις τους για καίρια ζητήματα που τους απασχολούν και τους προβληματίζουν. Να τους ακούσουμε με προσοχή και να προβληματιστούμε μαζί τους για το αύριο. Η ανάγκη αυτή καθίσταται ακόμα πιο επιτακτική τη φετινή χρονιά όπου η τηλεόραση επιστρέφει σε ριάλιτι που παρουσιάζουν μία εικόνα της κοινωνίας μας, στην οποία θεωρώ ότι πολλοί νέοι θα ήθελαν να προβάλλουν έναν αντίλογο και να παρουσιάσουν κάτι πολύ πιο ουσιαστικό. Την άλλη «όψη του νομίσματος», το σύνολο όλων εκείνων που σκέπτονται, κρίνουν και δημιουργούν σημαντικό έργο, παρά τις δυσκολίες και τις αντιξοότητες. Το μήνυμά μας πρέπει να είναι, επομένως, πολύ δυνατό!

**Μαρία Κράνη, Κοινωνιολόγος – Εγκληματολόγος.**

Η έρευνα με τίτλο «The “halo effect”: The effects of criminal offenders’ physical attractiveness» για το blog της μη κυβερνητικής/ μη κερδοσκοπικής οργάνωσης διαπανεπιστημιακού χαρακτήρα SAFIA (Student Association For International Affairs) εκπονήθηκε από την κ. Μαρία Κράνη, Κοινωνιολόγο – Εγκληματολόγο (απόφοιτη του Τμήματος Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου και του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Εγκληματολογία», του ίδιου Πανεπιστημίου), η οποία εντάχθηκε στην ομάδα έρευνας και αρθρογραφίας Κοινωνικών και Ανθρωπιστικών ζητημάτων της SAFIA τον Φεβρουάριο 2020.

Link έρευνας: https://thesafiablog.com/2020/09/15/the-halo-effect-the-effects-of-criminal-offenders-physical-attractiveness/.

Το «φαινόμενο του φωτοστέφανου» («halo effect») αναφέρεται στην τάση των ατόμων να αξιολογούν ένα άτομο με ευνοϊκό ή δυσμενή τρόπο λόγω πεποιθήσεων ή ενδείξεων ότι κάποιος έχει θετικά χαρακτηριστικά που φαίνεται να επισκιάζουν όλα τα άλλα (ίσως όχι τόσο θετικά) χαρακτηριστικά τους. Η έρευνα εξετάζει το εν λόγω φαινομένου σε συσχετισμό με τους δράστες εγκληματικών πράξεων και την ποινική μεταχείρισή τους, διερευνώντας τους τρόπους με τους οποίους η ελκυστικότητα ενός δράστη επηρεάζει τόσο την επίσημη όσο και την ανεπίσημη κοινωνική αντίδραση.

Γράφει η κ. Κράνη

Σκοπός της έρευνας

Η παρούσα έρευνα εξετάζει τους τρόπους με τους οποίους η ελκυστικότητα ενός ατόμου επηρεάζει την αλληλεπίδρασή του με το περιβάλλον του, υπο το πρίσμα του ψυχολογικού «φαινομένου του φωτοστέφανου». Πιο συγκεκριμένα, εξετάζονται οι τρόποι με τους οποίους η ελκυστικότητα ενός δράστη επηρεάζει τόσο την επίσημη όσο και την ανεπίσημη κοινωνική αντίδραση.

Το φαινόμενο του φωτοστέφανου

Το «φαινόμενο του φωτοστέφανου» («halo effect») αναφέρεται στην τάση των ατόμων να αξιολογούν ένα άτομο με ευνοϊκό ή δυσμενή τρόπο λόγω πεποιθήσεων ή ενδείξεων ότι κάποιος έχει θετικά χαρακτηριστικά που φαίνεται να επισκιάζουν όλα τα άλλα (ίσως όχι τόσο θετικά) χαρακτηριστικά τους (Roeckelein, 2006, σελ. 263). Το «φαινόμενο του φωτοστέφανου» αποτελεί μια γνωστική προκατάληψη, ωστόσο, αυτή η εξοικείωση υπάρχει κυρίως σε ασυνείδητο επίπεδο. Με απλά λόγια, είναι η τάση να κρίνουμε τα ατομικά χαρακτηριστικά κάποιου σύμφωνα με τα γενικά συναισθήματα που μας προκαλεί κάποιος (Soper & Piepkorn, 2018, σελ. 1).

Πολλοί ψυχολόγοι έχουν προτείνει ότι εκείνα τα άτομα που διαθέτουν ελκυστικά εξωτερικά χαρακτηριστικά, συχνά θεωρείται ότι επίσης διαθέτουν πολλά θετικά χαρακτηριστικά, όπως αξιοπιστία, ευφυΐα, ευτυχία και επιτυχία (Dion κ.ά. 1972, Goldman and Lewis 1977, Wilson and Eckel 2006, σύμφωνα με τον Fraga, 2015, σελ. 5). Αυτό το φαινόμενο αναφέρεται συνήθως ως «αυτό που είναι όμορφο είναι καλό» («what is beautiful is good») ή ως «μεροληψία σωματικής ελκυστικότητας» («physical attractiveness bias») (Dion, κ.ά. 1972, σύμφωνα με τον Fraga, 2015, σελ. 5). Για τους κοινωνιολόγους, αυτό το φαινόμενο αναφέρεται ως «σεξουαλικό ή ερωτικό κεφάλαιο» («sexual or erotic capital») και αποτελεί μια νέα μορφή κεφαλαίου, η οποία σχετίζεται με τα οφέλη που εξασφαλίζει ελκυστικότητα των σωματικών χαρακτηριστικών για ένα άτομο (Green, 2008, σελ. 29).

To φαινόμενο του φωτοστέφανου σε ό,τι αφορά σε δράστες εγκληματικών πράξεων

Η υπάρχουσα βιβλιογραφία καταδεικνύει ότι, όπως οι εργαζόμενοι σε κοινωνικούς τομείς, έτσι και οι εργαζόμενοι του συστήματος δικαιοσύνης, όπως για παράδειγμα οι δικαστές, συχνά επηρεάζονται και από τις δικές τους αντιλήψεις, υποκειμενικές απόψεις και προκαταλήψεις. Ως αποτέλεσμα, ενώ αντιμετωπίζουν εγκληματίες παραβάτες, είναι πιθανό να επηρεαστούν από διάφορους εξωνομικούς παράγοντες, όπως το φύλο, η ηλικία, η φυλή και το κοινωνικοοικονομικό καθεστώς του κατηγορουμένου (Cannon, 2012, σελ. 5). Ένας από αυτούς τους παράγοντες που δεν σχετίζονται άμεσα με μια ακροαματική διαδικασία αλλά μπορεί να επηρεάσει τη λήψη αποφάσεων των δικαστών είναι και η ελκυστικότητα του δράστη (Lytle, 2015, σελ. 2).

Σύμφωνα με τη Monahan, όμορφες γυναίκες καταδικάζονται λιγότερο συχνά για εγκλήματα για τα οποία κατηγορούνται και όπως έδειξε ο Efran οι δικαστές είναι πιο γενναιόδωροι όταν τιμωρουν όμορφους παραβάτες σε αντίθεση με τους λιγότερο ελκυστικούς (Monahan, 1941 & Efran, 1974, σύμφωνα με Sigall & Ostrove, 1975, σελ. 410). Επιπλέον, η έκφραση του προσώπου αποτελεί έναν ακόμη παράγοντα που συμβάλλει στην αντιληπτή φυσική έλξη και έχει βρεθεί ότι επηρεάζει και τις καταδικαστικές αποφάσεις (Abel & Watters, 2005, σύμφωνα με τον Kutys, 2012, σελ. 6).

Φαίνεται ότι υπάρχει μια τάση προς επιείκεια για έναν ελκυστικό δράστη, η οποία μπορεί να ερμηνευθεί με διάφορους τρόπους. Ουσιαστικά, το ερώτημα είναι εαν ομορφιά μπορεί να οδηγήσει σε μια σχετικά πιο θετική συναισθηματική απόκριση προς εκείνους που τη διαθέτουν. Έρευνες μέχρι στιγμής δείχνουν ότι μας αρέσει περισσότερο ένα ελκυστικό άτομο, και αντίστοιχα, το να είναι ελκυστικός ο κατηγορούμενος αυξάνει τις πιθανότητες του για επιεική αντιμετώπιση. Με άλλα λόγια, θα περιμέναμε να επιβληθούν ελαφρύτερες ποινές σε ελκυστικούς κατηγορούμενους σε σχέση με τους λιγότερο ελκυστικούς (Sigall & Ostrove, 1975, σελ. 411). Παρ’ όλα αυτά, οι Mazzella και ο Feingold παρατήρησαν ότι όταν τα εγκλήματα είναι πιο βάναυσα και ειδεχθή, η κρίση των δικαστών αντιστρέφεται και οι ελκυστικοί κατηγορούμενοι λαμβάνουν μεγαλύτερες ποινές, γεγονός που θα μπορούσε να εξηγηθεί από την πιθανή ανάπτυξη συναισθημάτων εξαπάτησης και παραπλάνησης, τα οποία πηγάζουν ακριβώς από την ελκυστικότητα του κατηγορουμένου (Mazzella & Feingold, 1994, σύμφωνα με τον Beck, 2010, σελ. 15).

Συμπεράσματα

Είναι προφανές ότι η εξωτερική εμφάνιση συχνά αποτελεί αναπόσπαστο μέρος των κοινωνικών μας αλληλεπιδράσεων και ειδικά όταν πρόκειται για την κρίση και την αξιολόγηση ενός ατόμου για το οποίο γνωρίζουμε λίγα. Ιδιαίτερα, όταν η εξωτερική εμφάνιση ενός ατόμου είναι ελκυστική φαίνεται ότι επηρεάζει σημαντικά τη γνώμη που διαμορφώνουν οι άλλοι για το εν λόγω άτομο ασυνείδητα, η οποία είναι συνήθως θετική, εξασφαλίζοντας του μια ευνοϊκότερη αντιμετώπιση από τα άτομα του περιβάλλοντος του. Στον τομέα των κοινωνικών επιστημών, αυτό το φαινόμενο είναι γνωστό ως «το φαινόμενο του φωτοστέφανου». Όσον αφορά το «φαινόμενο του φωτοστέφανου» σε σχέση με το σύστημα απονομής της ποινικής δικαιοσύνης, τα ερευνητικά ευρήματα είναι αντικρουόμενα. Αφενός, υπάρχουν έρευνες που δείχνουν μια σημαντική τάση να αντιμετωπίζονται πιο ευνοϊκά οι ελκυστικοί δράστες από τους λιγότερο εμφανίσιμους και ελκυστικούς, αφετέρου υπάρχουν επίσης ευρήματα που έρχονται σε αντίθεση με τα τελευταία. Ως αποτέλεσμα, θεωρούμε ότι υπάρχει ανάγκη για περαιτέρω έρευνα σχετικά με το ζήτημα, η οποία θα συνοδεύεται από προσεκτική εξέταση του γενικότερου πλαισίου των ερευνητικών ευρημάτων, καθώς και από την εξέταση της μεταβλητής της ελκυστικότητας ενός δράστη σε συνδυασμό με άλλες εξωνομικές μεταβλητές που μπορούν να επηρεάσουν την ετυμηγορία μιας δίκης.

Βιβλιογραφία

Beck, K. (2010). «Do ugly criminals receive harsher sentences? An analysis of lookism in the criminal justice system», Business and Economics Honors Papers, 16, διαθέσιμο εδώ, ανακτήθηκε την 03/09/2020.

Cannon, A. (2012). Examining the role of defendant attractiveness on juror decisions for crime relating to stalking, burglary and murder, North Umbria University.

Fraga, A. (2015). Pretty probationers: The relationship between physical attractiveness and sentencing outcomes, Thesis, Graduate Program in Sociology, The Ohio State University.

Green, A. I. (2008). «The social Organisation of desire: The sexual fields approach», Sociological Theory, 26 (1), σελ. 25-50.

Kutys, J. M. (2012). Juror decision making: The impact of attractiveness and socioeconomic status on criminal sentencing and an examination of motivated reasoning in mock jurors, Dissertation, Faculty of the School of Professional Psychology, Wright State University.

Lytle, R. D. (2015). “What is beautiful is innocent: The effects of defendant physical attractiveness and strength of evidence on juror decision-making”, διαθέσιμο εδώ, ανακτήθηκε την 03/09/2020.

Roeckelein, J. E. (2006). “The halo effect”, Elsevier’s Dictionary of Psychological Theories (1st ed.). Elsevier, σελ. 263, διαθέσιμο εδώ, ανακτήθηκε την 31/08/2020.

Sigall, H. & Ostrove, N. (1975). «Beautiful but dangerous: Effects of offender attractiveness and nature of the crime on juridic judgment», Journal of Personality and Social Psychology, 31 (3), σελ. 410-414.

Soper, D. S. & Piepkorn, F. (2018). «Halo effect contamination in assessments of web interface design», Open Journal of Information Systems (OJIS), 5 (1), διαθέσιμο εδώ, ανακτήθηκε την 31/08/2020.

Bio
Latest Posts

Αγγελική Καρδαρά

Η Αγγελική Καρδαρά είναι Εισηγήτρια-Συγγραφέας και Εκπαιδεύτρια στο Πρόγραμμα Συμπληρωματικής εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης (E-Learning) του Κέντρου Επιμόρφωσης και Δια Βίου Μάθησης (Κ.Ε.ΔΙ.ΒΙ.Μ.) του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Είναι Διδάκτωρ του Τμήματος Επικοινωνίας & ΜΜΕ του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Φιλόλογος (με εξειδίκευση στη μεσαιωνική και νεοελληνική φιλολογία) και Τακτική Επιστημονική Συνεργάτιδα Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος (ΚΕ.Μ.Ε.). Το θέμα της διδακτορικής διατριβής της, με Επιβλέποντα τον Καθηγητή Γιάννη Πανούση, αφορά τον ιδιαίτερο γλωσσικό κώδικα επικοινωνίας του έγκλειστου πληθυσμού. Από τον Φεβρουάριο του 2020 ανέλαβε και Επιστημονικά Υπεύθυνη του Crime & Media Lab του Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος που αποτελεί Ομάδα Εργασίας για το Έγκλημα και την Απεικόνισή του στα ΜΜΕ. Έχει επάρκεια και άδεια διδασκαλίας τριών ξένων γλωσσών (αγγλικών, γαλλικών, ισπανικών). Εργάζεται στον συναρπαστικό χώρο της εκπαίδευσης, δίνει διαλέξεις και οργανώνει μαθήματα σεμιναριακού τύπου στο αντικείμενο εξειδίκευσής της «Έγκλημα & Media». Επίσης, είναι Επιστημονικά Υπεύθυνη ερευνών εγκληματολογικού, κοινωνικού και μιντιακού ενδιαφέροντος, αρθρογραφεί και συγγράφει. Έχει συγγράψει τα βιβλία: Τρομοκρατία και ΜΜΕ (εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα), Όταν η ψυχή μιλάει (εκδόσεις Υδρόγειος), Φυλακή και Γλώσσα (εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα), Εγχειρίδιο Εγκληματολογίας για τον Αστυνομικό και Δικαστικό Συντάκτη (εκδόσεις Παπαζήση), Σκιαγράφηση του ψυχολογικού προφίλ των εγκληματιών που απασχόλησαν τα ελληνικά ΜΜΕ (1993-2018): Criminal Profiling and Media (εκδόσεις Παπαζήση). Οι «Νέοι Παγιδευμένοι στα Παιχνίδια της Βίας: Εγκλήματα με Δράστες και Θύματα Νέους» είναι το έκτο βιβλίο της και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαζήση.