Η εκπαιδευτική σκέψη του παρελθόντος και η εκπαιδευτική σκέψη του μέλλοντος

της Αγγελικής Καρδαρά.

«Όλα τα εκπαιδευτικά συστήματα στον κόσμο έχουν την ίδια ιεραρχία θεμάτων. Όλα. Δεν έχει σημασία το πού βρίσκεσαι. Θα περίμενες να είναι διαφορετικά, αλλά δεν είναι. Στην κορυφή βρίσκονται τα μαθηματικά και οι γλώσσες, μετά οι ανθρωπιστικές επιστήμες, και στο τέλος είναι οι τέχνες. Παντού στη Γη. Και σχεδόν σε κάθε σύστημα, υπάρχει ιεραρχία μέσα στις ίδιες τις τέχνες. Τα εικαστικά και η μουσική συνήθως βρίσκονται ιεραρχικά πιο ψηλά στα σχολεία απ’ ότι το θέατρο και ο χορός. Δεν υπάρχει ούτε ένα εκπαιδευτικό σύστημα στον πλανήτη που να διδάσκει καθημερινά χορό στα παιδιά με τον τρόπο που τους διδάσκουμε μαθηματικά. Γιατί; Γιατί όχι; Νομίζω ότι αυτό είναι σημαντικό. Πιστεύω ότι τα μαθηματικά είναι σημαντικά, αλλά το ίδιο και ο χορός. Τα παιδιά χορεύουν όλη την ώρα αν αυτό τους επιτρέπεται, όλοι το κάνουμε. Όλοι έχουμε σώματα, δεν έχουμε;

Ειλικρινά, αυτό που συμβαίνει είναι ότι, όταν τα παιδιά μεγαλώνουν, τα εκπαιδεύουμε προοδευτικά από τη μέση και πάνω. Και επικεντρωνόμαστε στο κεφάλι τους. Και ελαφρώς προς τη μία μεριά.

Το εκπαιδευτικό μας σύστημα είναι στοιχειοθετημένο στην ιδέα της ακαδημαϊκής ικανότητας. Και υπάρχει λόγος γι’ αυτό. Στον κόσμο δεν υπήρχαν στην πραγματικότητα δημόσια συστήματα εκπαίδευσης πριν τον 19ο αιώνα. Όλα σχεδιάστηκαν για να καλύψουν τις ανάγκες της βιομηχανοποίησης.

Έτσι η ιεραρχία έχει τις ρίζες της σε δύο ιδέες.

Η πρώτη είναι ότι τα πιο χρήσιμα μαθήματα για την εύρεση εργασίας είναι στην κορυφή. Σας οδήγησαν, πιθανότατα, μακριά από κάποια πράγματα στο σχολείο, όταν ήσασταν παιδιά, πράγματα που σας άρεσαν, με τη δικαιολογία ότι δεν θα βρίσκατε ποτέ δουλειά κάνοντας αυτά, σωστά; Μην κάνεις μουσική, δεν πρόκειται να γίνεις μουσικός. Μην κάνεις τέχνη, δεν θα γίνεις καλλιτέχνης.

Και η δεύτερη, είναι η ακαδημαϊκή ικανότητα, η οποία έχει πραγματικά καταλήξει να κυριαρχεί στην άποψη που έχουμε για την εξυπνάδα, διότι τα πανεπιστήμια σχεδίασαν το σύστημα καθ’ ομοίωσή τους. Αν το σκεφτείτε, όλο το σύστημα της δημόσιας εκπαίδευσης σε όλο τον κόσμο είναι μία παρατεταμένη διαδικασία εισαγωγής στο πανεπιστήμιο. Με συνέπεια πολλοί, εξαιρετικά ταλαντούχοι, ευφυείς, δημιουργικοί άνθρωποι να νομίζουν πως δεν είναι, επειδή αυτό στο οποίο ήταν καλοί στο σχολείο δεν είχε αξία, ή στιγματιζόταν. Νομίζω πως δεν μας παίρνει να συνεχίσουμε κατά τον ίδιο τρόπο».

Από την ομιλία του Ken Robinson “Do schools kill creativity?” (TED, 2006)

(μτφ στα ελληνικά Θεοδώρα Αποστολοπούλου και Δήμητρα Παπαγεωργίου).

Ken Robinson (4 Μαρτίου 1950 – 21 Αυγούστου 2020)[1]

Διάσημος συγγραφέας και σύμβουλος σε θέματα εκπαίδευσης. Θιασώτης των ριζικών αλλαγών στην εκπαίδευση.

Ο Sir Ken Robinson γεννήθηκε στο Λίβερπουλ στις 4 Μαρτίου 1950, προερχόμενος από εργατική οικογένεια. Άφησε την τελευταία του πνοή, σε ηλικία 70 ετών, τον Αύγουστο του 2020. Ήταν συγγραφέας και σύμβουλος σε θέματα εκπαίδευσης και καλλιτεχνικής παιδείας. Διετέλεσε επίσης Διευθυντής του έργου «Η Τέχνη στα Σχολεία» μεταξύ 1985 – 1989 και Καθηγητής Καλλιτεχνικής Εκπαίδευσης στο Πανεπιστήμιο του Γουόργουϊκ (Warwick), ενώ χρίστηκε ιππότης (παίρνοντας τον τίτλο του Sir) για τη συμβολή του στην Εκπαίδευση.

Οραματιζόταν μία ουσιαστική αλλαγή στην εκπαίδευση. Ήταν υπέρμαχος ριζικών αλλαγών στα σχολεία, με στόχο να καλλιεργηθούν τα ταλέντα των μαθητών και να δοθεί ο απαραίτητος χώρος για να αναπτύξουν τη φαντασία τους, να αναδυθεί η πρωτοτυπία και να προκύψει η καινοτομία στα σχολεία. Χαρακτηριστικές του ολοκληρωμένου τρόπου σκέψης που είχε για την εκπαίδευση και του οράματός του για μία πολύ σημαντική συμβολή του σχολείου στην μαθητική κοινότητα, είναι οι τρεις εμπνευσμένες ομιλίες του σε συνέδρια του TED το 2006, το 2010 και το 2013, οι οποίες παραμένουν ακόμα και σήμερα στις πρώτες θέσεις με τα περισσότερα views. Σύμφωνα με τον Sir Ken Robinson η εκπαίδευση για να είναι ουσιαστική, αποτελεσματική και επιτυχημένη θα πρέπει:

Να προωθεί την πολυμορφία προσφέροντας ένα ευρύ πρόγραμμα σπουδών.
Να ενθαρρύνει την εξατομικευμένη μαθησιακή διαδικασία.
Να προωθεί την περιέργεια μέσω της δημιουργικής διδασκαλίας -διαδικασία που εξαρτάται από την υψηλής ποιότητας κατάρτιση των εκπαιδευτικών.
Να επικεντρωθεί στην αφύπνιση της δημιουργικότητας μέσω εναλλακτικών διδακτικών διαδικασιών που δίνουν λιγότερη έμφαση στην τυποποίηση μέσω εξετάσεων[2].

Το παραπάνω απόσπασμα από την ομιλία του που άντλησα πριν από μερικές εβδομάδες από τον διαδικτυακό τοίχο της εκπαιδευτικού, κυρίας Σοφίας Χόρτη, Καθηγήτριας Οικονομικών και Κοινωνιολογίας, αποτελεί πηγή έμπνευσης του παρόντος άρθρου. Ήρθα μάλιστα σε επικοινωνία με την κ. Χόρτη, η οποία έχει βραβευτεί στο πλαίσιο του προγράμματος «Η δυναμική των εργασιών- project» στο μάθημα της οικιακής οικονομίας το έτος 2012, προκειμένου να την ρωτήσω «τι σημαίνει αυτή η ανάρτηση για εκείνην ως εκπαιδευτικό» και αυτό που μου τόνισε είναι ότι σημαίνει πολλά και ότι στο σχολείο προσπαθεί να αξιοποιήσει τη δημιουργικότητα των μαθητών της στον μέγιστο βαθμό. Σε αυτό ακριβώς το σημείο θα σταθώ – στη λέξη κλειδί «δημιουργικότητα» που πρέπει να γίνει η βάση του σύγχρονου σχολείου, ειδικά σε μία χώρα όπως η Ελλάδα με την λαμπρή ιστορία, τον σπουδαίο πολιτισμό και την άνθηση των τεχνών.

Σε μία κοινωνία των «πρέπει», το να μαθαίνουμε να εκφράζουμε τα συναισθήματά μας, να διατυπώνουμε σκέψεις, ιδέες και προτάσεις αξιοποιώντας και τη συναισθηματική μας νοημοσύνη και να κατακτάμε τη δημιουργία μέσα από τις ποικίλες μορφές της τέχνης, κατά έναν ακατανόητο -για εμένα- λόγο θεωρείται δευτερεύον ζητούμενο στα σχολεία. Είναι όμως πρωτεύον. Οι κοινωνίες προχωρούν, εξελίσσονται, τα πράγματα αλλάζουν δραματικά μέσα από ραγδαίες εξελίξεις και απρόσμενα γεγονότα που λαμβάνουν χώρα και ρυθμίζουν την καθημερινότητά μας. Συνεπώς, το σύγχρονο σχολείο δεν μπορεί να μένει στάσιμο στην εκπαιδευτική σκέψη του παρελθόντος.

Η εκπαίδευση πρέπει να προχωρήσει και να προσανατολιστεί στο μέλλον. Στην ελληνική πραγματικότητα, μάλιστα, αυτό που διαπιστώνουμε είναι ότι τα σχολεία μας είναι προσανατολισμένα σε ένα εξαντλητικό σύστημα εξετάσεων, με περιορισμένο χώρο για καλλιέργεια της δημιουργικής σκέψης των μαθητών, με πολλούς νέους επιστήμονες να αδυνατούν να βρουν δουλειά στο αντικείμενο των σπουδών τους, αποφοιτώντας από τις Σχολές τους, και να καταλήγουν να ασχολούνται επαγγελματικά με αντικείμενα που όχι μόνο δεν σχετίζονται με τις ακαδημαϊκές τους γνώσεις αλλά και δεν τους προσφέρουν επαγγελματική ικανοποίηση, ή να ανοίγουν τα φτερά τους για το εξωτερικό.

Η παραπάνω σκληρή πραγματικότητα καθιστά, κατά την άποψή μου, αναγκαία δύο πράγματα: πρώτον την πλήρη αποσύνδεση του σχολείου, μέχρι και την Β’ Λυκείου, από το σύστημα των εισαγωγικών εξετάσεων και δεύτερον, τον προσανατολισμό του εκπαιδευτικού συστήματος στην ολοκληρωμένη παιδεία, με την ανάπτυξη της δημιουργικότητας, της κριτικής σκέψης και της συναισθηματικής νοημοσύνης του μαθητικού πληθυσμού.

Τα παιδιά δεν πρέπει να προσεγγίζονται σαν «ρομπότ» που καλούνται μόνο να αποκομίσουν συγκεκριμένη γνώση στο σχολείο, αλλά ως εξελισσόμενα άτομα, με έντονο το συναίσθημα, με πολλούς προβληματισμούς και με δίψα για να κατακτήσουν τον κόσμο. Το εκπαιδευτικό σύστημα πρέπει, επομένως, να τους δώσει τη δυνατότητα να εξελιχθούν και να αναπτύξουν την προσωπικότητά τους. Αυτό σημαίνει ότι, παράλληλα με τη γνώση που αποκομίζουν με τον παραδοσιακό τρόπο από τα βιβλία, να μάθουν με πιο δημιουργικούς τρόπους και να αποκτήσουν πολύ πιο πλούσια γνώση μέσα από το θέατρο, τη μουσική, τη ζωγραφική και τον αθλητισμό. Να διδαχθούν την ιστορία των τεχνών, να εμβαθύνουν στο έργο σπουδαίων λογοτεχνών, να εκφραστούν μέσα από θεατρικές παραστάσεις, μουσικά δρώμενα και εικαστικά projects. Να δοθεί επίσης ακόμα μεγάλη βαρύτητα στην τεχνολογία και στις ξένες γλώσσες που διαδραματίζουν έναν πρωταρχικό ρόλο στις σύγχρονες κοινωνίες.

Γίνοντας μέτοχος μίας ολοκληρωμένης παιδείας, ο σύγχρονος νέος θα αποκτήσει ισχυρά εφόδια για το μέλλον, θα μπορέσει να ανταποκριθεί πιο αποτελεσματικά στις προκλήσεις της σύγχρονης πραγματικότητας και τελικά σε μία πιο ώριμη ηλικία, κοντά στην ενηλικίωση του, στην Τρίτη Τάξη του Λυκείου θα αποφασίσει μέσα από έναν ειδικά σχεδιασμένο επαγγελματικό προσανατολισμό -εξίσου αναγκαίο στο σύγχρονο σχολείο- εάν θέλει να ακολουθήσει ακαδημαϊκή ή τεχνική εκπαίδευση, εάν θα ασχοληθεί με την τέχνη ή όποιον άλλο δρόμο αποφασίσει να επιλέξει, αφού ενημερωθεί από τους αρμόδιους του ΣΕΠ τόσο για το αντικείμενο που τον ενδιαφέρει να ακολουθήσει επαγγελματικά όσο και για τις μελλοντικές προοπτικές.

Συνοψίζοντας, ανέκαθεν με προβλημάτιζε το γεγονός ότι οι αρμόδιοι φορείς χάραξης εκπαιδευτικής πολιτικής δείχνουν μία ατολμία στο να εστιάσουν στη δημιουργικότητα και στην ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης των μαθητών. Θεωρώ όμως αδιανόητο τα παιδιά μας – οι σύγχρονες γενιές που έχουν τελείως διαφορετικές παραστάσεις ζωής και διαφορετικά ερεθίσματα- να ακολουθούν τα ίδια ή παρεμφερή εκπαιδευτικά προγράμματα με τα οποία μαθαίναμε εμείς ως παιδιά ή ακόμα και οι γονείς μας.

Η εκπαιδευτική σκέψη πρέπει να εξελιχθεί! Να «αποφυλακιστούμε» από τη στείρα εκπαιδευτική σκέψη παρελθουσών εποχών και να οραματιστούμε το εκπαιδευτικό μέλλον με μία νέα, καινοτόμα, πρωτοπόρα και ουσιαστική εκπαιδευτική σκέψη που θα ανταποκρίνεται τόσο στα δεδομένα της σύγχρονης εποχής όσο στις βαθύτερες ανάγκες του μαθητικού πληθυσμού. Να δοθεί η ευκαιρία στη νέα γενιά να ονειρευτεί με δημιουργικό πάθος και με δύναμη ψυχής!

[1] Βλ. σχετικό βίντεο https://www.ted.com/talks/sir_ken_robinson_do_schools_kill_creativity/up-next

Βλ. σελίδα http://sirkenrobinson.com/

Οι διαδικτυακές πηγές ανακτήθηκαν στις 27-9-2020.

[2] Οι πληροφορίες αντλούνται από το άρθρο με τίτλο «Πέθανε ο Sir Ken Robinson – Έδωσε άλλο όραμα στην εκπαίδευση

Πέθανε στα 70 του ο Sir Ken Robinson – Άφησε την τελευταία του πνοή σε ηλικία 70 ετών» που αναρτήθηκε στην https://www.athensvoice.gr/ εδώ

https://www.athensvoice.gr/world/672840_pethane-o-sir-ken-robinson-edose-allo-orama-stin-ekpaideysi?fbclid=IwAR3ykg-Yafw1wCpD5YGzIkv6__Zs59C0L-tdnzHHTfmfDO00aU9wZ2vSg_E στις 22-8-2020.

Η διαδικτυακή πηγή ανακτήθηκε στις 26-9-2020.

Bio
Latest Posts

Αγγελική Καρδαρά

Η Αγγελική Καρδαρά είναι Εισηγήτρια-Συγγραφέας και Εκπαιδεύτρια στο Πρόγραμμα Συμπληρωματικής εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης (E-Learning) του Κέντρου Επιμόρφωσης και Δια Βίου Μάθησης (Κ.Ε.ΔΙ.ΒΙ.Μ.) του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Είναι Διδάκτωρ του Τμήματος Επικοινωνίας & ΜΜΕ του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Φιλόλογος (με εξειδίκευση στη μεσαιωνική και νεοελληνική φιλολογία) και Τακτική Επιστημονική Συνεργάτιδα Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος (ΚΕ.Μ.Ε.). Το θέμα της διδακτορικής διατριβής της, με Επιβλέποντα τον Καθηγητή Γιάννη Πανούση, αφορά τον ιδιαίτερο γλωσσικό κώδικα επικοινωνίας του έγκλειστου πληθυσμού. Από τον Φεβρουάριο του 2020 ανέλαβε και Επιστημονικά Υπεύθυνη του Crime & Media Lab του Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος που αποτελεί Ομάδα Εργασίας για το Έγκλημα και την Απεικόνισή του στα ΜΜΕ. Έχει επάρκεια και άδεια διδασκαλίας τριών ξένων γλωσσών (αγγλικών, γαλλικών, ισπανικών). Εργάζεται στον συναρπαστικό χώρο της εκπαίδευσης, δίνει διαλέξεις και οργανώνει μαθήματα σεμιναριακού τύπου στο αντικείμενο εξειδίκευσής της «Έγκλημα & Media». Επίσης, είναι Επιστημονικά Υπεύθυνη ερευνών εγκληματολογικού, κοινωνικού και μιντιακού ενδιαφέροντος, αρθρογραφεί και συγγράφει. Έχει συγγράψει τα βιβλία: Τρομοκρατία και ΜΜΕ (εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα), Όταν η ψυχή μιλάει (εκδόσεις Υδρόγειος), Φυλακή και Γλώσσα (εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα), Εγχειρίδιο Εγκληματολογίας για τον Αστυνομικό και Δικαστικό Συντάκτη (εκδόσεις Παπαζήση), Σκιαγράφηση του ψυχολογικού προφίλ των εγκληματιών που απασχόλησαν τα ελληνικά ΜΜΕ (1993-2018): Criminal Profiling and Media (εκδόσεις Παπαζήση). Οι «Νέοι Παγιδευμένοι στα Παιχνίδια της Βίας: Εγκλήματα με Δράστες και Θύματα Νέους» είναι το έκτο βιβλίο της και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαζήση.