του Δημήτρη Καλαντζή.
«Σε κάποιες μικρότερες παραγωγές παραστάσεων, όταν ο Τερζόπουλος βρίσκεται στο θέατρο, συνηθίζει να ζητά από τους θεατές τάξη, προκειμένου να επιτύχει την απόλυτη σιωπή», σημειώνει η Olga Fedyanina στην εφημερίδα Коммерсантъ. Φτάνει ακόμα και να απειλεί με ακύρωση της παράστασης, εάν δεν επιτευχθεί η απόλυτη σιωπή. Στην περίπτωση του «Μάουζερ», ο σκηνοθέτης βρέθηκε ειρωνικά απέναντι στη ρήση «πρόσεχε τι εύχεσαι…». Γιατί η επιθυμία του εκπληρώθηκε με τον πιο απρόσμενο τρόπο…
Τον περασμένο Μάρτιο το ιστορικό θέατρο Alexandrinsky της Αγίας Πετρούπολης βρέθηκε σε αδιέξοδο. Είχε αναγγείλει την πρεμιέρα του «Μάουζερ», ενός έργου που παρουσιαζόταν για πρώτη φορά στη Ρωσία από τον αναγνωρισμένο και αγαπητό στο ρωσικό κοινό Θεόδωρο Τερζόπουλο και έναν θίασο από εμβληματικούς ηθοποιούς μαζί με ταλαντούχους νεότερους. Οι πρόβες ήταν πολύμηνες και εξαντλητικές, το αποτέλεσμα είχε ενθουσιάσει τους ανθρώπους του Alexandrinsky και η αναμονή του κοινού με προκρατήσεις θέσεων έδειχνε ότι η παράσταση θα εξελισσόταν σε εξαιρετική επιτυχία… Κανείς δεν περίμενε ότι ένας απρόβλεπτος παράγοντας, η πανδημία, θα έφερνε το κλείσιμο του θεάτρου – το κλείσιμο των θεάτρων όλου του κόσμου – λίγο πριν από την πρεμιέρα…
Το Alexandrinsky της Αγίας Πετρούπολης, όπως όλα τα μεγάλα κρατικά και ιδιωτικά θέατρα του κόσμου, λειτουργεί με βάση έναν μακροχρόνιο προγραμματισμό και εναλλασσόμενο ρεπερτόριο που προβλέπει μία μέχρι τρεις νέες παραγωγές κάθε σεζόν (για λίγες παραστάσεις), ώστε να επαναλαμβάνονται οι παραστάσεις των προηγούμενων ετών. Σε αντίθεση δηλαδή με τις παραστάσεις / «σουξέ» της Αθήνας, που βασίζουν την επιτυχία τους στον γρήγορο «θόρυβο» των social media, τα μεγάλα ιστορικά θέατρα «επενδύουν» σε παραστάσεις που θα κερδίσουν την επιτυχία «από στόμα σε στόμα». Ο ένας θεατρόφιλος θα πει στον άλλον για την «εξαιρετική παράσταση» που παρακολούθησε, ο δεύτερος στον τρίτο και ούτε καθ’ εξής, με αποτέλεσμα να δημιουργείται ένα ενδιαφέρον σε βάθος χρόνου και να υπάρχει η ευκαιρία σε όλους τους θεατρόφιλους να δουν την παράσταση που πραγματικά «αξίζει».
Συγκεκριμένα για το «Μάουζερ» του Τερζόπουλου, είχε μεν προγραμματιστεί η μεγάλη πρεμιέρα για τον Μάρτιο του 2020, αλλά η παράσταση θα επαναλαμβανόταν κατά διαστήματα επί –συνολικά- επτά χρόνια!
Τα περιοριστικά μέτρα για την πανδημία τίναξαν τον αέρα αυτόν τον προγραμματισμό. Η πρεμιέρα στην πραγματικότητα δεν θα μπορούσε να γίνει ποτέ, καθώς, όποτε κι αν αίρονταν τα μέτρα, θα έπρεπε να παρουσιαστούν οι προγραμματισμένες παραστάσεις των άλλων έργων. Τι θα γινόταν λοιπόν με το «Μάουζερ»;
Οι υπεύθυνοι του θεάτρου πήραν την ιδιαίτερα παρακινδυνευμένη απόφαση να κάνουν την παράσταση του Τερζόπουλου την πρώτη διαδικτυακή παράσταση της καραντίνας στη Ρωσία! Γνώριζαν ότι είχαν στα χέρια τους ένα «διαμάντι», αλλά δεν μπορούσαν να είναι σίγουροι ότι αυτό το νέο είδος «θέασης» θα λειτουργήσει, και ειδικότερα εάν θα λειτουργήσει με τη συγκεκριμένη τελετουργική παράσταση του Τερζόπουλου, που έχει ιδιαίτερες απαιτήσεις στις συνθήκες θέασης και ακρόασης…
Ε λοιπόν, όχι μόνο λειτούργησε, αλλά… αποθεώθηκε! Το «Μάουζερ» του Τερζόπουλου καθήλωσε του Ρώσους θεατρόφιλους στα κομπιούτερ, τα λάπτοπ και τις συνδεδεμένες τηλεοράσεις τους, οι κριτικοί έγραψαν διθυράμβους (κάποιοι είχαν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν την παράσταση και ζωντανά ώστε να κάνουν τις συγκρίσεις) και τελικά ο Θεόδωρος Τερζόπουλος… βρέθηκε πριν από λίγες ημέρες με το βραβείο κοινού “Zvezda Teatrala” («Αστέρι του Θεάτρου) στην κατηγορία «Καλύτερη Παράσταση Ξένου Σκηνοθέτη στη Ρωσία».
Τα διεθνή θεατρικά βραβεία “Zvezda Teatrala” θεσπίστηκαν το 2008 από το θεατρικό περιοδικό Teatral και είναι τα μόνα ανεξάρτητα Ρωσικά θεατρικά βραβεία, καθώς βασίζονται αποκλειστικά στην ψηφοφορία του κοινού. Στη φετινή 13η διοργάνωση των βραβείων “Zvezda Teatrala” ψήφισαν θεατές από 80 χώρες, καθώς είχαν τη δυνατότητα να δουν την παράσταση online.
“Η αγωνία ως αντικείμενο τέχνης: “Mauser” του Θεόδωρου Τερζόπουλου στο θέατρο Alexandrinsky”
από την Olga Komok (dp.ru)
… «Τι είναι ένα άτομο; Δεν ξέρουμε», επαναλαμβάνουν οι δικαστές πολλές φορές. Και δεν προσποιούνται την έλλειψη στην ψυχή τους. Αντίθετα, δεν υπάρχει τίποτα προσωπικό, ζεστό, τίποτα ανθρώπινο στο Mauser. Αυτό το έργο είναι ένα παγωμένο τελετουργικό της απανθρωπιάς. Μετατρέπει κάθε συμμετέχοντα σε μια λειτουργία, σε ένα χέρι με ένα Mauser, ένα κομμάτι σάρκας που οδηγείται από μία «επανάσταση». Τα θραύσματα από το “Quiet Don” και το Babel – πολύ σύντομα – επαναλαμβάνονται και επαναλαμβάνονται σαν ξόρκια. Ένας νέος κύκλος, μια νέα λέξη προστίθεται μόνο μετά την επανάληψη όλων των παλαιών, και ούτω καθεξής σε έναν αέναο κύκλο. “Το γρασίδι πρέπει να ξεριζωθεί για να γίνει πράσινο.” “Το ψωμί της επανάστασης είναι ο θάνατος των εχθρών της.” “Αυτός που θεωρεί τον εαυτό του ιδιοκτησία του, είναι εχθρός της επανάστασης.” “Κάνε τη δουλειά σου – πες ναι μέχρι θανάτου.”
Η κριτής (Έλενα Νέμζερ) με έναν λαμπερό σταυρό στο στήθος της και τις έντονες γκρι μπούκλες της (ακριβώς όπως η Κρουέλα ντε Βιλ από τους “101 Δαλματίες”), εκτοξεύει αφορισμούς με αδυσώπητη μπρεχτική πίεση. Ο εκπαιδευτής (Ιγκόρ Βόλκοφ) τους επαναλαμβάνει με μια ύπουλη κοροϊδία, όπως ένας δάσκαλος του σχολείου που από καιρό έχει βαρεθεί να διδάσκει το “δύο συν δύο …”. Μαζί με τον Βόλκοφ, μια γυναικεία χορωδία απαγγέλλει πνευματικούς ρωσικούς ύμνους. Το θύμα (Νικολάι Μαρτόν) προφέρει απαλά “Δεν θέλω να πεθάνω” με έναν γεροντικό τρόπο, στη συνέχεια τραγουδά “Δεν είναι ο άνεμος” με τη φωνή τενόρου και εξαφανίζεται για πάντα με ένα παρακμιακό γέλιο (ντυμένος με γυναικεία ρούχα). Το θύμα είναι στη βάση του σταυρού, είναι η κάθετη εγκάρσια ράβδος του: Ο Μάρτον περπατάει στο προσκήνιο και πίσω, χτίζοντας τη γεωμετρία της σκηνής με τα βήματα του.
Στο κέντρο βρίσκεται η χορωδία των κατηγορουμένων, με επικεφαλής τον υπέροχο Νικολάι Βέλιν. Αυτός είναι που έκανε τη σκληρή, εντελώς επαναστατική δουλειά. Τα ρεύματα της ομιλίας περιορίζονται στην εκπνοή των λέξεων, μετατρέπονται σε γαβγίσματα, στη συνέχεια σε γέλιο, στη συνέχεια σε ζουζούνισμα κουνουπιού. Όταν δεν μιλά, ο κατηγορούμενος αναπνέει βαθειά. Η αδιάκοπη αναπνοή – η ίδια η ουσία της ζωντανής ανθρώπινης σάρκας – αποτελεί τη μουσική βάση και το αντικείμενο γύρω από το οποίο δημιουργείται το τελετουργικό, μετατρέποντας την παράσταση σε ένα ιδανικό 3D έργο τέχνης. Ο κυματισμός των γυμνών ανδρικών κορμών (τέσσερις ακόμη καλλιτέχνες ενώνονται σταδιακά με τον Velin, δίνοντας ένα δείγμα σοβιετικής μνημειακής τέχνης), παρουσιάζει τα χτυπήματα καρδιών και σωμάτων ως ένα ηχητικό σχέδιο απόδοσης του πανικού ενός ατόμου που πεθαίνει, της αγωνίας που οφείλει να βρει λύτρωση στο τέλος. Είναι άχρηστο να προσφεύγουμε ξανά στους δικαστές…”
…Η γυναικεία χορωδία ουρλιάζει τις διατονικές νότες στα πιο διατρητικά υψηλά και εκεί συντρίβεται σε άγριο vibrato – ακούγεται σοκαριστικό, σαν το κουμπί υψηλής συχνότητας σε ένα συνθεσάιζερ να έχει γυρίσει τον ήχο του σε ζωντανούς τραγουδιστές. Τα ίδια απάνθρωπα εφέ «εφαρμόζονται» στην ανδρική χορωδία. Ακόμη και η ανάσα των κατηγορουμένων ενώνεται μερικές φορές σε ένα είδος ηλεκτρονικού περιβάλλοντος με μία δολοφονική αντίθεση απίστευτου βάθους. Το Mauser βρίσκει τον στόχο. Σε καιρούς πανικού. Τόσο σίγουρο…
Τελετουργία και δικαιοσύνη
από την Olga Fedyanina (Kommersant)
Το “Mauser” των Müller και Τερζόπουλου δεν είναι μια ιστορία ζωντανών ανθρώπων, αλλά μια ιστορία της διαλεκτικής της επιλογής, ενός ανθρώπινου διλήμματος που αποσυντίθεται σε φωνές. Ο Επαναστάτης Α σκοτώνει τον επαναστάτη Β επειδή άλλαξε την επανάσταση, και ο ίδιος παίρνει τη θέση του, γίνεται εκτελεστής στην υπηρεσία του κοινού σκοπού. Αλλά μετά από λίγο, το ίδιο συμβαίνει και στον Β: ο ίδιος γίνεται το επόμενο θύμα, και το επαναστατικό δικαστήριο απαιτεί να συμφωνήσει με τη δική του απόφαση. Ο διάλογος με το δικαστήριο στην πραγματικότητα είναι το περιεχόμενο του έργου, όλα τα πραγματικά γεγονότα του παρελθόντος. Οι ρόλοι του εκτελεστή και του θύματος εναλλάσσονται, όπως και οι επαναλαμβανόμενες ερωτήσεις: Είχατε το δικαίωμα να είστε βίαιοι; Ενεργήσατε προς το συμφέρον του κοινού σκοπού; Τώρα εσείς οι ίδιοι έχετε γίνει απειλή για την κοινή αιτία – τι προκύπτει από αυτό; Εναλλακτικά, τα ίδια λόγια και επιχειρήματα ανταλλάσσονται από όλους εκείνους που παρίστανται (στους συλλογικούς ρόλους των κατηγορουμένων και των θυμάτων – Nikolai Marton, Dmitry Buteev, Nikolai Belin, Maxim Yakovlev, Timur Akshentsev, Vladimir Malikov, Evgeny Koshelev). Υπάρχουν επίσης “μη συμμετέχοντες” ανακριτές σε αυτό το δικαστήριο (δικαστής – Έλενα Νέμζερ, Εκπαιδευτής – Ιγκόρ Βόλκοφ), αλλά δεν είναι γνωστό πώς και με ποιο κόστος απέκτησαν αυτό το καθεστώς.
Φυσικά, όλα αυτά δεν είναι η ιστορία του επαναστατικού τρόμου, αλλά η ιστορία ενός συγκεκριμένου ατόμου εν γένει, το οποίο αντιμετωπίζει το γεγονός ότι στη ζωή είναι αδύνατο να πάρει για πάντα μία θέση, να είναι για πάντα στη “δεξιά” πλευρά. Το δράμα των φωνών και το δράμα των σωμάτων, το οποίο χτίζει ο Τερζόπουλος γύρω από το κείμενο του Mueller, αποτελείται από δύο αντιθέσεις: μεταξύ επαναλαμβανόμενων λέξεων και της αυξανόμενης φρενίτιδας των κατηγορουμένων, και μεταξύ αυτής της φρενίτιδας και της ακαταμάχητης ψυχρής ειρήνης στην οποία βρίσκονται οι υπόλοιποι συμμετέχοντες…
Ο ίδιος ο συγγραφέας, Heiner Müller, αν ήταν ζωντανός, θα ήταν ευχαριστημένος με αυτή την παράσταση…
Δημήτρης Καλαντζής
Latest posts by Δημήτρης Καλαντζής (see all)
- Ο «τέτοιος» στο Χαλάνδρι - September 10, 2023
- Δημιουργείται ο πρώτος Ξενώνας Φιλοξενίας Άστεγων και Ευάλωτων ΛΟΑΤΚΙ+ Ατόμων στην Αθήνα - August 30, 2023
- Το gay Πεδίον του Άρεως - May 17, 2023
