από την Αγγελική Καρδαρά.
Το παρόν άρθρο αποτελεί μία σύνοψη των βασικότερων σημείων της εκτενούς μελέτης με τίτλο «Θέατρο και Φυλακή», που πραγματοποιήθηκε το έτος 2020 στο πλαίσιο των επιστημονικών δράσεων του Crime & Media Lab Crime & Μedia Lab – KE.M.E. (e-keme.gr) του Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος. Η μελέτη αυτή, η οποία το 2021 εμπλουτίστηκε και με νέες συνεντεύξεις με ανθρώπους που μας κατέθεσαν την πολύτιμη εμπειρία τους από τις θεατρικές δράσεις στον χώρο των φυλακών, έχει ως στόχο να αναδείξει τον σημαντικό και ευεργετικό ρόλο του θεάτρου και της τέχνης στον περιορισμό του κοινωνικού στιγματισμού του έγκλειστου πληθυσμού και στη μείωση της υποτροπής.
ΘΕΑΤΡΟ ΚΑΙ ΦΥΛΑΚΗ
Γράφει η Έλενα Φώτου, Πτυχιούχος Τμήματος «Δημοσιογραφίας & ΜΜΕ» ΑΠΘ, Μεταπτυχιακή φοιτήτρια του ΠΜΣ «Εγκληματολογίας» του Παντείου Πανεπιστημίου
Αν επιχειρήσουμε να φέρουμε στο μυαλό μας την ιστορία του θεάτρου, ίσως το πρώτο πράγμα που θα σκεφτόμασταν θα ήταν μία αρχαία ελληνική τραγωδία. Μία τραγωδία που θα περιελάμβανε πάθη, διδάγματα για την ανθρώπινη ψυχή, δέος για την ανθρώπινη φύση, τις πρώτες παιδοκτονίες, αλλά και τους πρώτους πατροκτόνους. Ίσως έρθει στο μυαλό μας η λέξη «κάθαρση», μία έννοια άρρηκτα συνδεδεμένη με την αρχαία τραγωδία. Η λέξη «κάθαρση» προέρχεται από το ρήμα «καθαίρω» που σημαίνει πως απαλλασσόμαστε από κάτι ξένο ή βλαβερό, την ψυχική λύτρωση, τον εξαγνισμό (Τεγόπουλος, Φυτράκης, 1993), ενώ στο θέατρο συνδέεται με μία ψυχοθεραπευτική διαδικασία. Στο αριστοτελικό έργο «Περί Ποιητικής», η κάθαρση αναφέρεται ως ένα από τα βασικά στοιχεία της τραγωδίας, η οποία θα επέλθει από την συμπόνοια («έλεος») και τον φόβο (Δερμάτη, 2017). Ωστόσο, ο ίδιος δεν θα προβεί σε περαιτέρω ανάλυση της έννοιας, κάτι που θα έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ποικίλων υποθέσεων μεταγενέστερα σε μία προσπάθεια αποσαφήνισης του όρου.
Πολλούς αιώνες αργότερα και μετά από κοσμοϊστορικές αλλαγές, μέσα στον 20ό αιώνα το θέατρο θα βγει από την «κανονικότητα» του, θα φύγει από τη συμβατική σκηνή και θα έρθει πιο κοντά στο κοινό, καθιστώντας το άμεσο συμμέτοχο του έργου. Ο κόσμος όμως που θα έχει τη μεγαλύτερη ανάγκη για αυτήν τη συμμετοχή θα είναι οι άνθρωποι της ευρύτερα φτωχότερης οικονομικά κοινότητας.
Η τάση αυτή αναπτύσσεται κυρίως μετά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο και τις ολέθριες συνέπειες που άφησε πίσω του, κυρίως ως μία κοινωνική παρέμβαση (Βασιλειάδου, 2012). Αυτή είναι και μία από τις περιόδους, όπου στις φυλακές του Β’ Παγκοσμίου πολέμου και υπό απάνθρωπες συνθήκες, οι σχετικές μαρτυρίες της εποχής αναδεικνύουν πως η δημιουργική ώθηση των κρατουμένων ήταν κάτι παραπάνω από αναπάντεχη (Balfour, 2004). Σύμφωνα μάλιστα με τον Balfour:
«Αυτά τα ίχνη της ιστορίας του θεάτρου των φυλακών είναι σημαντικά επειδή, όπως στη σύγχρονη πρακτική, εγείρουν ερωτήματα σχετικά με τη φύση και τον λόγο της δημιουργικής ανάγκης του φυλακισμένου. Γιατί ένας Ινδός να κινδυνέψει να σκοτωθεί κλέβοντας χαρτί για να ζωγραφίσει; Γιατί ένα άτομο που λιμοκτονεί σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης να φυλάξει το φαγητό για να το χρησιμοποιήσει ως χρωστική ουσία σε μία επιλεκτική ζωγραφική; Αυτές οι ερωτήσεις δείχνουν την ανάγκη για δημιουργικότητα που ξεπερνά τη βασική αντίληψη της τέχνης ως ψυχαγωγίας, αναψυχής ή ακόμη και εκπαίδευσης. Σε αυτά τα ακραία πλαίσια, όπου ήταν πολύ πιο εύκολο να εγκαταλείψουν από το να έχουν μία σπίθα ελπίδας και ανθρωπιάς, οι άνθρωποι ανέλαβαν το ρίσκο να δημιουργήσουν και να βρουν μία προσωρινή απόδραση, μία στιγμή αντίστασης, εναντίον τυποποιημένων και διεισδυτικών συστημάτων εξουσίας».
Οι πρώτες ίσως οργανωμένες και καταγεγραμμένες προσπάθειες δημιουργίας θεατρικών ομάδων θα είναι αυτές στις φυλακές του San Quentin το 1957, με την παραγωγή του έργου του Σάμιουελ Μπέκετ «Περιμένοντας τον Gogot»(McCamish 2004, Helmore 2016). Οι κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις των επόμενων δεκαετιών που θα ακολουθήσουν αυτών των πρώτων εγχειρημάτων, θα έχουν πρωτοφανείς συνέπειες για τα σωφρονιστικά καταστήματα και την αντεγκληματική πολιτική: ραγδαία αύξηση του αριθμού κρατουμένων και αύξηση της υποτροπής.
Στην Ελλάδα, σύμφωνα με τα στοιχεία του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για τις Φυλακές, τον Ιανουάριο του 2019 υπήρχαν 10.654 κρατούμενοι, ενώ για το β’ εξάμηνο του 2020 είναι συνολικά 10.175 κρατούμενοι (Υπ.Πρ.Πολίτη, 2020).
Σύμφωνα με την Λαμπροπούλου (2017), η πλειοψηφία των ήδη χαμηλών δαπανών στο σωφρονιστικό σύστημα δίνεται στη συντήρηση των εγκαταστάσεων, στη μισθοδοσία και σε είδη υγιεινής, με αποτέλεσμα τα ποσά που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν στην δημιουργική απασχόληση των κρατουμένων να είναι ελάχιστα. Η πρώτη επίσημη μελέτη για το ακριβές κόστος κάθε κρατούμενου στο ελληνικό κράτος έγινε το 2016 από το αρμόδιο Υπουργείο Δικαιοσύνης. Σύμφωνα με τα στοιχεία της μελέτης για εκείνη την περίοδο, το ετήσιο κόστος για κάθε κρατούμενο ήταν 10.287,49 ευρώ. Η δαπάνη αυτή ήταν πολύ χαμηλότερη σε σχέση με τις δαπάνες άλλων ευρωπαϊκών χωρών, όπως η Σουηδία, η Νορβηγία και η Ολλανδία (Μάνδρου, 2016). Πιο συγκεκριμένα, οι δαπάνες για τα προγράμματα επανένταξης (εκπαίδευση όλων των βαθμίδων, επαγγελματική κατάρτιση, θεραπευτικά προγράμματα) ανέρχονταν στις 973.036,14 ευρώ, με το γενικό σύνολο δαπανών να ανέρχεται στα 127.503.131,70 ευρώ (Υπ.ΔΔΑΔ., 2016).
Υπό από αυτές τις πολύ δυσχερείς συνθήκες και συγκυρίες, το θέατρο στις ελληνικές φυλακές θα κάνει τα πρώτα βήματα εμφάνισης και ανάπτυξης. Βήματα πολύ δύσκολα, καθώς τα προβλήματα που δημιουργεί ο εγκλεισμός είναι ποικίλα και περίπλοκα: η ιδρυματοποίηση μπορεί να φέρει ψυχικές διαταραχές, απελπισία, πλήξη, ευερεθιστότητα, κατάργηση της αυτόνομης ατομικής ταυτότητας, φόβο επικοινωνίας, εμφάνιση βίαιων συμπεριφορών για να αντεπεξέλθουν στις δύσκολες συνθήκες συνύπαρξης με τους άλλους κρατούμενους, αδιαφορία, έντονο άγχος (Δημητρούλη & Ρηγούτσου, 2017):
«Η απόσυρση ή απομόνωση αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους μηχανισμούς άμυνας. Το άτομο, αδυνατώντας να ικανοποιήσει ορισμένες επιθυμίες του, εξαιτίας φυσικής αδυναμίας ή εξωτερικής απαγόρευσης, βρίσκει τρόπους ικανοποίησης αποσυρόμενο στον εαυτό του. Πρόκειται για μία κατάσταση που είναι γνωστή ως αποπροσωποποίηση» (Δημητρούλη & Ρηγούτσου, 2017).
Σε αυτό το σημείο, θα πρέπει να εξετάσουμε τι πραγματικά μπορεί να προσφέρει η ενασχόληση με το θέατρο στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων που μπορούν να παρακολουθήσουν οι έγκλειστοι. Πραγματοποιώντας μία ευρεία και εκτενή αναζήτηση στο διαδίκτυο σε έρευνες σε παγκόσμια κλίμακα σχετικά με το θέατρο στις φυλακές και δημοσιευμένες εκθέσεις οργανώσεων, πανεπιστημίων και άλλων φορέων, θα παρατηρήσουμε πως υπάρχει πληθώρα τέτοιων εγχειρημάτων και αξιολογήσεων των εγχειρημάτων αυτών που καταλήγουν στη σπουδαιότητα και στην αναγκαιότητα της σταθερής ενασχόλησης κρατουμένων με το θέατρο.
Παρατηρούμε επίσης πως δεν χρησιμοποιείται μία και μόνη μέθοδος οργάνωσης των θεατρικών ομάδων, ούτε υπάρχει μία μόνο υποχρεωτική μορφή αναζήτησης των κειμένων που θα ασχοληθούν, καθώς άλλοτε είναι έτοιμα θεατρικά έργα (κυρίως του Σαίξπηρ ή του κλασικού θεάτρου) και άλλοτε αφορούν προσωπική προσπάθεια των κρατουμένων στο πλαίσιο της ομάδας. Ως επί το πλείστον, οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται έχουν τις βάσεις τους στο θέατρο της κοινότητας, στο κοινωνικό θέατρο, στο θέατρο του καταπιεσμένου και του εφαρμοσμένου θεάτρου (Νickolson, 2005).
Σε μία πολύ σημαντική τους έρευνα με τίτλο «Unlocking Value» (Arts Alliance, 2011), αναλύοντας τα οικονομικά δεδομένα κρατικής χρηματοδότησης τριών φιλανθρωπικών ιδρυμάτων που εργάζονταν με διαφορετικές ομάδες παραβατών, συμπέραναν πως οι δράσεις τους για τη μείωση της υποτροπής εξοικονομούν σημαντικά έσοδα για το κράτος συγκριτικά με τα έξοδα που δαπανώνται από το κράτος για το σωφρονιστικό σύστημα, αναδεικνύοντας την ανάγκη περαιτέρω κρατικών χρηματοδοτήσεων προσανατολισμένες σε εκπαιδευτικές πρακτικές και στη στήριξη των φορέων αυτών.
Οι Gardner, Hager & Hillman (2014) στο «Τhe Prison Arts Recourse Project», μία βιβλιογραφική ανάλυση 48 τεκμηριωμένων ερευνών, αξιολόγησαν την επίδραση των προγραμμάτων τέχνης στο Αμερικάνικο σωφρονιστικό σύστημα. Στις έρευνες που αφορούσαν θεατρικές δράσεις, η συμμετοχή κρατουμένων σε αυτές είχαν σημαντική συσχέτιση με τη βελτίωση της διαχείρισης του χρόνου τους, την πνευματική τους διαύγεια, την ενίσχυση της πρωτοβουλίας τους, την αύξηση της αυτοπεποίθησης τους, την αύξηση της εμπιστοσύνης τους στο να προσπαθήσουν να αναζητήσουν επαγγελματικές ευκαιρίες με την αποφυλάκισή τους. Παράλληλα, για όσους κρατούμενους συμμετείχαν, υπήρχε μείωση των πειθαρχικών τους, είχαν καλύτερες σχέσεις με άλλους κρατούμενους και με το προσωπικό των φυλακών. Σημαντική πλειοψηφία ανέφερε ότι το θέατρο τους βοήθησε στη μείωση του άγχους τους, ένιωθαν ότι αποκτούσαν σημαντικές γνώσεις, ενώ το 58% δήλωσε πως η επαφή τους με την τέχνη τους έφερε πιο κοντά στην οικογένεια τους.
Στον Οδηγό Καλών Πρακτικών για το Θέατρο στις φυλακές από την PICP (Partners in Crime Prevention) τονίζεται η αναγκαιότητα της συνέχειας και της διάρκειας των θεατρικών δράσεων ώστε να υπάρχει επαρκής χρόνος παρέμβασης: «Το θέατρο πρέπει να βοηθήσει τις φυλακές και τους κρατούμενους να κάνουν διάλογο με τον έξω κόσμο. Το θέατρο δεν είναι μόνο μία γέφυρα μεταξύ κρατουμένων και υπαλλήλων φυλακών, αλλά και μία γέφυρα μεταξύ της φυλακής και του εξωτερικού κόσμου. Η μικρή κοινότητα (φυλακή) ως μέρος της μεγαλύτερης κοινότητας (κοινωνία), πρέπει να βρίσκονται σε συνεχή σχέση, διαφορετικά τα εφόδια που θα αποκτηθούν μέσα στα τείχη της φυλακής, κινδυνεύουν να ματαιωθούν».
Επιστρέφοντας στα ελληνικά δρώμενα, το θέατρο στις ελληνικές φυλακές θα κάνει την εμφάνισή του τα τελευταία δέκα χρόνια πιο οργανωμένα. Οι πιο οργανωμένες και στοχευμένες θεατρικές δράσεις θα έρθουν το 2010 από τον σκηνοθέτη/εμψυχωτή Στάθη Γράψα, ο οποίος σε εθελοντική βάση θα δημιουργήσει το πρώτο θεατρικό εργαστήρι προσωπικής ανάπτυξης κρατουμένων στο Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων Αυλώνας.
Στόχοι του προγράμματος είναι σύμφωνα με τον ίδιο (2011): «η απασχόληση των τροφίμων με μία δημιουργική δραστηριότητα που θα επιδράσει θετικά ως προς την συμπεριφορά και την εκτόνωση της ενέργειάς τους, ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης των συμμετεχόντων στο εργαστήρι, ανάπτυξη της αίσθησης της ομάδας-κοινωνίας, βελτίωση της εικόνας της φυλακής προς την κοινωνία, καλλιέργεια εξωστρεφούς κουλτούρας του συστήματος της φυλακής, συμμετοχή σε τέτοιες δραστηριότητες και για τους υπόλοιπους φυλακισμένους».
Η συνεργασία αυτή, με κάποιες ενδιάμεσες χρονικές διακοπές, θα συνεχιστεί μέχρι και σήμερα σε συνεργασία και με το Εθνικό Θέατρο. Παράλληλα ο κ. Γράψας από το 2017 θα καθοδηγήσει θεατρικές ομάδες στα καταστήματα κράτησης Θήβας, Κορίνθου και στο Ψυχιατρείο Κρατουμένων Κορυδαλλού. Το 2012, η ΜΚΟ «Τεχνοδρομώ» με εμψυχωτές τον Γιάννη Νικολόπουλο και την Άννα Χατζηχρήστου, θα ξεκινήσουν στο Νοσοκομείο «Άγιος Παύλος» των φυλακών Κορυδαλλού, στην πτέρυγα των οροθετικών, θεατρική ομάδα η οποία το 2014 θα παρουσιάσει τη θεατρική παράσταση με τίτλο “Κ”, με θέμα την απενοχοποίηση της οροθετικότητας, σε κείμενο του Τζιμάρα Τζανάτου.
Το Εθνικό Θέατρο στις κοινωνικές του δράσεις σχετικές με το θέατρο στα κέντρα κράτησης, εκτός από τη συνεργασία του με τον Στάθη Γράψα, θα συνεργαστεί και με τον σκηνοθέτη/συντονιστή ομάδας Στρατή Πανουργιό, όπου το 2019 θα σκηνοθετήσει το έργο «Οικόπεδα με Θέα», του Ντέιβιντ Μάμετ, με τη διασκευή του έργου να αναλαμβάνουν οι ίδιοι οι κρατούμενοι. Προηγούμενες παραστάσεις της ομάδας αυτής θα είναι η παρουσίαση του έργου «Τρικυμία» του Σαίξπηρ και του «Θάλαμος αρ. 6» του Τσέχωφ.
Ένας ακόμα φορέας που προσπαθεί τα τελευταία χρόνια να συνεχίσει τις θεατρικές δράσεις στις ελληνικές φυλακές είναι το Πανελλήνιο Δίκτυο για το Θέατρο στην Εκπαίδευση, όπου την περίοδο 2016-2017 διοργάνωσε συνολικά 22 θεατρικά εργαστήρια στο Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας Φυλακών Κορυδαλλού, με τη συμμετοχή 15 ενήλικων ανδρών.
Από τη συγκριτική έρευνα της Beatrice Montorfano (2016) «Θέατρο πίσω από τα κάγκελα: από την Ιταλία στην Ελλάδα», αυτό που επισημαίνεται είναι η αυτοοργάνωση των εργαστηρίων αυτών και πως η συνέχιση της διεξαγωγής τους στηρίζεται στην ατομική ή ομαδική προσπάθεια, εθελοντική, ως επί το πλείστον, των ανθρώπων που προσπαθούν να κρατήσουν ζωντανές τις εν λόγω δράσεις στα καταστήματα κράτησης. Αυτό συμβαίνει γιατί η χρηματοδότηση είναι ελάχιστη από τους κρατικούς φορείς, κάτι το οποίο έχει αρνητικές συνέπειες στην τελική προσπάθεια οργάνωσης, όπως η συνεχής, σταθερή πραγματοποίησή τους, ένα δεδομένο το οποίο διαδραματίζει μεγάλο ρόλο στους στόχους που έχουν θέσει οι θεατρικές ομάδες αυτές για να έχουν μία σταθερή δράση και μετέπειτα αξιολόγηση. Ένα ακόμα σημαντικό ζήτημα που τονίζεται, είναι το κοινό που δύναται να παρακολουθεί τις παραστάσεις:
«Ενώ στην Ελλάδα αυτήν τη στιγμή είναι αδύνατον οι κρατούμενοι να βγουν έξω να παίξουν, στην Ιταλία κρατούμενοι και σε μερικές περιπτώσεις κρατούμενοι από υψηλής ασφάλειας φυλακές, κάποιες φορές έχουν την ευκαιρία να βγουν εκτός φυλακής. Εδώ (Ιταλία), υπάρχουν πολλές διασυνδέσεις με σχολεία, πανεπιστήμια και σημαντικά φεστιβάλ τέχνης, με σκοπό να μάθει περισσότερος κόσμος για το θεατρικά προγράμματα στις φυλακές και να γκρεμιστούν τα τείχη μεταξύ του μέσα με τον έξω κόσμο» (Montorfano, 2016).
Να σημειωθεί πως στην Ελλάδα μόλις πρόσφατα πραγματοποιήθηκε τέτοια κίνηση και αυτή ήταν το 2019 όταν κρατούμενοι των φυλακών Αυλώνα μεταφέρθηκαν και συνεργάστηκαν με τη θεατρική ομάδα της Θήβας για την παρουσίαση κοινής παράστασης στο κατάστημα κράτησης της Θήβας, την «Κοινή Αφετηρία». Υπεύθυνος της παράστασης ήταν ο Στάθης Γράψας, σε συνεργασία με το Εθνικό Θέατρο.
Σε αυτό το σημείο αξίζει να αναφέρουμε το πολύ σημαντικό αφιέρωμα το οποίο έλαβε χώρα το 2015 υπό τη διοργάνωση της ΕΠΑΝΟΔΟΥ (Κέντρο Επανένταξης Αποφυλακιζομένων, εποπτευόμενο από το Υπουργείο Δημοσίας Τάξης και Προστασίας του Πολίτη) στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση με τίτλο «Η Τέχνη διώχνει τη σκιά του φόβου μέσα και έξω από τη φυλακή». Το διήμερο αυτό αφιέρωμα είχε ως στόχο να αναδείξει τον σημαίνοντα ρόλο της τέχνης στην επανένταξη των κρατουμένων, όσων έχουν αποφυλακιστεί αλλά και των ενήλικων που είναι στη διαδικασία απεξάρτησης ουσιών. Το πρόγραμμα περιελάμβανε ομιλίες, συζητήσεις και ένα βιωματικό σεμινάριο από Έλληνες και ξένους που εργάζονται και εξειδικεύονται στις θεατρικές δράσεις στα καταστήματα κράτησης, θεατρικούς παιδαγωγούς με διεθνή εμπειρία, εγκληματολόγους, ψυχολόγους, καθώς και δρώμενα των θεατρικών ομάδων του Τεχνοδρομώ, του 18 ΑΝΩ, της ΕΠΑΝΟΔΟΥ, του Αυλώνα, αλλά και προβολές βίντεο από σχετικές παραστάσεις.
Από το 2017 το Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, με πρωτοβουλία της Άλκηστις Κοντογιάννη, ξεκίνησε τη συνεργασία του με τα καταστήματα κράτησης της Τίρυνθας και του Ναυπλίου πραγματοποιώντας προγράμματα Δραματικής Τέχνης στην Εκπαίδευση και Θεάτρου. Μία ακόμα ξεχωριστή δράση που έλαβε χώρα στο Κατάστημα Κράτησης Ναυπλίου, η οποία και αποτέλεσε πρωτοτυπία για τα ελληνικά και ευρωπαϊκά δεδομένα στα καταστήματα κράτησης (με εξαίρεση τις αγγλόφωνες χώρες), ήταν το ανέβασμα μίας θεατρικής παράστασης στην αγγλική γλώσσα από τους κρατούμενους (Καρδαρά, 2019).
Η υλοποίηση του εγχειρήματος ανήκει στην εθελόντρια καθηγήτρια Αγγλικών και εκπαιδεύτρια ενηλίκων στο συγκεκριμένο κατάστημα κράτησης, Γκέλη Ντηλιά. Μέσα σε πάρα πολύ σύντομο χρονικό διάστημα (τα μαθήματα εκμάθησης της αγγλικής γλώσσας ξεκίνησαν στις 27/09/2018) κατάφεραν να ανεβάσουν στις 20/12/2018 μία παράσταση στην αγγλική γλώσσα και συγκεκριμένα, μία παράσταση βασισμένη στο έργο του Καρόλου Ντίκενς «Μια χριστουγεννιάτικη Ιστορία» (e-thessalia.gr, 2020). Να σημειωθεί πως ήταν η πρώτη φορά που στο συγκεκριμένο κατάστημα κράτησης ξεκίνησε να διδάσκεται η αγγλική γλώσσα και το γλωσσικό επίπεδο των έγκλειστων μαθητών που συμμετείχαν ήταν πάρα πολύ χαμηλό, κάποιες φορές και μηδενικό. Παρ’ όλα αυτά, κατάφεραν να ξεπεράσουν τις δυσκολίες που έπρεπε να αντιμετωπίσουν και η παράστασή τους καταχειροκροτήθηκε (Huffingtonpost.gr, 2019).
Τα καταστήματα κράτησης σήμερα αντιμετωπίζουν ακόμα ένα μεγάλο πρόβλημα και αυτό δεν είναι άλλο από την πανδημία. Κατά τη διάρκεια του πρώτου απαγορευτικού («lockdown») στη χώρα μας μέχρι και σήμερα που διανύουμε τη δεύτερη φάση του οι θεατρικές συναντήσεις διά ζώσης έχουν διακοπεί και γίνεται μεγάλη προσπάθεια από τους εμψυχωτές/σκηνοθέτες να συνεχιστούν έστω μέσω απομακρυσμένης επικοινωνίας και επαφής (skype). Ειδικά την περίοδο αυτή που οι κρατούμενοι δεν δύνανται να δέχονται επισκέψεις και παρατείνεται η απομόνωσή τους και η ψυχολογική τους κατάπτωση.
Λύσεις αναμφίβολα μπορούν να βρεθούν σε ό,τι αφορά και τη συνέχισή τους εν μέσω πανδημίας με τον κατάλληλο σχεδιασμό (όπως και των υπόλοιπων εκπαιδευτικών δράσεων που είναι μείζονος σημασίας να συνεχιστούν) αλλά και της χρηματοδότησής τους για την καλύτερη οργάνωσή και συνέχισή τους, καθώς και για τη δυνατότητα διεξαγωγής εργασιών αξιολόγησής τους για τη χρησιμότητά τους και τη βοήθεια τους στη μείωση της υποτροπής. Όλα θα εξαρτηθούν από την πολιτική βούληση και τις προτεραιότητες που θα δοθούν από τη μεριά των αρμόδιων Υπουργείων και φορέων.
ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΕΣ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
Balfour, M. (2004). “Theatre in Prison: Theory and Practice”, Intellect Books, Εισαγωγή, https://books.google.gr/books?id=27qrDwAAQBAJ&lpg=PT6&dq=prison%20theatre&lr&hl=el&pg=PT6#v=onepage&q=prison%20theatre&f=false (24.07.2020)
Gardner, Α., Hager, L., Hillman, G. (2014): “Prison Arts Resourse Project-An annotated Bibliography: National Endowment for the Arts”, σελ.13-30, https://www.arts.gov/sites/default/files/Research-Art-Works-Oregon-rev.pdf (24.07.2020)
Johnson, H., Keen, S., Pritschard, D., (2011), “Unlocking Value-The economic benefit of the arts in criminal justice”, Arts Alliance, Arts Council England, https://www.thinknpc.org/wpcontent/uploads/2018/07/Unlocking_value_updated.pdf (17.10.2020)
Helmore, E. (2016): “Beckett’s prison protege: the inmate who became a top interpreter of writer’s work”, www.theguardian.com/culture/2016/jan/o3/samuel-beckett-prison-rick-cluchey-inamte (16.10.2020)
Life Learning Programme –Compendium of good practices for theatre in prison –PICP-The prison, from penal institute to cultural place, σελ.3 ,6, https://www.gefaengnistheater.de/kooperationsprojekte-details/the-prison-from-penal-institute-to-cultural-place.html?file=files/upload/presse/pdf/compendium_of_good_practices__output_1_%20%281%29.pdf (23.10.2020) και στο www.picp-project.eu (28.10.2020)
McCamish, M. (2004). “The Theatre of Prison: Power and Resistance, Family and the Production of Illegality”, Starring the California Department of Corrections: California Institute of Integral Studies, σελ. 1, 57, http://rageuniversity.com/PRISONESCAPE/PRISON%20RESISTANCE/PRISONPOWERANDRESISTANCE.pdf (28.10.2020)
Montorfano, B. (2016). “Theatre Behind Bars: from Italy to Greece: Θέατρο πίσω από τα κάγκελα: από την Ιταλία στην Ελλάδα”, σελ. 10, 13, https://www.academia.edu/26930907/ (17.10.2020)
ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΕΣ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
Βασιλειάδου, Κ. “Το Θέατρο της Κοινότητας, το Θέατρο για την Ανάπτυξη και το Εφαρμοσμένο Δράμα μέσα από τα παραδείγματα του Teatro Povero (Ιταλία), της Adugna Community Dance Theatre (Αιθιοπία)και της εφαρμογής στο Etnisk Radgivning center Noor (Δανία)”,σελ 6, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης: 2012. http://ikee.lib.auth.gr/record/129777/files/GRI-2012-9154.pdf(12.09.2020)
Γράψας, Στ.(2011): “12 μήνες αφετηρία, ένα πιλοτικό πρόγραμμα θεατρικού εργαστηρίου στο ειδικό κατάστημα κράτησης νέων (ΕΚΚΝ) Αυλώνα-Βασισμένο στην εθελοντική εργασία του Στάθη Γράψα (Οκτώβριος 2010-Οκτώβριος 2011)”, http://www.ekkna.net/index.php/drastiriotites-ekdiloseis/70-12-mines-afetiria(10.10.2020)
Δερμάτη, Α. (2018). Η αριστοτελική σκέψη για το θέατρο και το χορό: Σύνδεση με το σήμερα. Conatus-Journal of Philosophy, 2(1), σελ24,25. doi: http://dx.doi.org/10.12681/conatus.16039καιhttps://www.researchgate.net/publication/326228853_E_aristotelike_skepse_gia_to_theatro_kai_to_choro_Syndese_me_to_semera(10.10.2020)
Δημητρούλη, Κ., Ρηγούτσου, Ε. “Οδηγός για τους εκπαιδευτές των Σχολείων Δεύτερης Ευκαιρίας σε Καταστήματα Κράτησης”, Υπουργείο Εθνικής Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων, Γενική Γραμματεία Δια Βίου Μάθησης και Νέας Γενιάς, Αθήνα, 2017, σελ 18-21, 26-27, https://www.minedu.gov.gr/publications/docs2017/publications/docs2016/Odigos_SDE_low.pdf(23.10.2020)
Εθνικό Θέατρο, “Θέατρο σε Κέντρα Κράτησης”, https://www.n-t.gr/el/socialactions/1383 (26.09.2020)
E-thessalia.gr, “1ο Διεθνές Συνέδριο Τμήματος Ξένων Γλωσσών με εισηγήτρια την Γκέλη Ντηλία”, 19.09.2020, https://e–thessalia-gr.cdn.ampproject.org/c/s/e-thessalia.gr/1o-diethnes-synedrio-tmimatos-xenon-glosson-me-eisigitria-tin-gkeli-ntilia/amp/(22.12.2020)
Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων Αυλώνα, “Δραστηριότητες και εκδηλώσεις”, www.ekkna.net/index.php/drastiriotites-ekdiloseis(10.10.2020)
ΕΠΑΝΟΔΟΣ (2015) “Η τέχνη διώχνει τη σκιά του φόβου μέσα και έξω από τη φυλακή, 12-13 Ιουνίου 2015”, Εκδηλώσεις, www.epanodos.org.gr/web/guest/synedria-emerides(28.10.2020)
Καρδαρά, Α., “ Η διδασκαλία της αγγλικής γλώσσας στου έγκλειστους μαθητές”, 19.09.2020, https://aggelikikardara.wordpress.com/2020/09/19/%CE%B7-%CE%B4%CE%B9%CE%B4%CE%B1%CF%83%CE%BA%CE%B1%CE%BB%CE%AF%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%B1%CE%B3%CE%B3%CE%BB%CE%B9%CE%BA%CE%AE%CF%82-%CE%B3%CE%BB%CF%8E%CF%83%CF%83%CE%B1%CF%82-%CF%83%CF%84%CE%BF /(22.12.2020)
Λαμπροπούλου, Ε., “Εξελίξεις της Εγκληματικότητας, του πληθυσμού των κρατουμένων και το κόστος των ελληνικών φυλακών”, Νοέμβριος 2017, https://theartofcrime.gr/%CE%B5%CE%BE%CE%B5%CE%BB%CE%AF%CE%BE%CE%B5%CE%B9%CF%82-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%B5%CE%B3%CE%BA%CE%BB%CE%B7%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%84%CE%B7%CF%84%CE%B1%CF%82-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CF%80/(22.12.2020)
Μάνδρου, Ι., “Υπ. Δικαιοσύνης: 10.000 ευρώ το χρόνο για κάθε κρατούμενο”, 18.02.2016, https://www.kathimerini.gr/society/849948/yp-dikaiosynis-10-000-eyro-to-chrono-gia-kathe-kratoymeno/(22.12.2020)
Ντηλιά, Γκ., “Πέρυσι, τέτοια εποχή, στο Κατάστημα Κράτησης Ναυπλίου”, 11.12.2019, https://m-huffingtonpost-gr.cdn.ampproject.org/c/s/m.huffingtonpost.gr/amp/entry/peresi-tetoia-epoche-sto-katastema-krateses-naeplioe_gr_5df0c214e4b06a50a2e76ad4/ (22.12.2020)
Πανελλήνιο Δίκτυο για το Θέατρο στην Εκπαίδευση, “ Θέατρο & Φυλακή”, http://theatroedu.gr/%CE%A7%CF%81%CE%AE%CF%83%CE%B9%CE%BC%CE%BF-%CE%A5%CE%BB%CE%B9%CE%BA%CF%8C/%CE%98%CE%AD%CE%B1%CF%84%CF%81%CE%BF-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%A6%CF%85%CE%BB%CE%B1%CE%BA%CE%AE (28.10.2020)
Υπουργείο Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, “ΜΕΣΗ ΔΗΜΟΣΙΑ ΔΑΠΑΝΗ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΟΥΣ ΣΤΑ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ ΚΡΑΤΗΣΗΣ”,Γενική Γραμματεία Αντεγκληματικής Πολιτικής, Φεβρουάριος 2016, σελ. 7- https://www.newlaw.gr/media/Ekthesi_Dimosias_Dapanis.pdf
(22.12.2020)
Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη, Γενικός Στατιστικός Πίνακας Κρατουμένων Γενικής Γραμματείας Αντεγκληματικής Πολιτικής Α΄ και Β΄εξάμηνο 2020 – http://www.minocp.gov.gr/index.php?option=ozo_content&perform=view&id=7055&Itemid=696&lang=GR (28.10.2020)
ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Nicholson, H. (2005): “Applied Drama –The gift of Theatre”, Palgrave Macmillan, United Kingdom, σελ. 2-3
ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΠΗΓΕΣ
Τεγόπουλος, Φυτράκης, Ελληνικό Λεξικό, Ζ΄ Έκδοση, Εκδόσεις Αρμονία, Αθήνα, 2003, σελ. 334
Φωτογραφία ανάρτησης: “Θεατρικό πρόγραμμα Passi Sospesi -. Γυναικείες Φυλακές Βενετίας “Αντιγονη”- photo Andrea Casari- αρχείο Michali Traitsi Μιχάλη Τραΐτση.
Latest posts by Αγγελική Καρδαρά (see all)
- Έγκλημα στα Γλυκά Νερά και σκηνοθεσία στον τόπο του εγκλήματος (crimestaging) - February 22, 2023
- Έγκλημα στα Γλυκά Νερά και μιντιακές απεικονίσεις: μία ερευνητική προσέγγιση του Crime & MediaLab (ΚΕ.Μ.Ε.) - January 12, 2023
- Κακοποίηση ζώων συντροφιάς και άγριας ζωής στην Κύπρο και οι μιντιακές απεικονίσεις υποθέσεων - November 2, 2022
2 Comments