της Αγγελικής Καρδαρά.
Η σπουδαιότητα της εκπαίδευσης για τον έγκλειστο πληθυσμό: Συνέντευξη με τον Διευθυντή Εκπαιδευτικών Μονάδων ΚΚΓΕΘ, κ. Νίκο Αρμένη
Από τον Ιούνιο του 2020 διεξάγουμε στο Crime & Media Lab Crime & Μedia Lab – KE.M.E. (e-keme.gr) του Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος μεγάλη έρευνα για την εκπαίδευση στις φυλακές Εκπαίδευση στις Φυλακές: Κανονιστικό Πλαίσιο Προστασίας και Καλές Πρακτικές – KE.M.E. (e-keme.gr), την οποία συνεχίζουμε και το 2021 με δημοσιεύσεις και σχεδιασμό δράσεων.
Ευχαριστούμε θερμά όλους τους συμμετέχοντες στην έρευνα και ευχόμαστε δύναμη στους εκπαιδευτικούς των σχολείων της φυλακής, γιατί επιτελούν σημαντικό έργο για τον έγκλειστο πληθυσμό αλλά και για την ευρύτερη κοινωνία.
Στο σημερινό μας θέμα στο postmodern o Διευθυντής Εκπ/κών Μονάδων ΚΚΓΕΘ, κ. Νίκος Αρμένης, μας καταθέτει σε μία πολύ ενδιαφέρουσα και ταυτόχρονα βαθιά συγκινητική συνέντευξη, την πολύτιμη εμπειρία του από τον χώρο της εκπαίδευσης στα καταστήματα κράτησης, φωτίζοντας καίριες πτυχές και διαστάσεις του υπό διερεύνηση θέματος.
Με τον κ. Αρμένη συζητήσαμε εκτενώς για τους σκοπούς και τις λειτουργίες που επιτελεί η εκπαίδευση στις φυλακές, για την εξέλιξή της με την πάροδο των ετών και τη σημασία να επεκταθεί σε όλο τον έγκλειστο πληθυσμό που επιθυμεί να μετέχει στην εκπαιδευτική διαδικασία, καθώς όπως επισημαίνεται στη συνέντευξηεπί συνόλου 12.000 κρατουμένων συμμετέχουν στην εκπαιδευτική διαδικασία μόλις 1.300. Αναφερθήκαμε επίσης στα κύρια χαρακτηριστικά που πρέπει να διαθέτει ένας/ μία εκπαιδευτικός που εργάζεται στον χώρο των φυλακών, αλλά και στο πώς οι εκπαιδευτικοί προσεγγίζουν τον κάθε μαθητή/ την κάθε μαθήτρια «βλέποντας» πέρα από την πράξη που τον/ την έχει οδηγήσει πίσω από τα κάγκελα.
Επιπροσθέτως, ο τρόπος με τον οποίο βιώνεται από τον έγκλειστο πληθυσμό η εκπαιδευτική εμπειρία εντός του κλειστού και περιοριστικού πλαισίου των φυλακών αποτέλεσε αντικείμενο διερεύνησής μας.
Μία πολύ ξεχωριστή στιγμή στη διάρκεια της συνέντευξης ήταν όταν ο κ. Αρμένης μοιράστηκε μαζί μας πολύ δυνατές εμπειρίες και βιώματα από τα σχολεία των φυλακών και την επικοινωνία του με τον έγκλειστο πληθυσμό και όταν μας μετέφερε το μήνυμα που στέλνουν στο αναγνωστικό κοινό οι μαθήτριες των σχολείων που λειτουργούν στις φυλακές Ελεώνα Θήβας.
Νίκος Αρμένης, Διευθυντής Εκπ/κών Μονάδων ΚΚΓΕΘ
ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ
Γεννήθηκα στις 8 Νοεμβρίου 1970 στη Φρανκφούρτη της τότε Δυτικής Γερμανίας δεύτερο παιδί οικογένειας μεταναστών. Στα 7 μου χρόνια επέστρεψα στην Ελλάδα και το 1988 πέρασα στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του ΕΚΠΑ. Κατά τη φοίτησή μου στο Πανεπιστήμιο φοίτησα ταυτόχρονα και σε ιδιωτικό ΙΕΚ στον τομέα των Χρηματοοικονομικών, ενώ παράλληλα εργαζόμουν part time ως ασφαλιστικός Σύμβουλος στην Εθνική Ασφαλιστική. Το 1992 λαμβάνω το πτυχίο μου και ως το 1997 εργάζομαι στην οικογενειακή μας επιχείρηση παράλληλα με την Εθνική Ασφαλιστική.
Το 1998 αναλαμβάνω σύμβουλος επενδύσεων στην Ιντεραμέρικαν και το 1999 διορίζομαι ως αναπληρωτής στο Καματερό Αττικής, το 2000 στην Αιγείρα Αχαΐας και το 2001 στον Αυλώνα. Μονιμοποιούμαι το 2003 και διακόπτω την ενασχόλησή μου με τα χρηματοοικονομικά. Από το 2003 ως και το 2019 υπηρετώ ως Προϊστάμενος στο Δημοτικό Σχολείο του ΕΚΚΝΑ. Στο διάστημα αυτό αναπτύσσω συνεργασία με το ΠΤΔΕ του ΕΚΠΑ και πραγματοποιώ εισηγήσεις σε προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές για την εκπαίδευση στις φυλακές. Η συνεργασία επεκτείνεται και στη Νομική Σχολή του ΕΚΠΑ, το Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής και το Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου. Συνεργάζομαι επίσης με το Οικονομικό Πανεπιστήμιο για εξ αποστάσεως πιστοποιήσεις παρακολούθησης μαθημάτων από τους μαθητές μου. Κινητοποιώ την τοπική κοινωνία και σε συνεργασία με τον Σύνδεσμο Ελλήνων Κατασκευαστών Αλουμινίου ανακαινίζουμε κτιριακή εγκατάσταση στις Φυλακές Αυλώνα και οργανώνουμε πιστοποιημένη Σχολή Βοηθών Τεχνιτών Αλουμινίου. Οργανώνουμε σε συνεργασία με τον Στάθη Γράψα θεατρική ομάδα την οποία ταξιδεύουμε και σε άλλες φυλακές.
Στις 9 Φεβρουαρίου 2016 η Πολιτεία με τιμά με την ηθική αμοιβή του επαίνου «για πράξεις εξαιρετικές κατά την εκτέλεση της υπηρεσίας του που δεν επιβάλλονται από τα καθήκοντά του» (ΦΕΚ 230/09-02-2016).
Από την 1η Ιουλίου 2019 υπηρετώ ως Διευθυντής των Εκπαιδευτικών Μονάδων του Καταστήματος Κράτησης Γυναικών Ελεώνα Θηβών με τριετή θητεία.
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ
- Κύριε Αρμένη, έχετε δώσει αγώνες για την εκπαίδευση στις φυλακές. Με αυτήν τη συνέντευξη, επομένως, θα επιχειρήσω να φωτίσουμε μέσα από την πολύτιμη και πολύχρονη εμπειρία σας ορισμένες καίριες πτυχές της εκπαίδευσης στα καταστήματα κράτησης, διαχρονικά αλλά και στη σημερινή εποχή. Το πρώτο μου ερώτημα αφορά τον ρόλο και το βαθύτερο περιεχόμενο της έννοιας της «εκπαίδευσης στις φυλακές» και το δεύτερο σκέλος του ερωτήματός μου αφορά το εάν με την επικρατούσα στα καταστήματα κράτησης κατάσταση (δεν αναφέρομαι στην υγειονομική κρίση, αλλά διαχρονικά στην κατάσταση των φυλακών) μπορεί να επιτελέσει τον σημαντικό της ρόλο;
Η εκπαίδευση στις φυλακές, τα θεραπευτικά προγράμματα του ΚΕΘΕΑ, τα προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης και η ψυχολογική υποστήριξη των κρατουμένων αποτελούν ή θα έπρεπε εν πάση περιπτώσει να αποτελούν τον πυρήνα της διαδικασίας που ονομάζουμε σωφρονισμό. Η βαθύτερη έννοια όλων των παραπάνω είναι η έμπρακτη απόδειξη από τη μεριά της Πολιτείας της βούλησής της να συστηθεί εκ νέου με τον πολίτη, που για τον έναν ή τον άλλο λόγο βρέθηκε στη φυλακή. Είναι η έμπρακτη απόδειξη από τη μεριά της κοινωνίας των πολιτών να δώσει το χέρι και να στηρίξει τους ανθρώπους που πολλές φορές η ίδια τοποθέτησε στο περιθώριο.
Μας έχει δοθεί λοιπόν μια επιταγή, σε όλους εμάς που εμπλεκόμαστε στη διαδικασία αυτή, να προσωποποιήσουμε αυτή την επιθυμία. Το παράδοξο είναι πως, ενώ η κοινωνία είναι στην συντριπτική της πλειοψηφία δίπλα μας, την ίδια ώρα η Πολιτεία που έχει προνοήσει στο νομοθετικό πλαίσιο να «εκφράσει» τη στήριξή της, εν τούτοις δεν περιφρουρεί την τήρηση των διαδικασιών. Κι από αυτό περνάμε στο πολύ εύστοχο δεύτερο σκέλος της ερώτησής σας. Απλά να σκεφτούμε πως οι κρατούμενοι στις φυλακές δεν ξεπερνούν τις 12.000 και πως οι εμπλεκόμενοι στην εκπαιδευτική διαδικασία είναι δεν είναι 1300 σε όλη την Ελλάδα. Κάτι λοιπόν δεν πάει καλά.
Ή η επίσημη πολιτεία σε επίπεδο ηγεσίας εκφράζει προσχηματικά τη στήριξή της στην εκπαίδευση στις φυλακές -πράγμα που δεν πιστεύω, διότι μόνο να ωφεληθεί θα μπορούσε- ή σκαλώνει στις ιδιαίτερες συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί για χρόνια ολόκληρα στα καταστήματα κράτησης από διοικήσεις «παλαιάς κοπής».
Η δεύτερη εκδοχή επιβεβαιώνεται από εξαιρετικές αναλαμπές που παρατηρούμε αρκετές φορές μετά από αλλαγές προσώπων στη διοίκηση των Κ.Κ. με θαυμάσια αποτελέσματα. Ωστόσο οφείλουμε να πούμε πως υπάρχουν και διοικήσεις σε φυλακές απαρχαιωμένες, χωρίς υποδομές και προσωπικό, που και να ήθελαν να στηρίξουν την εκπαιδευτική διαδικασία είναι αντικειμενικά αδύνατο να την «τρέξουν». Επιπλέον ευθύνη έχει και το Υπουργείο Παιδείας και κατά συνέπεια εμείς οι παλαιότεροι που δεν διαμορφώσαμε ένα πλαίσιο παραγωγής εκπαιδευτικών για τις φυλακές, να τους έχουμε επιμορφώσει για αυτό που θα συναντήσουν, ώστε να μην έχουμε διαρροές.
Έτσι νέοι συνάδελφοι μπαίνουν με ορμή στον χώρο, είναι ωστόσο μόνοι χωρίς στήριξη και νομοτελειακά οι προσπάθειές τους ματαιώνονται και τελικά αποχωρούν.
- Έχετε τονίσει και αναδείξει την ανάγκη να απευθύνεται η εκπαίδευση προς όλο τον έγκλειστο πληθυσμό, με έμφαση μάλιστα στους υπότροπους και στους κρατούμενους / στις κρατούμενες που έχουν διαπράξει σοβαρής ποινικής και κοινωνικής απαξίας πράξεις. Γιατί κρίνετε τόσο σημαντική αυτή την πτυχή και πώς στην πράξη θα μπορούσε να επιτευχθεί;
Πράγματι έχω πει στο παρελθόν πως τα Σχολεία στις φυλακές είναι για τις δύσκολες περιπτώσεις, ιδιαίτερα για τους υπότροπους. Για ανθρώπους που έχει διαρραγεί η σχέση τους τόσο με την κοινωνία και πολύ περισσότερο με την Πολιτεία. Άνθρωποι που η έκτιση ποινής μπορεί να είναι και εύσημο στην κουλτούρα που έχουν αναπτύξει. Μια κουλτούρα φυσικά που είναι γενόσημη ενός συστήματος ζωής που ακολουθείται από όλους μας σχεδόν και που διαμορφώνεται και αναπτύσσεται έτι περαιτέρω στο περιβάλλον της φυλακής περίπου ως τέρας. Τα παραδείγματα πολλά.
Έχω απεριόριστη εμπιστοσύνη στον θεσμό του Σχολείου. Το σχολικό περιβάλλον θα οδηγήσει στην αναστροφή της πορείας του υπότροπου. Το Σχολείο θα σμιλέψει από την αρχή αξίες ζωής, κοινωνικές και επαγγελματικές δεξιότητες. Το Σχολείο ξέρει να το κάνει αυτό, έχει το κατάλληλο οπλοστάσιο. Το Σχολείο και ο δάσκαλος βρίσκεται πολύ ψηλά στο αξιακό σύστημα του κρατούμενου, στέκει σχεδόν αμόλυντο, έξω από τα δεινά της ζωής του. Είμαστε ο μοναδικός ίσως θεσμός που δεν μας βλέπει με καχυποψία. Και το σημαντικότερο, δεν μας κρατάει κακία, παρόλο που πιθανόν στο παρελθόν ο σχολικός θεσμός τον απέβαλε, τον απέρριψε, τον πίκρανε. Αντί αυτού, όταν μας ξανασυναντά σε αυτήν τη δύσκολη συνθήκη της ζωής του, αναδύει μια γλυκάδα που πηγάζει από πολύ παλιά, από τα άσπιλα χρόνια της παιδικής του ηλικίας. Εκεί στοχεύουμε, σε μια εκ νέου χάραξη πορείας ζωής, από εκεί ακριβώς που χωρίσαμε.
Ας αφήσουμε λοιπόν το Σχολείο να κάνει τη δουλειά που ξέρει να κάνει καλύτερα από όλους.
- Η εκπαίδευση στις φυλακές με την πάροδο των ετών διαφοροποιείται από παρελθούσες εποχές, εξελίσσεται; Ποια είναι τα θετικά και ποια τα αρνητικά που εντοπίζετε;
Η εκπαίδευση ως πεδίο είναι η εξέλιξη, σαφώς διαφοροποιείται και ασφαλώς απαιτεί κατάλληλες συνθήκες για να ανθίσει. Δεν πιστεύουμε πως εκπαίδευση χωρίς στοχεύσεις θα έχει αποτέλεσμα στις φυλακές. Στα 20 χρόνια που υπηρετώ την εκπαίδευση στις φυλακές διαπίστωσα πως δεν αρκεί η υπομονή, η επιμονή, η ορμητικότητα, η γενναιότητα, η δημιουργικότητα του αείμνηστου Ζουγανέλη στον Κορυδαλλό, του Δαμιανού στον Αυλώνα, του Πυρουνάκη στον Ελεώνα, του Τράντα στη Λάρισα, της Γκρίζου και της Μαρινοπούλου στα Διαβατά αλλά και τόσων άλλων. Απαιτείται ένας γενικότερος σχεδιασμός για το τι τελικά θέλουμε να πετύχουμε με την κρίσιμη ύλη που έχουμε στα χέρια μας. Δυστυχώς δεν γνωρίζουμε ερευνητικά ποια η τύχη όλων αυτών των ανθρώπων που πέρασαν από τα Σχολεία των φυλακών. Στοιχεία που θα μας προσανατόλιζαν για τη θετική ή αρνητική πορεία των δράσεων μας. Σε αυτό λοιπόν είμαστε πίσω. Στα θετικά δεν μπορώ να μη σημειώσω το ενδιαφέρον όλο και περισσότερων συναδέλφων να έρθουν κοντά μας και να ασχοληθούν με την εκπαίδευση στις φυλακές. Αυτό είναι πολύ ευχάριστο και μας φορτώνει την ευθύνη να μην έχουμε άλλους χαμένους εκπαιδευτικούς από τα Σχολεία των φυλακών.
- Ποια είναι τα στοιχεία που πρέπει να διαθέτει ένας/ μία εκπαιδευτικός στα σχολεία των φυλακών; Εκπαιδευτικοί που δεν διαθέτουν τα απαιτούμενα προσόντα έχουν βρεθεί σε δύσκολη θέση κατά την άσκηση του διδακτικού τους έργου;
Ας ξεκινήσουμε πως οι δάσκαλοι στις φυλακές ήρθαν κοντά μας από επιλογή.
Ο δάσκαλος των Σχολείων της φυλακής πέρα από τα γενικότερα χαρακτηριστικά που απαιτεί το επάγγελμά μας θα πρέπει να διαθέτει υψηλό βαθμό ενσυναίσθησης, καθώς και αντίληψη της ιδιαιτερότητας του μαθητικού μας πληθυσμού. Επίσης η υπομονή και η επιμονή σε μικρούς στόχους καθημερινά είναι απαραίτητες. Η ευελιξία, η αναπροσαρμογή και η εξατομίκευση στην εκπαιδευτική διαδικασία αποτελούν επιπλέον χρήσιμα όπλα. Τέλος, η συνειδητοποίηση από πλευράς εκπαιδευτικού του πολυσύνθετου ρόλου του στον ψυχισμό του κρατούμενου μαθητή είναι ζητούμενο. Η τέχνη της εναλλαγής αυτών των ρόλων θα φέρει το πολυπόθητο αποτέλεσμα της σύνδεσης του μαθητή με το σχολικό περιβάλλον που θα αποτελέσει και την αρχή της όλης διαδικασίας. Ας μην ξεχνάμε αυτό που είπαμε και πριν, πως ο δάσκαλος της φυλακής αποτελεί την ενσάρκωση της επιθυμίας της Πολιτείας να δώσει ξανά το χέρι στον κρατούμενο και της δυνατότητας αυτοί οι δύο να ξανασυστηθούν. Ο δάσκαλος είναι ο διαμεσολαβητής και ο καταλύτης για τη δημιουργία αυτής της νέας σχέσης.
Ο εκπαιδευτικός σπάνια θα βρεθεί σε δύσκολη θέση, αν τηρεί με ευλάβεια όλα τα παραπάνω κι ακόμα περισσότερο αν μπορεί εκ φύσεως να διαχειρίζεται κατάλληλα τις απογοητεύσεις και τις ματαιώσεις που ούτως ή άλλως εμπεριέχει η εκπαιδευτική διαδικασία είτε στις φυλακές είτε στα έξω Σχολεία. Όπως προείπαμε, έχουμε σημαντική προίκα την καλή αντίληψη για το Σχολείο και την αξία του δασκάλου, που απολαμβάνουμε τις περισσότερες φορές από τους μαθητές μας χωρίς καν να προσπαθήσουμε, από την πρώτη στιγμή που θα μπούμε στην τάξη.
- Είναι εύκολο ή συνιστά μία πιο σύνθετη διαδικασία το να μπορέσει ο/ η εκπαιδευτικός των φυλακών να προσεγγίσει τον κάθε μαθητή / την κάθε μαθήτρια πέρα από την πράξη που τον/ την έχει οδηγήσει πίσω από τα κάγκελα;
Αποτελεί καθήκον μας να προσφέρουμε τις υπηρεσίες μας σε όποιον τις έχει ανάγκη. Μακριά και πέρα από την υπόθεσή του. Δεν μας αφορά αυτό που τον οδήγησε στη φυλακή και για να γίνω πιο συγκεκριμένος δεν μας αφορά το έγκλημα και η πιθανή απαξία που το ακολουθεί. Μας αφορούν βεβαίως οι γενεσιουργές αιτίες της εγκληματικότητας, για τις οποίες κατά ένα ποσοστό ευθύνεται και ο σχολικός θεσμός εν γένει αλλά δεν θα σταθούμε στις συγκεκριμένες περιπτώσεις. Αν το κάναμε αυτό, θα ακυρώναμε εκ προοιμίου τον ρόλο του Σχολείου στις φυλακές. Το περιβάλλον του Σχολείου δεν πρέπει να έχει τιμωρητικά χαρακτηριστικά όπως ασφαλώς όλο το σωφρονιστικό οικοδόμημα μιας σοβαρής χώρας. Για το αν είναι εύκολο ή δύσκολο θα απαντούσα πως είναι δύσκολο, αλλά αφού αποτελεί ένα από τα θεμελιώδη προαπαιτούμενα της δουλειάς μας πρέπει να μάθουμε να ζούμε με αυτό από τη στιγμή που επιλέξαμε να εργαστούμε στις φυλακές.
- Θα μοιραστείτε με το αναγνωστικό κοινό μας μία δυνατή εμπειρία ή και περισσότερες που έχουν ασκήσει ισχυρή επίδραση στην ψυχή σας και στην επαγγελματική σας πορεία σε όλα αυτά τα χρόνια ενασχόλησης με την εκπαίδευση στις φυλακές; Είμαι σίγουρη ότι έχετε να μας εξιστορήσετε πολλά και ενδιαφέροντα.
Εμπειρίες, βιώματα και μαρτυρίες υπάρχουν πάμπολλες, δύσκολα να αποτυπωθούν εν συντομία. Ίσως όταν αποσυρθώ από τον χώρο να τις εκθέσω, αφού τις βάλω σε μια σειρά στο μυαλό μου. Κρατάω μερικές για να τις επικοινωνήσω μαζί σας.
Τον πρώτο μου χρόνο στις φυλακές του Αυλώνα ως αναπληρωτής δάσκαλος όπου, αφού ολοκλήρωσα τη χρονιά, αποχαιρέτησα τα παιδιά λέγοντάς τους πως δεν γνώριζα εάν θα ήμουν και του χρόνου στο ίδιο Σχολείο. Με βουρκωμένα τα μάτια με αποχαιρέτησαν και μερικοί σχεδόν δεν με άφηναν να φύγω. Λύγισα…
Έδωσα σε μερικούς το τηλέφωνό μου για να τα λέμε όταν βγουν (αν και μου είχε συστήσει το αντίθετο ο τότε διευθυντής του Σχολείου για ευνόητους λόγους).
Το καλοκαίρι περνούσε και κανένας τους δεν με είχε «ενοχλήσει», μια ιδιότυπη συμφωνία κυρίων είχε ακολουθηθεί ευλαβικώς. Έφτασε ο Αύγουστος συγκεκριμένα 15 Αυγούστου, Σχολεία δεν μας είχαν ακόμα ζητήσει να δηλώσουμε-εννοείται πως πρώτη επιλογή μου θα ήταν ο Αυλώνας- ήμουν σε διακοπές σε κάποια παραλία και χτυπάει το τηλέφωνό μου. Με απόκρυψη (από το καρτοτηλέφωνο της φυλακής). Απαντώ και ακούω μια φωνή πολύ γνώριμη αλλά γύρω του κι άλλες φωνές. Ήταν ο Άλεξ, ένας μαθητής μου από τη Ρουμανία, με έναν συμπατριώτη του τον Φλορίν.
«Δεν ήρθες Δάσκαλε σήμερα να μας δεις που είναι Δεκαπενταύγουστος κι έχουμε τη γιορτή της Παναγίας, είναι μαζί μου και Φλορίν , ο Γιάννης, ο Θανάσης και ο Άρης ,όλοι σε περιμένουν».
Κοκκάλωσα δεν ήξερα τι να πω.
Διαφυγή μου από την αμηχανία, ένα ψέμα.
Ένα ψέμα, μια υπόσχεση που με κρατά ακόμα 20 χρόνια μετά στο ίδιο μετερίζι.
«Άλεξ», του είπα
«Δεν είχα τρόπο να επικοινωνήσω μαζί σου, αλλά τοποθετήθηκα πάλι στον Αυλώνα και από τον Σεπτέμβρη θα είμαστε πάλι μαζί στην Τάξη». Χαρές και πανηγύρια στην άλλη άκρη της γραμμής.
Η αγωνία μου να τηρηθεί η υπόσχεση ήταν απέραντη.
Τον Σεπτέμβρη τοποθετούμαι εκ νέου στο Δημοτικό Σχολείο του Αυλώνα.
Η επανασύνδεση με τα παιδιά δεν μπορεί να περιγραφεί. Ενθουσιασμός και αγάπη.
Ευχαριστώ τον Άλεξ και τα άλλα παιδιά γι’ αυτό το ταξίδι που ακόμα με κρατά νέο και ικανό να ονειρεύομαι.
Κι ακόμα μια μαρτυρία που έχει ιδιαίτερη αξία για έναν Δάσκαλο που δεν είναι πια κοντά μας. Τον Γιώργο Ζουγανέλη.
Με το Γιώργο είχαμε ιδιαίτερη συνεργασία, καθώς πολλοί μαθητές του Δημοτικού του Αυλώνα όταν ενηλικιώνονταν μετάγονταν στον Κορυδαλλό και ιδιαιτέρως οι Ρομά βοηθούνταν από το Γιώργο να δώσουν εξετάσεις για να λάβουν Απολυτήριο Δημοτικού ώστε να γραφτούν στο ΣΔΕ.
Στον Βόλο το 2016 συναντηθήκαμε με το Γιώργο, λίγο πριν «φύγει», στο Συνέδριο για την Εκπαίδευση στις φυλακές. Μιλώντας για τις εμπειρίες μας μου είπε ανάμεσα σε πολλά άλλα, γιατί ήταν πραγματικός θησαυρός , «Νικόλα φαντάζομαι τον ξέρεις τον (…..)» και μου λέει το όνομα ενός πολύ σκληρού ποινικού που κι αυτός δεν βρίσκεται πλέον εν ζωή , «….θέλει να γραφτεί στο Σχολείο και με προσέγγισε πάρα πολύ ευγενικά, και τον συγκεκριμένο ευγενικό γενικά δεν τον λες, τόσο που παρατήρησα πως στον μοναδικό που μιλούσε στον πληθυντικό μέσα στον Κορυδαλλό ήμουν εγώ!».
Γιώργο και (…..) είμαι βέβαιος πως τα μαθήματα συνεχίζονται κάπου εκεί ψηλά.
- Πολύ σημαντικές και βαθιά συγκινητικές οι μαρτυρίες σας. Να σας θέσω ένα άλλο ερώτημα. Ποια δική σας βαθύτερη ανάγκη σας οδήγησε στην ενασχόληση με αυτό τον πολύ σημαντικό αλλά ταυτόχρονα δύσκολο τομέα που είναι η εκπαίδευση στα καταστήματα κράτησης;
Θα μπορούσε να πει κανείς πως ήταν η βαθιά επιθυμία ενός νέου τότε δασκάλου για κοινωνική αλληλεγγύη και αγώνα υπέρ των δικαιωμάτων των ευάλωτων ομάδων στην εκπαίδευση. Θεωρούσα και θεωρώ την παραβατικότητα ως μία από τις σοβαρότερες αιτίες της σχολικής διαρροής.
- Πώς η πανδημία επιδρά στο εκπαιδευτικό σας έργο και με ποιους τρόπους προσπαθείτε να υπερβείτε τις σοβαρές δυσκολίες;
Στον Ελεώνα λειτουργούν δύο εκπαιδευτικές μονάδες. Ένα Δημοτικό Σχολείο κι ένα Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας. Το Δημοτικό Σχολείο αυτήν τη στιγμή λειτουργεί διά ζώσης κανονικά αντίθετα με το ΣΔΕ το οποίο παραδόξως φέτος δεν έχει λειτουργήσει καθόλου.
Η αλήθεια είναι πως από την πανδημία και μετά η εκπαίδευση στις φυλακές αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα που γίνονται ακόμα σοβαρότερα από τον τρόπο που τη διαχειρίζεται η διοίκηση του κάθε Καταστήματος. Θα πρέπει να δούμε μια οριζόντια λύση. Η εκπαίδευση στις φυλακές δεν πρέπει να διακόπτεται, είναι τρομερό πισωγύρισμα στην προσπάθειά μας για το χτίσιμο της σχέσης ανάμεσα στο σχολικό περιβάλλον και τον κρατούμενο. Η διαμοίραση εκπαιδευτικού υλικού και οι αναθέσεις εργασιών εξ αποστάσεως καλύπτουν εν μέρει μόνο την διδασκαλία του αντικειμένου, αφήνει όμως ένα τεράστιο κενό στην ανάπτυξη σχέσεων εμπιστοσύνης.
Αξιοθαύμαστα παραδείγματα αντιμετώπισης της κρίσης υπήρξαν, όπως αυτό του Αυλώνα όπου ο Πέτρος Δαμιανός δημιούργησε καλωδιακό τηλεοπτικό κανάλι για τη διασπορά των μαθημάτων σε όλη τη φυλακή, ή η προσπάθεια που συντελείται στο ΣΔΕ Φυλακών της Κέρκυρα, όπου ουσιαστικά γίνεται διά ζώσης διδασκαλία με όλες τις αναγκαίες προφυλάξεις. Όμως αυτές είναι μόνο δύο από τις 34 Φυλακές της χώρας. Κάθε φυλακή έχει τις δικές της ιδιαιτερότητες. Κάποια στιγμή πρέπει επισήμως να τεθούν τα πράγματα προς συζήτηση, ως ένας απολογισμός.
- Ποια είναι η πορεία των μαθητριών/ μαθητών που εισάγονται σε ανώτερες και ανώτατες σχολές; Ολοκληρώνουν τις σπουδές τους, τους δίνονται μέσω των σπουδών τους περισσότερες ή καλύτερες επαγγελματικές προοπτικές; Υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία ή/ και τι σας δείχνει η πολύχρονη εμπειρία σας;
Η εκμετάλλευση του νεκρού χρόνου του εγκλεισμού για σπουδές είναι μια διεθνής πρακτική πολύ επιτυχημένη. Θα έπρεπε να είμαστε πιο θαρραλέοι ως Κράτος και να δίνουμε αυτή την ευκαιρία πέρα από γραφειοκρατικές αγκυλώσεις. Οι εκπαιδευτικές άδειες προβλέπονται από τον νόμο και όποτε δόθηκαν αξιοποιήθηκαν στο έπακρο με αξιόλογα αποτελέσματα. Οι υποτροφίες του ΕΑΠ είναι επίσης πολύ σημαντικές, βλέποντας και την προσπάθεια που καταβάλλουν οι φοιτήτριές μας.
Η πορεία τους είναι αξιοπρόσεκτη και οι προοπτικές τους για επαγγελματική αποκατάσταση είναι ευοίωνες. Άλλωστε το πείσμα και η θέληση να ολοκληρώσει κάποιος τις σπουδές του σε μια τόσο ιδιαίτερη συνθήκη, όπως η φυλακή, αποτελεί το μεγαλύτερο εχέγγυο μιας λαμπρής πορείας μετά την αποφυλάκιση. Το έχουμε δει σε πολλές περιπτώσεις και αξίζει να τολμήσουμε παραπάνω.
- Πόσες μαθήτριες φοιτούν σήμερα στα σχολεία των φυλακών Ελεώνα Θήβας και εάν μπορείτε να μας δώσετε ορισμένα γενικά στοιχεία για το προφίλ τους;
Στο Δημοτικό μας Σχολείο φοιτούν 55 γυναίκες από 18 έως 55 ετών περίπου, κυρίως Ρομά αλλά και αλλοδαπές. Στο ΣΔΕ φοιτούν 50 γυναίκες ανάλογης ηλικίας με το Δημοτικό, λιγότερες όμως Ρομά. Επίσης σε συνεργασία με το Δίκτυο Φυλακισμένων και Αποφυλακισμένων Γυναικών γίνονται εξ αποστάσεως μαθήματα στο πλαίσιο του προγράμματος των κατ’ ιδίαν διδαχθέντων και για τις τρεις Τάξεις του Λυκείου, τα οποία παρακολουθούν 12 μαθήτριες με τη συνδρομή εθελοντών καθηγητών. Τέλος 4 είναι οι φοιτήτριες του ΕΑΠ.
- Πώς βιώνουν την εκπαιδευτική διαδικασία και ποια είναι τα σοβαρότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν;
Για την κατάσταση στο ΣΔΕ μιλήσαμε προηγουμένως, όσο για το Δημοτικό θεωρώ πως απολαμβάνουν την εκπαιδευτική διαδικασία με μόνη ίσως αγωνία μην κλείσουμε λόγω της πανδημίας.
- Διεξάγονται αυτή την περίοδο κάποιες εκπαιδευτικές ή άλλες δράσεις για τις οποίες κρίνετε σκόπιμο να ενημερώσουμε το κοινό και πώς όσες και όσοι επιθυμούν μπορούν να συμβάλλουν στο έργο σας;
Πραγματικά θα θέλαμε να γεμίσουμε την ατζέντα μας με εκπαιδευτικές δραστηριότητες, φαντάζει όμως δύσκολο λόγω της πανδημίας. Ευπρόσδεκτη η προσφορά σας κι εννοείται πως θα την αξιοποιήσουμε όταν το επιτρέψουν οι συνθήκες.
- Μία έγκλειστη γυναίκα που είναι και μητέρα, πώς βιώνει τον αποχωρισμό από το παιδί / τα παιδιά της; Ή αντίστοιχα μία πολύ νεαρή γυναίκα που αποχωρίζεται τους γονείς της; Το σχολείο των φυλακών θα μπορούσαμε να πούμε ότι λειτουργεί ακόμα και «θεραπευτικά» για αυτές τις γυναίκες;
Ο εγκλεισμός είναι αποκοπή. Από οικογένεια, φίλους και κοινωνικό γίγνεσθαι κι αυτό είναι πολύ δύσκολο να το διαχειριστεί κανείς. Ακόμα κι εμείς που ζούμε τη μισή μέρα σχεδόν δίπλα τους δυσκολευόμαστε να μοιράσουμε το βάρος που τις ταλανίζει. Σίγουρα το Σχολείο τις κάνει για λίγο να ξεχάσουν τα έξω προβλήματα, όχι πάντα, καθώς δεν λείπουν οι εξάρσεις. Τους λέω πολλές φορές, για να τους ανεβάσω το ηθικό, πως την ώρα του Σχολείου μετέχουμε όλοι σε μια οργανωμένη και νομοθετημένη «απόδραση» από τη σκληρή πραγματικότητα που βιώνουν. Πως κινούμαστε σε μια νησίδα ελευθερίας που δεν διέπεται από τους σκληρούς κανόνες της φυλακής. Άλλωστε, πέρα από το Σχολείο και τις όποιες άλλες δημιουργικές και θεραπευτικές δραστηριότητες, τί λειτουργεί ως μηχανισμός αποσυμπίεσης του στρες του εγκλεισμού σε μια φυλακή;
Επιτρέψτε μου να πω πως ένα ζωντανό και υγιές Σχολείο σε μια Φυλακή αποτελεί καίριο πυλώνα διατήρησης κλίματος ηρεμίας. Δυστυχώς δεν είναι πολλοί πέρα από τους εκπαιδευτικούς που ασπάζονται αυτή την άποψη.
- Μέσα από εσάς, θα ήθελα να δώσω τον λόγο σε μαθήτριες που επιθυμούν να στείλουν το δικό τους μήνυμα στην ευρύτερη κοινωνία για τον ρόλο της εκπαίδευσης στη ζωή της μέσα στη φυλακή και για το πώς θα προσπαθήσουν να αξιοποιήσουν τις γνώσεις και τα εφόδια που θα αποκτήσουν στη ζωή τους εκτός φυλακής.
Ύστερα από συζήτηση με τις μαθήτριες του Δημοτικού το μήνυμα που στέλνουν είναι πως θα συνεχίσουν να είναι το ίδιο επιμελείς και συμμετοχικές στη σχολική διαδικασία.
Πως δε θα πετάξουν στα σκουπίδια αυτήν τη δεύτερη ευκαιρία που τους δόθηκε και πως τώρα βλέπουν με μεγαλύτερη αισιοδοξία τη ζωή τους μετά την αποφυλάκιση.
Σχετικά με την αξιοποίηση των γνώσεων και των εφοδίων σταχυολογώ αυτούσιες φράσεις.
«Θα μπορώ να βοηθήσω τα εγγόνια μου στα μαθήματα του Σχολείου»
«Δε θα ντρέπομαι πια όταν θα χρειάζεται να συμπληρώσω μια αίτηση σε μια Υπηρεσία λέγοντας πως είμαι αγράμματη»
«Κύριε έξω θα συνεχίσω στο Γυμνάσιο»
«Θα μαλώνω τις φίλες μου, αν κάποια από αυτές δε στέλνει τα παιδιά της στο Σχολείο»
«Αν αποφυλακιστώ πριν τον Ιούνιο πώς θα πάρω το Απολυτήριό μου;»
«Θα μπορώ να βλέπω ξένες ταινίες με υπότιτλους»
«Τώρα μπορώ να διαβάζω τις αγγελίες για να βρω μια δουλειά»
«Διαβάζω και λογαριάζω, δε θα με πιάνουν κορόιδο»
«Θα μπορώ να γράφω μηνύματα στο κινητό και θα έχω και Facebook»
«Θα υπολογίζω αν φτάνουν τα λεφτά μου για τις υποχρεώσεις μου»
- Η δημοσιογραφική κάλυψη ζητημάτων που σχετίζονται με την εκπαίδευση στις φυλακές αναδεικνύει, κατά την άποψή σας, καίριες πτυχές αυτών των ζητημάτων; Πώς ο ρόλος των ΜΜΕ θα μπορούσε να γίνει ακόμα πιο ουσιαστικός ως προς την παρουσίαση του θέματος;
Η αλήθεια είναι πως όλο και περισσότερο τα τελευταία χρόνια τα Μέσα ασχολούνται με θετικό τρόπο για την εκπαίδευση στις φυλακές. Αναδεικνύοντας καλές πρακτικές δημιουργούν ελκυστικές συνθήκες για την είσοδο νέων συναδέλφων στον χώρο.
Δεν είναι της ώρας να εξετάσουμε τι έπαιξε καθοριστικό ρόλο για τη μεταστροφή αυτή.
Οι αναγνώσεις μπορεί να είναι πολλές. Δεν προτίθεμαι να ακυρώσω τις καλές προθέσεις πολλών δημοσιογράφων να μας βγάλουν από το σκοτάδι του άβατου των φυλακών. Η μεταστροφή αυτή μείωσε, αν όχι εκμηδένισε, τα ρεπορτάζ τύπου κλειδαρότρυπας για τις φυλακές εν γένει και φώτισε περισσότερες πτυχές της προσπάθειας που γίνεται και δεν αναφέρομαι μόνο στο εκπαιδευτικό κομμάτι. Το άβατο
σπάει σιγά σιγά. Από την άλλη θα έλεγε κανείς πως η μεταστροφή αυτή οφείλεται σε μια αγωνιώδη προσπάθεια να δημιουργηθούν νέες βιτρίνες προς κατανάλωση αφήνοντας και κουκουλώνοντας τα προβλήματα της «πίσω αυλής». Να σημειώσω δέ, πως διακρίνουμε την αλλαγή στάσης των Μέσων περίπου την τελευταία δεκαετία και το λέω αυτό για να διασκεδάσω πιθανή υποψία των αναγνωστών για ύπαρξη πολιτικού προσήμου στα λεγόμενά μου. Θα ήταν πολύ ενδιαφέρον εάν τα Μέσα έθεταν ένα κεντρικό ερώτημα στους ιθύνοντες, παλιούς και νέους. «Μιλάτε όλο αυτό το χρονικό διάστημα για Εκπαίδευση στις Φυλακές, μπορείτε να μας εξηγήσετε γιατί επί συνόλου 12.000 κρατουμένων συμμετέχουν στην εκπαιδευτική διαδικασία μόλις 1.300;»
- Ολοκληρώνοντας την πολύ ενδιαφέρουσα συζήτησή μας, ποιο είναι το δικό σας μήνυμα προς την κοινωνία; Γιατί είναι σημαντικό να δοθεί μία ουσιαστική «δεύτερη ευκαιρία» μέσω της εκπαίδευσης στις γυναίκες που βρίσκονται στις φυλακές;
Ο γυναικείος πληθυσμός στις Φυλακές αποτελεί ένα υποσύνολο των εγκλείστων της χώρας με πολύ ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, έχει αποτυπωθεί αυτό στις έρευνες των εγκληματολόγων και το διαπιστώνω κι εγώ βιωματικά μιας και προέρχομαι από μια φυλακή με έφηβους άνδρες, καθώς τοποθετήθηκα εδώ από την 1η Ιουλίου του 2019.
Είναι επίσης αληθές πως τα εκπαιδευτικά δικαιώματα των γυναικών ανάμεσα στις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες καταστρατηγούνται με κάθε τρόπο. Η σχολική διαρροή στα κορίτσια είναι σημαντικά δυσανάλογη. Οι φυλακές θα έλεγε κανείς πως είναι ένα πιο προστατευμένο περιβάλλον για την άσκηση του δικαιώματός τους. Επομένως μάλλον θα έπρεπε να μιλάμε για την πρώτη και όχι τη δεύτερη ευκαιρία που απολαμβάνουν οι έγκλειστες γυναίκες. Άρα έχουμε μπροστά μας ένα παράδοξο, ο μέσα πληθυσμός να δίνει ένα σήμα στην έξω κοινωνία, πράγμα που δεν το συναντάμε εύκολα σε αυτήν την αλληλεπίδραση.
- Κύριε Αρμένη, σας ευχαριστώ θερμά για την πολύτιμη επιστημονική συμβολή σας σε ένα τόσο σοβαρό θέμα και σας εύχομαι δύναμη για να συνεχίσετε να επιτελείτε το σπουδαίο έργο σας! Ελπίζω από το καλοκαίρι και μετά να έχουμε την ευκαιρία και με το Crime & Media Lab του Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος να σας επισκεφθούμε και να οργανώσουμε μία από κοινού δράση, εάν μας δοθεί ασφαλώς η άδεια.
Εγώ σας ευχαριστώ για τις καίριες ερωτήσεις σας που μου έδωσαν την ευκαιρία να εκθέσω όσο γίνεται καλύτερα τις απόψεις μου για το θέμα της εκπαίδευσης στις φυλακές. Ανυπομονώ να συνεργαστούμε.
Latest posts by Αγγελική Καρδαρά (see all)
- Έγκλημα στα Γλυκά Νερά και σκηνοθεσία στον τόπο του εγκλήματος (crimestaging) - February 22, 2023
- Έγκλημα στα Γλυκά Νερά και μιντιακές απεικονίσεις: μία ερευνητική προσέγγιση του Crime & MediaLab (ΚΕ.Μ.Ε.) - January 12, 2023
- Κακοποίηση ζώων συντροφιάς και άγριας ζωής στην Κύπρο και οι μιντιακές απεικονίσεις υποθέσεων - November 2, 2022
3 Comments