του Δημήτρη Καλαντζή.
Ο εγκέφαλός μας είναι σαν ηφαίστειο από το οποίο βγαίνουν γνώμες, απόψεις και ιδέες, γράφει ο Rolf Dobelly. Δεν έχει σημασία εάν καλούμαστε να εκφράσουμε μία γνώμη, να καταθέσουμε μία άποψη ή να γεννήσουμε μία ιδέα. Αυτές πετάγονται από μόνες τους στο μυαλό κάθε ανθρώπου σαν κομφετί. Η διαφορά είναι ότι κάποιοι άνθρωποι κρατάνε το κομφετί για λίγη ώρα στην παλάμη τους και διαλέγουν τα χρώματα που τους πάνε, ενώ άλλοι το σκορπίζουν αμέσως στον αέρα, ακόμα κι αν χαθεί ανάμεσα στους τόνους του κονφετί των άλλων.
Η εποχή μας χαρακτηρίζεται από τόνους κονφετί απόψεων. Ποτέ στο παρελθόν δεν είχαμε τόσο μεγάλη υπερφόρτωση γνωμών σε σχέση με την ουσιαστική πληροφόρηση. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μας προκαλούν με καταιγιστικούς ρυθμούς να πάρουμε θέση για τη μεταγωγή του Κουφοντίνα, την αστυνόμευση στις γειτονιές και τις μεταλλάξεις του κορωνοϊού μέχρι την τοποθέτηση ανεμογεννητριών στο Καρπάθιο Πέλαγος.
Αλήθεια, μπορεί ένας άνθρωπος να πάρει θέση σε τόσο περίπλοκα ζητήματα με μία ανάρτηση 20 λέξεων, μία «καρδούλα» ή ένα retweet;
Σύμφωνα με τη σύγχρονη ψυχολογία, όταν ο άνθρωπος καλείται να πάρει γρήγορα μία απόφαση επαφίεται στην «ευρετική κρίση» (affect heuristic). Πρόκειται για μία διανοητική συντόμευση που μας επιτρέπει να λαμβάνουμε αποφάσεις γρήγορα, στην οποία το τρέχον συναίσθημα – φόβος, ευχαρίστηση, έκπληξη κ.λπ. – επηρεάζει τις αποφάσεις μας. Με άλλα λόγια, πρόκειται για μια υποσυνείδητη διαδικασία που συντομεύει τη διαδικασία λήψης αποφάσεων και επιτρέπει στους ανθρώπους να λειτουργούν χωρίς να χρειάζεται να ολοκληρώσουν μια εκτενή αναζήτηση πληροφοριών.
Η «ευρετική κρίση» είναι μονοδιάστατη αντίδραση. Υπάρχει μόνο σε δύο μορφές: θετική και αρνητική. Μου αρέσει – δεν μου αρέσει. Άν βρεθούμε μπροστά σε μία εικόνα με μία μητέρα που χαϊδεύει τρυφερά το μωρό της, είναι βέβαιο ότι η αντίδρασή μας θα είναι κάποιο “like”. Aν βρεθούμε μπροστά σε μία εικόνα δυστυχήματος με πολλά θύματα, πιθανότατα, θα αναστατωθούμε και θα είναι ένα θέαμα που «δεν θα μας αρέσει».
Τα πράγματα όμως συνήθως είναι πιο περίπλοκα και η «ευρετική κρίση» δεν επαρκεί για να τοποθετούμε δημοσίως, χωρίς να πέσουμε σε παγίδες και εσφαλμένες κρίσεις.
Μία εικόνα με αστυνομικό να χτυπά βίαια έναν πολίτη είναι φυσικό να προκαλέσει στους περισσότερους λογικούς ανθρώπους αρνητικά συναισθήματα και να έχουν την παρόρμηση να την καταδικάσουν. Όταν όμως αυτή η φωτογραφία τοποθετηθεί κάτω από το σύνθημα «Έξω η Αστυνομία από τις Γειτονιές», ο άνθρωπος, πριν εκφράσει την «ευρετική κρίση» του, θα πρέπει να επεξεργαστεί περισσότερο το θέμα…
Τι σημαίνει «Έξω η Αστυνομίας από τις Γειτονιές»; Μήπως σημαίνει περισσότερη βία (από αυτή που δείχνει η φωτογραφία) από κλέφτες, ληστές, βάνδαλους και τραμπούκους; Μήπως σημαίνει την εγκατάσταση άλλων μηχανισμών στις γειτονιές (τύπου μαφίας), που θα προκαλούν περισσότερη βία, από όση υπαινίσσεται το σύνθημα; Και αλήθεια, η εικόνα ενός (άθλιου) αστυνομικού να επιτίθεται με βιαιότητα σε έναν πολίτη, είναι τόσο συχνή, ώστε να μας οδηγήσει να συμφωνήσουμε στο αίτημα «Έξω η Αστυνομία από τις Γειτονιές»;
Μήπως τελικά η δική μας γνώμη είναι «Τέλος στην αστυνομική αυθαιρεσία – Θέλουμε αστυνόμευση αποτελεσματική στην αντιμετώπιση του εγκλήματος και την παραβατικότητας με σεβασμό στα θεσπισμένα δικαιώματα των πολιτών»;
Τίποτα δεν μας εμποδίζει να πάρουμε τον χρόνο μας και να επεξεργαστούμε ένα θέμα στο μυαλό μας, συγκεντρώνοντας όσο το δυνατόν πιο έγκυρες πληροφορίες και ακούγοντας διαφορετικές απόψεις (με επιχειρηματολογία και όχι συνθηματολογία) από αυτές που αυτόματα μας «προσφέρονται» στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Πολλοί άνθρωποι άλλωστε χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για την εξυπηρέτηση της κομματικής και οικονομικής τους ατζέντας ή ακόμα και της φιλοδοξία τους να γίνουν «διαμορφωτές» της κοινής γνώμης (εξαργυρώνοντας αργότερα αυτή τη φιλοδοξία ή ικανοποιώντας απλώς τη ματαιοδοξία τους).
Εάν δεν είστε τέτοιοι ή δεν θέλετε στην πραγματικότητα να στηρίζετε τέτοιους, πάρτε τον χρόνο σας. Μην βιάζεστε να λάβετε θέση. Κανείς δεν σας υποχρεώνει να το κάνετε. Εκτός εάν σας αρέσει τόσο πολύ… ο κομφετοπόλεμος.
Υ.Γ Προσωπικά, δεν έχω καμία άποψη για τις ανεμογεννήτριες στο Καρπάθιο Πέλαγος. Και – τι έκπληξη! – ο κόσμος συνεχίζει να κινείται χωρίς τη δική μου άποψη.
Δημήτρης Καλαντζής
