Ειδεχθές έγκλημα στα Γλυκά Νερά: το σκληρό εγκληματικό προφίλ και η χρήση υπέρμετρης βίας

της Αγγελικής Καρδαρά.

Το ειδεχθές έγκλημα στα Γλυκά Νερά, η ανθρωποκτονία 20χρονης γυναίκας, μητέρας, που διαπράχθηκε με υπέρμετρη βία, μπροστά μάλιστα στα μάτια του 11μηνου μωρού της οικογένειας, μας συγκλονίζει βαθιά σε ανθρώπινο επίπεδο και ταυτόχρονα μας προβληματίζει εντόνως σε επιστημονικό επίπεδο. Ασφαλή συμπεράσματα θα εξαχθούν με τη διαλεύκανση της υπόθεσης από τις αρχές, ωστόσο μας δίνει την αφορμή για ορισμένες γενικές αλλά σημαντικές τοποθετήσεις.

Κρίνω σημαντικό να ξεκινήσω με την επισήμανση ότι η χρήση υπέρμετρης, ακραίας βίας, συνιστά μία πολύ σοβαρή ποιοτική διαφοροποίηση του εγκλήματος και του εγκληματικού φαινομένου που έχει καταγραφεί, και στη χώρα μας, από την εγκληματολογική έρευνα εδώ και αρκετά χρόνια, με τους επιστήμονες να εκφράζουν την ανησυχία και τον προβληματισμό τους για τις ποιοτικές αυτές διαφοροποιήσεις και να κρούουν τον «κώδωνα του κινδύνου» για την αύξηση των χαρακτηριζόμενων «εγκλημάτων του παραλόγου», για την άσκηση δηλαδή υπέρμετρης βίας ή ακόμα και για τη διάπραξη ανθρωποκτονιών, χωρίς κίνητρο, χωρίς κανένα λόγο, ακόμα και σε βάρος «τυχαίων» στόχων.

Αυτές οι εγκληματολογικές επισημάνσεις από τα πλέον έγκριτα μέλη της επιστημονικής μας κοινότητας θα έπρεπε να είχαν ήδη ληφθεί πολύ σοβαρά υπ’ όψιν στο πλαίσιο κυρίως της πρόληψης του εγκλήματος. Να εξετάσουν δηλαδή οι αρμόδιοι φορείς και η οργανωμένη Πολιτεία πώς θα προλάβουμε και πώς θα αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά τη βία, η οποία λαμβάνει αυτές τις ακραίες μορφές και εκφάνσεις και η οποία δυστυχώς προβληματίζει πλέον τους ειδικούς και ως προς το φαινόμενο της νεανικής παραβατικότητας, με τη διάπραξη ορισμένων εγκλημάτων με δράστες ανήλικους που φτάνουν στο σημείο να εξισώνονται με την ενήλικη εγκληματικότητα. Η Πολιτεία μας πρέπει να ακούσει την επιστημονική κοινότητα με μεγάλη προσοχή και, χωρίς χρονοτριβή, να λάβει αποτελεσματικά μέτρα για την προστασία των πολιτών, στο πλαίσιο της αντεγκληματικής της πολιτικής.

Στην υπό διερεύνηση υπόθεση, το εγκληματικό προφίλ των δραστών είναι πολύ σκληρό, αυτό καθίσταται εμφανές κυρίως μέσα από την «υπογραφή» τους, δηλαδή από τη χρήση υπέρμετρης βίας, όπως φάνηκε από τον βασανισμό της νεαρής μητέρας μπροστά στα μάτια του μωρού της, από τη θανάτωση και το κρέμασμα του σκύλου που αποτέλεσε το «τρόπαιο», το «λάφυρο», τη «σφραγίδα της τιμωρίας τους», από την απάθεια και την αναλγησία στον ανθρώπινο πόνο που οδήγησε σε έναν παρατεταμένο, ασφυκτικό θάνατο του θύματος αλλά και από τη μακρά παραμονή στον χώρο για την επίτευξη του αρχικού τους στόχου, που σύμφωνα με τα στοιχεία του ρεπορτάζ, ήταν η αποκόμιση μεγαλύτερου οικονομικού κέρδους. Το γεγονός ότι κατέληξε μόνο η γυναίκα μπορεί να χαρακτηριστεί και ως «τυχαίο», καθώς ακόμα και το 11μηνο μωρό θα μπορούσε να είχε χτυπήσει πολύ άσχημα, δεδομένου ότι στους 11 μήνες τα μωρά μπουσουλάνε, ή και περπατάνε, συνεπώς και η δική του ζωή βρισκόταν σε κίνδυνο, όπως και του συζύγου που ήταν φιμωμένος και θα μπορούσε επίσης να καταλήξει από ασφυξία. Είναι αξιοσημείωτο μάλιστα ότι, όπως επεσήμανα και σε σχετικές μου συνεντεύξεις για το θέμα (βλ. σχετικά Έγκλημα στα Γλυκά Νερά: Η ακραία βία των δραστών, τα «λάθη» και τα στοιχεία που αποκαλύπτουν τον χαρακτήρα τους (newsbeast.gr), Γλυκά Νερά: Τρεις ειδικοί αναλύουν το έγκλημα που έχει συνταράξει το πανελλήνιο (newsit.gr) Έγκλημα στα Γλυκά Νερά: Τέσσερις εγκληματολόγοι εξηγούν τα «γιατί» της ακραίας βίας | Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ (kathimerini.gr) “Συνδέσεις” (12-5-2021) | Καρδαρά Αγγελική (wordpress.com)) τα ίδια τα άτομα που βρίσκονται στις φυλακές διαχωρίζουν τους «παράνομους» από τους «κακοποιούς» και στη συγκεκριμένη περίπτωση έχουμε το προφίλ του κακοποιού, όπως ακριβώς ορίζεται στον δικό τους γλωσσικό κώδικα επικοινωνίας, όπου ως παράνομος ορίζεται ο «εκτός νόμου», ενώ ως κακοποιός αυτός που θα κάνει κακό στην ακραία του μορφή, που δεν θα διστάσει για παράδειγμα να μπει σε ένα σπίτι και να σκορπίσει τον τρόμο, να κλέψει, να βιάσει, να χτυπήσει άγρια, να βασανίσει, να σκοτώσει.

Παρόλο που όπως τονίστηκε εξαρχής η χρήση εκτεταμένης βίας στο πλαίσιο εγκληματικών ενεργειών, κυρίως εγκλημάτων κατά της ζωής και κατά της γενετήσιας ελευθερίας, καταγράφεται εδώ και χρόνια, τα δύο στοιχεία που «ξεχωρίζουν» αυτό το έγκλημα, καθιστώντας το ακόμα πιο σοκαριστικό είναι πρώτον, η παρουσία του μωρού, (11 μηνών μάλιστα, άρα σε μία ηλικία όπου τα μωρά έχουν επικοινωνία και αντιδρούν σε όσα συμβαίνουν γύρω τους), η οποία δεν λειτούργησε ως ανασταλτικός παράγων αναχαίτισης του μεγέθους της βίας και δεύτερον, τα χαρακτηριστικά του θύματος, το γεγονός δηλαδή ότι το θύμα ήταν μία νεαρή γυναίκα, μητέρα, μόλις 20 ετών που της στερήθηκε τόσο βίαια το δικαίωμα να μεγαλώσει το μωρό της και να μοιραστεί με την οικογένειά της στιγμές ευτυχίας, πραγματοποιώντας τα νεανικά της όνειρα. Τα θύματα αυτού του εγκλήματος, είναι δυστυχώς, πολλά, γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε και τα «έμμεσα» θύματα, την οικογένεια που μένει πίσω.

Όλα τα παραπάνω στοιχεία αποδεικνύουν το ότι το εγκληματικό προφίλ δραστών γίνεται πολύ πιο σκληρό και διαπιστώνεται ταυτόχρονα η κλιμάκωση της βίας με την πάροδο των ετών. Σαφώς οι ερμηνείες του φαινομένου είναι πολλές, δεδομένου ότι η εγκληματογένεση αποτελεί ένα πολυπαραγοντικό φαινόμενο. Αναμφίβολα, οι ισχυροί τριγμοί και κλυδωνισμοί που υφίστανται οι σύγχρονες κοινωνίες, εξαιτίας όλων των κρίσεων που έχουν βιώσει (οικονομική, αξιακή, υγειονομική κ.λπ.) θα αφήσουν το «αποτύπωμά» τους και στο έγκλημα και στο εγκληματικό φαινόμενο. Συνεπώς, η ανάγκη ενίσχυσης της πρόληψης είναι επιτακτική. Πολλά μπορούν να γίνουν προς αυτή την κατεύθυνση και μερικά από τα πιο απλά βήματα που μπορούν να ληφθούν στην καθημερινότητά μας είναι ενδεικτικά τα ακόλουθα:

Επαρκής φωτισμός στους δρόμους
Αστυνόμευση στις γειτονιές και ειδικότερα σε απομονωμένες περιοχές
Ενημέρωση από τους αρμόδιους φορείς, σε σταθερή και τακτική βάση, για την προστασία στις οικίες μας, στο σημείο αυτό ο ρόλος των ΜΜΕ είναι πολύ σημαντικός
Εστίαση στους χαρακτηριζόμενους «ευάλωτους στόχους» που μπορούν πιο εύκολα να μπουν στο στόχαστρο των κακοποιών, όπως ανήλικοι, νεαρές γυναίκες, άτομα τρίτης ηλικίας
Επένδυση στην παιδεία ώστε να αντιμετωπιστεί πιο αποτελεσματικά η κρίση αξιών
Κοινωνική μέριμνα για ανήλικους που εγκαταλείπουν πρώιμα τις σχολικές τους σπουδές και βρίσκονται στους δρόμους της παρανομίας, χωρίς τη στήριξη του οικογενειακού τους περιβάλλοντος, με συνέπεια να μυούνται από πολύ μικρές ηλικίες σε παραβατικές και σταδιακά εγκληματικές πράξεις

H ενίσχυση όμως της πρόληψης πρέπει να επικεντρωθεί και στον χώρο των καταστημάτων κράτησης, ώστε να μη λειτουργούν σαν «κολλέγια του εγκλήματος», όπως αποκαλούνται στον ιδιαίτερο γλωσσικό κώδικα επικοινωνίας του έγκλειστου πληθυσμού, αλλά μέσα από εξειδικευμένα επιστημονικά προγράμματα, βάσει ηλικίας, διαπραττόμενου αδικήματος, βαρύτητας (ποινικής και κοινωνίας απαξίας) της εγκληματικής ή των εγκληματικών πράξεων, να γίνει μία ουσιαστική προσπάθεια να σπάσει ο φαύλος κύκλος της βίας και να υλοποιηθεί, στην πράξη, η έννοια της κοινωνικής ενσωμάτωσης/επανένταξης.

Έχοντας διεξάγει έναν υψηλό αριθμό συνεντεύξεων με κρατούμενους (και «βαριάς εγκληματικότητας»), στο πλαίσιο της διδακτορικής μου διατριβής για τη γλώσσα της φυλακής, εξάγονται σημαντικά συμπεράσματα για τον τρόπο λειτουργίας των φυλακών αλλά και για το γεγονός ότι η ιδρυματοποίηση είναι τόσο εκτεταμένη, ώστε και μετά την αποφυλάκιση η διάπραξη ενός εγκλήματος, ακόμα και πιο ειδεχθούς από αυτό για το οποίο αρχικά το άτομο βρέθηκε στη φυλακή, φαίνεται ότι δεν «προσκρούει» στον φόβο μίας νέας σύλληψης και μίας εκ νέου έκτισης ποινής, διότι σύμφωνα και με μαρτυρίες κρατουμένων η φυλακή είναι το «σπίτι» τους, αναφέρω ενδεικτικά: «η φυλακή είναι σπίτι μου», «ξέρω ότι ακόμα κι αν βγω, εδώ θα επιστρέψω αργά ή γρήγορα», «κι όταν βγω πού θα πάω; Εδώ θα γυρίσω».

Τέλος, η αποκόμιση οικονομικών ωφελειών αποτελεί και εντός του κλειστού και περιοριστικού πλαισίου των φυλακών πρωταρχικό σκοπό. Ενδεικτικά, βλ. σχετικό μας θέμα στο pm «Τεχνικές Συνέντευξης & Δημοσιογραφική Έρευνα σε Υποθέσεις Εγκληματολογικού Ενδιαφέροντος» – Postmodern – συνεντεύξεις με αποφυλακισμένους για τους λόγους χρήσης του ιδιαίτερου γλωσσικού κώδικα επικοινωνίας της φυλακής «[…] Θεωρούσαμε ότι η γλώσσα είναι δική μας, κτήμα μας. Για να περάσουμε καλά και να κάνουμε ζημιά στους λεφτάδες της φυλακής, για να βγάλουμε δηλαδή το χαρτζιλίκι, ο πρώτος σκοπός είναι αυτός. Όποια ομάδα έδενε εξακολουθούσε να έχει τη δική της αργό».

Συνοψίζοντας, η έννοια της «πρόληψης» μπορεί, κατά την άποψή μου, να επιτευχθεί με έναν πιο ολοκληρωμένο τρόπο, εάν το επιστημονικό μας ενδιαφέρον εστιαστεί στις πολύ νεαρές ηλικίες όπου υπάρχει μεγαλύτερο περιθώριο παρέμβασης και τροποποίησης αποκλινουσών συμπεριφορών που δύναται να εξελιχθούν σε εγκληματικές κατά την ενήλικη ζωή και ταυτόχρονα στον χώρο των καταστημάτων κράτησης. Η υπερποινικοποίηση δεν είναι αποτελεσματική, ωστόσο η συζήτηση για πιο αυστηρές ποινές σε ιδιαζόντως ειδεχθείς πράξεις όταν η βλάβη που προκαλούν είναι για το θύμα ανεπανόρθωτη, πιστεύω, ότι είναι σημαντική και πρέπει η Πολιτεία να συζητήσει με τους ειδικούς επί του θέματος επιστήμονες και να καταλήξει σε ολοκληρωμένες προτάσεις.

Bio
Latest Posts

Αγγελική Καρδαρά

Η Αγγελική Καρδαρά είναι Εισηγήτρια-Συγγραφέας και Εκπαιδεύτρια στο Πρόγραμμα Συμπληρωματικής εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης (E-Learning) του Κέντρου Επιμόρφωσης και Δια Βίου Μάθησης (Κ.Ε.ΔΙ.ΒΙ.Μ.) του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Είναι Διδάκτωρ του Τμήματος Επικοινωνίας & ΜΜΕ του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Φιλόλογος (με εξειδίκευση στη μεσαιωνική και νεοελληνική φιλολογία) και Τακτική Επιστημονική Συνεργάτιδα Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος (ΚΕ.Μ.Ε.). Το θέμα της διδακτορικής διατριβής της, με Επιβλέποντα τον Καθηγητή Γιάννη Πανούση, αφορά τον ιδιαίτερο γλωσσικό κώδικα επικοινωνίας του έγκλειστου πληθυσμού. Από τον Φεβρουάριο του 2020 ανέλαβε και Επιστημονικά Υπεύθυνη του Crime & Media Lab του Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος που αποτελεί Ομάδα Εργασίας για το Έγκλημα και την Απεικόνισή του στα ΜΜΕ. Έχει επάρκεια και άδεια διδασκαλίας τριών ξένων γλωσσών (αγγλικών, γαλλικών, ισπανικών). Εργάζεται στον συναρπαστικό χώρο της εκπαίδευσης, δίνει διαλέξεις και οργανώνει μαθήματα σεμιναριακού τύπου στο αντικείμενο εξειδίκευσής της «Έγκλημα & Media». Επίσης, είναι Επιστημονικά Υπεύθυνη ερευνών εγκληματολογικού, κοινωνικού και μιντιακού ενδιαφέροντος, αρθρογραφεί και συγγράφει. Έχει συγγράψει τα βιβλία: Τρομοκρατία και ΜΜΕ (εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα), Όταν η ψυχή μιλάει (εκδόσεις Υδρόγειος), Φυλακή και Γλώσσα (εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα), Εγχειρίδιο Εγκληματολογίας για τον Αστυνομικό και Δικαστικό Συντάκτη (εκδόσεις Παπαζήση), Σκιαγράφηση του ψυχολογικού προφίλ των εγκληματιών που απασχόλησαν τα ελληνικά ΜΜΕ (1993-2018): Criminal Profiling and Media (εκδόσεις Παπαζήση). Οι «Νέοι Παγιδευμένοι στα Παιχνίδια της Βίας: Εγκλήματα με Δράστες και Θύματα Νέους» είναι το έκτο βιβλίο της και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαζήση.