Θυματοποίηση λόγω σωματικού βάρους (weight-based victimization)

από την Αγγελική Καρδαρά.

H θυματοποίηση λόγω βάρους για την οποία συζητήσαμε σήμερα (3-11-2021) στην εκπομπή «Συνδέσεις» στην ΕΡΤ1, με τους δημοσιογράφους Κώστα Παπαχλιμίντζο και Χριστίνα Βίδου, weight-based victimization, όπως είναι ο αντίστοιχος όρος στην αγγλοσαξονική βιβλιογραφία, συνιστά ένα πολύ σοβαρό ζήτημα που λαμβάνει σύνθετες διαστάσεις και προεκτάσεις σε κοινωνικό, ψυχολογικό ακόμα και επαγγελματικό επίπεδο για το άτομο που υφίσταται αυτού του είδους τη θυματοποίηση. Πρόκειται κατ’ ουσίαν για μία εκφοβιστική πρακτική που μπορεί να λάβει χώρα κατά πρόσωπο ή διαδικτυακά. Ειδικά στη σύγχρονη εποχή με την εκτεταμένη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, το διαδίκτυο αποτελεί έναν χώρο όπου δυστυχώς αυτές οι εκφοβιστικές πρακτικές δύναται να «ευδοκιμήσουν» και μάλιστα να λάβουν ακραίες και τρομακτικές διαστάσεις.

Το τραύμα της θυματοποίησης είναι εκτεταμένο και τα άτομα που θυματοποιούνται καλούνται να διαχειριστούν μία εξαιρετικά δύσκολη πραγματικότητα που αφορά μάλιστα σε πολλούς τομείς της ζωής και δράσης τους, όπως τη σχολική τους ζωή και τις φιλικές τους σχέσεις ως ανήλικα άτομα και ως ενήλικοι εργασιακά ζητήματα, διαπροσωπικές σχέσεις, οικογενειακές εντάσεις και άλλα σοβαρά θέματα που δημιουργεί η θυματοποίηση λόγω βάρους.

Ξεκινώντας με ζητήματα ορολογίας, ο όρος «body shaming» αναφέρεται στην ντροπή που αισθάνεται το άτομο για την εικόνα του σώματός του εξαιτίας της αρνητικής κριτικής που δέχεται από τον ευρύτερο κοινωνικό περίγυρο. Κατά κανόνα τα άτομα που δέχονται την πιο δριμεία κριτική και αισθάνονται ντροπή για το σώμα τους είναι άτομα με αυξημένο βάρος (υπέρβαρα και παχύσαρκα άτομα), ή αντίθετα άτομα με πολύ μειωμένο βάρος (ελλιποβαρή), καθώς επίσης άτομα των οποίων ο σωματότυπος δεν ταιριάζει με την κυρίαρχη, κάθε φορά, άποψη της κοινωνίας για την «ιδανική» (επίπλαστα ουτοπική, θα προσθέσω στο σημείο αυτό) εικόνα σώματος.

Αξιοσημείωτο μάλιστα είναι ότι, όπως δείχνουν οι έρευνες σε διεθνές επίπεδο, τα άτομα θυματοποιούνται όχι μόνο από άγνωστά τους πρόσωπα αλλά και από πρόσωπα του στενού οικογενειακού και φιλικού περιβάλλοντος, όπως και από άτομα του ευρύτερου περίγυρου, κοινωνικού και επαγγελματικού. Η θυματοποίηση δύναται να λάβει ποικίλες μορφές και εκφάνσεις, συνήθως πρόκειται για λεκτικά «πειράγματα» (εντός πολλών εισαγωγικών η λέξη) και λεκτικές προσβολές, αλλά μπορεί να λάβει και τη μορφή της θυματοποίησης μέσα στη σχέση, του διαδικτυακού εκφοβισμού, ακόμα και της σωματικής βίας.

Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα πορίσματα της έρευνας των Rebecca M. Puhl, PhD, Jamie Lee Peterson, MA, and Joerg Luedicke, MS για το Κέντρο Rudd για ζητήματα επισιτιστικής πολιτικής και για την παχυσαρκία (βλ. σχετικά Rudd Center for Food Policy and Obesity, Yale University, New Haven, Connecticut J Sch Health, 2011 Nov;81(11):696-703 doi: 10.1111/j.1746-1561.2011.00646.x.), υπό τον τίτλο «Weight-based victimization toward overweight adolescents: observations and reactions of peers» («Θυματοποίηση λόγω βάρους προς εφήβους με αυξημένο βάρος: παρατηρήσεις και αντιδράσεις των συνομηλίκων τους»). Η εν λόγω έρευνα αφορά τη θυματοποίηση λόγω βάρους σε εφήβους ηλικίας 14-18 ετών, 361 συνολικά, οι οποίοι έκαναν εγγραφή σε 2 εθνικά προγράμματα απώλειας βάρους. Μεταξύ των ερευνητικών ευρημάτων ήταν τα ακόλουθα:

Η θυματοποίηση των ομηλίκων σχετίζεται άμεσα με το βάρος τους.
Tο 64% των μαθητών που συμμετείχαν σε προγράμματα απώλειας βάρους ανέφεραν ότι βιώνουν θυματοποίηση λόγω του σωματικού τους βάρους και ότι ο κίνδυνος θυματοποίησης ήταν μεγαλύτερος όταν το σωματικό τους βάρος ήταν πιο αυξημένο.
Το 84% των μαθητών αναφέρει ότι έχει υπάρξει μάρτυρας σε περιστατικά θυματοποίησης συμμαθητών που θεωρούνται υπέρβαροι, κατά τη διάρκεια του μαθήματος της γυμναστικής, με το να τους πειράζουν για το σωματικό τους βάρος ή να χρησιμοποιούν συγκεκριμένους υβριστικούς χαρακτηρισμούς για να τους προσφωνήσουν.

Επίσης, οι συμμετέχοντες /συμμετέχουσες στην έρευνα ανέφεραν ότι:

Η θυματοποίηση λόγω βάρους (weight based victimization) είχε διάρκεια 1 έτος (78%) και το 36% ανέφερε ότι τα πειράγματα και ο εκφοβισμός είχαν διάρκεια 5 έτη.
Συνομήλικοι (92%) και φίλοι (70%) ήταν οι πιο συχνά αναφερόμενοι δράστες αυτών των εκφοβιστικών πρακτικών. Όσο παράδοξο κι αν φαίνεται, ακολουθούν οι ενήλικοι που θυματοποιούν τα παιδιά, συμπεριλαμβανομένων καθηγητών φυσικής αγωγής/προπονητών αθλημάτων (42%), γονέων (37%) και εκπαιδευτικών (27%).
Ειδικότερα, ως προς το φύλο, συνομήλικα αγόρια (89%) και κορίτσια (86%) αναφέρθηκαν ως δράστες. Οι φίλοι αναφέρθηκαν λιγότερο συχνά (male:
69%, female: 64%). Επίσης, άτομα των οποίων oι ταυτότητες ήταν άγνωστες προς τον παθόντα/την παθούσα, συνήθως, αναφέρονται ως δράστες
(55%), ενώ αξιοσημείωτο είναι και το σημαντικό ποσοστό συμμετεχόντων/συμμετεχουσών που δήλωσαν ότι υπέστησαν θυματοποίηση από ενήλικα άτομα και αυτό είναι ένα στοιχείο που πρέπει να μας προβληματίσει, καθώς οι ενήλικοι είναι εκείνοι που οφείλουν να δώσουν το σωστό παράδειγμα με τη στάση και την εν γένει συμπεριφορά τους. Προκαλεί θλίψη το ότι ένας γονιός ή ένας εκπαιδευτικός θα φτάσει στο σημείο να χλευάσει ένα παιδί για το σωματικό του βάρος, κάποιες φορές ακόμα και με «καλή» πρόθεση θεωρώντας ότι θα κινητοποιήσει τον ανήλικο/την ανήλικη να αντιμετωπίσει πιο αποτελεσματικά τα ζητήματα βάρους του/της, αλλά στην πράξη όπως οι έρευνες καταδεικνύουν αυτό όχι μόνο δεν ισχύει αλλά μπορεί να οδηγήσει ακόμα και σε αντίθετα αποτελέσματα, όπως το να ενταθούν προβλήματα διατροφικών διαταραχών που μπορεί να αντιμετωπίζει το άτομο, αλλά και ζητήματα ψυχικής υγείας, όπως επίσης να οδηγήσουν το παιδί σε απόσυρση από δραστηριότητες, όπως για παράδειγμα αθλητικές δραστηριότητες.

Ως προς τις μορφές που λαμβάνει η θυματοποίηση λόγω βάρους, βάσει της προαναφερθείσας έρευνας:

Η θυματοποίηση λόγω βάρους (WBV) πιο συχνά αναφέρεται με τη μορφή λεκτικού «πειράγματος»/λεκτικής δηλαδή θυματοποίησης/verbal victimization (75%-88%), θυματοποίησης μέσα στη σχέση/relational victimization (74%-82%), διαδικτυακό εκφοβισμό/cyberbullying (59%-61%) και σωματική θυματοποίηση/physical victimization (33%-61%).
Πιο συγκεκριμένα, ως προς τον εκφοβισμό μέσω διαδικτύου, το 61% είχε βιώσει την εμπειρία των πολύ αρνητικών/προσβλητικών ή ντροπιαστικών διαδικτυακών αναρτήσεων και στο 59% είχαν αποσταλεί πολύ αρνητικά/προσβλητικά μηνύματα (texts, e-mails, or instant messages).

Επιπροσθέτως, αξίζει να αναφερθούμε σε ορισμένα ακόμα ερευνητικά ευρήματα. Μετά τη θυματοποίηση λόγω σωματικού βάρος, η πιο συνηθισμένη μορφή εκφοβισμού ή «πειράγματος», βάσει της εν λόγω έρευνας, ήταν η εμφάνιση του ατόμου (89%) και μάλιστα το 65% των συμμετεχόντων/συμμετεχουσών ανέφερε ότι έχει υποστεί αυτού του είδους τον εκφοβισμό ή «πείραγμα» τουλάχιστον «μερικές φορές». Οι έφηβοι επίσης δέχονταν εκφοβισμό συχνά και για λόγους που δεν σχετίζονταν άμεσα με τους ίδιους, όπως θυματοποιούνταν για έναν φίλο/μία φίλη με τους οποίους έκαναν παρέα (74%) ή για κάποιο άτομο με το οποίο έβγαιναν ραντεβού (65%). Οι λιγότερο συχνά αναφερόμενοι λόγοι θυματοποίησης ή «πειράγματος» περιελάμβαναν ζητήματα θρησκείας (24%), αναπηρίας (17%) και σεξουαλικότητάς (15%).

Τέλος, έφηβοι με χαμηλές βαθμολογίες (κυρίως C και D) ήταν επίσης πιο πιθανό να αποτελέσουν θύματα WTB. Σύμφωνα με τις αναφορές των συμμετεχόντων/συμμετεχουσών σε ένα ποσοστό 50% οι μητέρες τους ήταν υπέρβαρες και σε ένα ποσοστό 46% οι πατεράδες τους ήταν υπέρβαροι. Ο κίνδυνος αναφοράς WBV ήταν σημαντικά υψηλότερος για τους νέους των οποίων και οι δύο γονείς ήταν υπέρβαροι (overweight parents), σε σύγκριση με νέους που δεν είχαν υπέρβαρους γονείς.

Ολοκληρώνοντας, διαπιστώνουμε ότι πρόκειται για ένα πολύ σοβαρό ζήτημα που πρέπει να αντιμετωπίσουμε στη ρίζα του. Είναι απολύτως αναγκαίο να επενδύσουμε στην παιδεία και στην εκπαίδευση της νέας γενιάς, ώστε η νεολαία μας να αποκτήσει αξίες και ιδανικά και να εμβαθύνει σε πολύ σημαντικές έννοιες, όπως είναι ο σεβασμός σε θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα. Ως προς τα ζητήματα εικόνας, τα μηνύματά μας ας είναι δυνατά και ξεκάθαρα. Η εξωτερική εικόνα μας υπόκειται σε συνεχείς αλλαγές. Αλλάζει με την πάροδο του χρόνου, όπως και με όλες τις ενδεχόμενες απρόοπτες αλλαγές που μπορεί να συμβούν στην καθημερινότητά μας, όπως μπορεί να είναι ένα τροχαίο δυστύχημα, ένα σοβαρό πρόβλημα υγείας, σωματικής ή ψυχικής κ.λπ. Αυτό είναι ένα δεδομένο που αφορά όλες και όλους μας και πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι/ες, δίνοντας τη βαρύτητα που χρειάζεται σε πολύ πιο σημαντικά θέματα που μπορούν να μας κάνουν ουσιαστικά ευτυχισμένους, και σίγουρα δεν αφορούν τις πιθανές αυξομειώσεις του βάρους μας. Στο σημείο αυτό θα τονίσω και τον ρόλο των ΜΜΕ στο να προβάλλουν πραγματικές αξίες και όχι να παρουσιάζουν την επίπλαστη τελειότητα που έχει οδηγήσει συνανθρώπους μας στα άκρα για να κατακτήσουν το «ιδανικό» πρότυπο ομορφιάς όπως αυτό προβάλλεται, διαχρονικά, από τα ΜΜΕ. Στη σύγχρονη εποχή όμως η προτεραιότητα ας είναι ο Άνθρωπος και η Ανθρωπιά. Η ομορφιά της προσωπικότητας ας είναι αυτή που θα λάμψει στην εποχή μας και ο σεβασμός στον συνάνθρωπο θα γίνει τότε βίωμά μας, χωρίς να χρειάζεται τελικά να εξηγούμε τα αυτονόητα!

Βλ.μεταξύ άλλων:

Weight-based victimization toward overweight adolescents: observations and reactions of peers – PubMed (nih.gov)

Weight Bias Threatens Obese Children’s Health and Quality of Life | YaleNews

Bio
Latest Posts

Αγγελική Καρδαρά

Η Αγγελική Καρδαρά είναι Εισηγήτρια-Συγγραφέας και Εκπαιδεύτρια στο Πρόγραμμα Συμπληρωματικής εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης (E-Learning) του Κέντρου Επιμόρφωσης και Δια Βίου Μάθησης (Κ.Ε.ΔΙ.ΒΙ.Μ.) του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Είναι Διδάκτωρ του Τμήματος Επικοινωνίας & ΜΜΕ του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Φιλόλογος (με εξειδίκευση στη μεσαιωνική και νεοελληνική φιλολογία) και Τακτική Επιστημονική Συνεργάτιδα Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος (ΚΕ.Μ.Ε.). Το θέμα της διδακτορικής διατριβής της, με Επιβλέποντα τον Καθηγητή Γιάννη Πανούση, αφορά τον ιδιαίτερο γλωσσικό κώδικα επικοινωνίας του έγκλειστου πληθυσμού. Από τον Φεβρουάριο του 2020 ανέλαβε και Επιστημονικά Υπεύθυνη του Crime & Media Lab του Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος που αποτελεί Ομάδα Εργασίας για το Έγκλημα και την Απεικόνισή του στα ΜΜΕ. Έχει επάρκεια και άδεια διδασκαλίας τριών ξένων γλωσσών (αγγλικών, γαλλικών, ισπανικών). Εργάζεται στον συναρπαστικό χώρο της εκπαίδευσης, δίνει διαλέξεις και οργανώνει μαθήματα σεμιναριακού τύπου στο αντικείμενο εξειδίκευσής της «Έγκλημα & Media». Επίσης, είναι Επιστημονικά Υπεύθυνη ερευνών εγκληματολογικού, κοινωνικού και μιντιακού ενδιαφέροντος, αρθρογραφεί και συγγράφει. Έχει συγγράψει τα βιβλία: Τρομοκρατία και ΜΜΕ (εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα), Όταν η ψυχή μιλάει (εκδόσεις Υδρόγειος), Φυλακή και Γλώσσα (εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα), Εγχειρίδιο Εγκληματολογίας για τον Αστυνομικό και Δικαστικό Συντάκτη (εκδόσεις Παπαζήση), Σκιαγράφηση του ψυχολογικού προφίλ των εγκληματιών που απασχόλησαν τα ελληνικά ΜΜΕ (1993-2018): Criminal Profiling and Media (εκδόσεις Παπαζήση). Οι «Νέοι Παγιδευμένοι στα Παιχνίδια της Βίας: Εγκλήματα με Δράστες και Θύματα Νέους» είναι το έκτο βιβλίο της και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαζήση.