Το νέο συγγραφικό «ταξίδι» και θερμές ευχαριστίες στους ανθρώπους που πίστεψαν στο όνειρό μου

από την Αγγελική Καρδαρά.

Νέοι Παγιδευμένοι στα Παιχνίδια της Βίας: Εγκλήματα με Δράστες και Θύματα Νέους

Ένα βιβλίο για τους νέους που παγιδεύτηκαν στις σκοτεινές «διαδρομές» της βίας…

Αφιερώνεται στα παιδιά που ονειρεύονται, με την υπόσχεση ότι θα αγωνιστούμε για το δικαίωμά τους στο όνειρο.

Tο νέο συναρπαστικό, συγγραφικό ταξίδι ξεκίνησε για μένα το 2019, αμέσως μετά την έκδοση της Σκιαγράφησης του Ψυχολογικού Προφίλ Εγκληματιών που απασχόλησαν τα ελληνικά ΜΜΕ (1993-2018) και ολοκληρώθηκε το 2021 με την έκδοση του 6ου μου βιβλίου Νέοι Παγιδευμένοι στα Παιχνίδια της Βίας: Εγκλήματα με Δράστες και Θύματα Νέους που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Παπαζήση τον Ιούλιο του 2021 (Πρόλογος: Καθηγητής Νέστωρ Κουράκης, Επίμετρο: Δικηγόρος Παρ’ Αρείω Πάγω Διονύσης Χιόνης).

Στη διάρκεια των δύο ετών συγγραφής είχα την πολύτιμη ευκαιρία να εμβαθύνω τη μελέτη μου στο φαινόμενο της νεανικής παραβατικότητας αλλά και της θυματοποίησης ανηλίκων και νέων και ταυτόχρονα να επικοινωνήσω με πολύ σημαντικούς επιστήμονες της χώρας μας, προκειμένου να καταγράψω την επιστημονική τους προσέγγιση που άνοιξε και στη δική μου έρευνα νέους δρόμους. Αυτό που κρατώ από τη συγγραφή του βιβλίου, πέρα από τα ατελείωτα ξενύχτια και τις αγωνίες, είναι το ουσιαστικό ενδιαφέρον με το οποίο το «αγκάλιασαν» όλοι οι άνθρωποι που έχουν επιστημονική συμβολή σε αυτό το έργο και τους ευχαριστώ από καρδιάς για τη μεγάλη τιμή, καθώς και για τις καίριες πτυχές που αναδεικνύουν στα κρίσιμα και πολύ δύσκολα στην προσέγγισή τους ζητήματα που εξετάζονται στο βιβλίο αναφορικά με την ανηλικότητα και τη νεότητα σε έναν κόσμο που αλλάζει και υφίσταται ισχυρούς κλυδωνισμούς.

Χωρίς όμως το δικό σας αναγνωστικό ενδιαφέρον και τη δική σας πολύτιμη υποστήριξη όλα αυτά τα χρόνια που αρθρογραφώ και συγγράφω, τίποτα δεν θα μπορούσε να γίνει πραγματικότητα. Είμαστε συνοδοιπόροι και αυτό με κάνει πολύ ευτυχισμένη!

Όσον αφορά τη δομή του βιβλίου, χωρίζεται σε πέντε μεγάλα Μέρη, στις Ειδικές Θεματικές Ενότητες και στα Παραρτήματα. Στο Α’ ΜΕΡΟΣ προσεγγίζεται σε θεωρητικό επίπεδο το φαινόμενο της νεανικής παραβατικότητας σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Στο Β’ ΜΕΡΟΣ αναλύονται υποθέσεις με θύματα ανήλικους και νέους σε συσχετισμό με την απεικόνισή τους στα ΜΜΕ. Στο Γ’ ΜΕΡΟΣ διερευνάται το φαινόμενο της ενδοοικογενειακής βίας και παρουσιάζεται η κάλυψη υποθέσεων από τα media, ενώ δίνεται έμφαση σε ζητήματα ορολογίας. Στο Δ’ ΜΕΡΟΣ πολύ σοβαρά εγκλήματα με δράστες νέους, τα οποία απασχόλησαν τα ελληνικά ΜΜΕ, αποτελούν αντικείμενο διερεύνησης. Στο Ε’ ΜΕΡΟΣ το ερευνητικό ενδιαφέρον εστιάζεται στο σύγχρονο σχολείο, στις εντάσεις και συγκρούσεις μεταξύ μαθητών αλλά και μαθητών-εκπαιδευτικών. Στις Ειδικές Θεματικές Ενότητες αναλύονται ζητήματα κρίσιμης σημασίας, όπως η κακοποίηση ζώων από ανήλικους, η αμνησία μετά τη διάπραξη της εγκληματικής πράξης, η «εκδικητική πορνογραφία», τα τροχαία δυστυχήματα με θύματα ανήλικους και νέους, οι αυτοκτονίες, οι επιθέσεις με οξύ. Στα Παραρτήματα το αναγνωστικό κοινό θα βρει ένα γλωσσάριο βασικών νομικών και εγκληματολογικών όρων για τη νεανική παραβατικότητα και τη θυματοποίηση ανηλίκων από το αμερικανικό δίκαιο, με τις αντίστοιχες ερμηνείες στα ελληνικά και θα διαβάσει τις πολύ ενδιαφέρουσες συνεντεύξεις που ρίχνουν φως σε σημαντικές πτυχές των υπό διερεύνηση θεμάτων.

Θα ολοκληρώσω με ένα μικρό απόσπασμα από την εκτενή συνέντευξη που μου παραχώρησε για το βιβλίο ο Καθηγητής και μέντοράς μου Γιάννης Πανούσης. Μπορείτε να διαβάσετε ολόκληρη τη συνέντευξη στο βιβλίο, όπου -αξίζει να σημειωθεί ότι- ο Καθηγητής μας επιφύλασσε μία έκπληξη, καθώς έγραψε ένα γράμμα το οποίο απευθύνει στη νεολαία. Το γράμμα του δημοσιεύεται στο βιβλίο, στο τέλος της συνέντευξης μας, στα Παραρτήματα.

Συνέντευξη για το φαινόμενο της νεανικής παραβατικότητας με τον Ομ.Καθηγητή Εγκληματολογίας Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Γιάννη Πανούση

Μετά από σχεδόν 20 χρόνια συνεργασίας με τον Καθηγητή και μέντορά μου, Ομ. Καθηγητή Εγκληματολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών, κ. Γιάννη Πανούση, έκρινα ότι ήρθε η κατάλληλη στιγμή να προχωρήσουμε σε μία συνέντευξη εφ’ όλης της ύλης -για την εγκληματολογία, την ποίηση, την πολιτική- αρχικά για το postmodern.gr και τη στήλη μου «Έγκλημα & Media» (https://www.postmodern.gr/mia-synenteyxi-gia-tin-egklimatologi/). Παράλληλα, την ίδια χρονική περίοδο μου έκανε την τιμή παραχώρησης μίας συνέντευξης, ειδικού εγκληματολογικού ενδιαφέροντος, για το φαινόμενο της νεανικής παραβατικότητας που δημοσιεύεται για πρώτη φορά στο βιβλίο.

Είναι αναμφίβολα μία πολύ συγκινητική και ιδιαίτερη στιγμή αυτή για μένα, γιατί η συνάντηση ζωής, όπως θα την χαρακτηρίσω, και η επιστημονική συνύπαρξη με τον Καθηγητή καθόρισε την ερευνητική και συγγραφική μου πορεία, με έκανε πιο δυνατή ως άνθρωπο και διεύρυνε τους ορίζοντες της σκέψης μου. Θα ήθελα πρωτίστως να τον ευχαριστήσω, γιατί πέρα από τη σπουδαία επιστημονική του καθοδήγηση, μου δίδαξε -με τη δική του στάση ζωής και το έργο του- υψηλές αξίες.

Οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι ο Καθηγητής Γ. Πανούσης είναι ο πρώτος στην Ελλάδα που χάραξε τον επιστημονικό δρόμο για να έρθει η εγκληματολογία πιο κοντά στη δημοσιογραφία και για να δώσει στους αστυνομικούς και δικαστικούς συντάκτες πολύτιμη εγκληματολογική γνώση στη θεματική «Έγκλημα & ΜΜΕ». Σήμερα, με την ουσιαστική υποστήριξή του επιχειρούμε να συνεχίσουμε στο Κέντρο Μελέτης του Εγκλήματος και στο «Crime & Media Lab» το έργο του. Τα αμφιθέατρα βέβαια στα μαθήματα του Καθηγητή πλημμύριζαν πάντοτε με φοιτητικό πληθυσμό «διψασμένο» για γνώση και είναι πολύ δύσκολο να επιστρέψουμε σε αυτές τις εποχές, αλλά πιστεύω στη νέα γενιά και είμαι σίγουρη ότι θα καταφέρει να διαγράψει μία σημαντική πορεία.

Εύχομαι, από καρδιάς, στον Καθηγητή μου να συνεχίσει με το ίδιο δημιουργικό πάθος να γράφει και να ανοίγει πρωτοποριακούς δρόμους στην έρευνα και την επιστήμη, σε πείσμα των καιρών, συνεχίζοντας να αποτελεί το θετικό και φωτεινό πρότυπό μας!

Σύντομο Βιογραφικό: Ο Καθηγητής Γιάννης Πανούσης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1949. Είναι πτυχιούχος της Νομικής Σχολής (1972) και του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών (1975). Έλαβε μεταπτυχιακό δίπλωμα και διδακτορικό στο Πανεπιστήμιο Poitiers της Γαλλίας (1978).

Δίδαξε επί 19 χρόνια στη Νομική Σχολή Δ.Π. Θράκης (1978-1997) Εγκληματολογικές και ποινικές επιστήμες και διδάσκει από το 1997 έως το 2012 στο Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών ανάλογα μαθήματα. Εξελέγη Κοσμήτορας της Νομικής ΔΠΘ, Πρόεδρος του Τμήματος Επικοινωνίας και ΜΜΕ, Αντιπρύτανης και Πρύτανης του ΔΠΘ (1994-1997).

Διετέλεσε: Πρόεδρος ή μέλος δεκάδων Ελληνικών και Ξένων επιστημονικών και κοινωνικών φορέων (π.χ. Πρόεδρος κεντρικού επιστημονικού συμβουλίου φυλακών, μέλος νομοπαρασκευαστικών επιτροπών για ναρκωτικά, χουλιγκανισμό κ.λπ., μέλος επιτροπής εκπαίδευσης ΟΟΣΑ, μέλος εθνικής επιτροπής ΟΥΝΕΣΚΟ, μέλος ΔΣ του ΕΚΚΕ κ. α)

Είναι Επίτιμος Δημότης Δήμου Κομοτηναίων [8/5/2003] και Δήμου Ορεστιάδας [12/3/1997]. Έλαβε Αριστείο Ι.Καποδιστρίας [επιστημών, γραμμάτων και τεχνών], από τον Δήμο Ναυπλιέων [ 5/10/19]. .

Είναι συγγραφέας 20 βιβλίων και 200 άρθρων (για τις Εγκληματολογικές Επιστήμες).

Το 2012 εξελέγη βουλευτής στην Α’ περιφέρεια Αθηνών με τη Δημοκρατική Αριστερά. Το 2015 ορκίστηκε στη θέση του Αναπληρωτή υπουργού Δημόσιας Τάξης και Προστασίας του Πολίτη.

Ιστοχώρος: www.giannispanousis.gr

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Κύριε Καθηγητά, ποιες μορφές παραβατικότητας με δράστες ανήλικους και νέους απασχολούν την ελληνική κοινωνία σήμερα και πώς θα μπορούσαμε να σκιαγραφήσουμε το ψυχο-εγκληματικό προφίλ δραστών;

Μέχρι στιγμής η εμφανής εγκληματικότητα των ανηλίκων κινείται γύρω από τις διαρρήξεις, τις κλοπές αυτοκινήτων/ μοτοσυκλετών, τις σωματικές βλάβες, τις φθορές ξένης περιουσίας, τους βανδαλισμούς, την ενδοσχολική βία, τις παραβάσεις Κ.Ο.Κ., καθώς και σε εγκλήματα που συνδέονται με την πορνογραφία ή το διαδίκτυο. Η αφανής εγκληματικότητα [μη-καταγγελθείσα ή μη-αποδειχθείσα] σχετίζεται με τη συμμετοχή σε συμμορίες και γενικότερα σ’ εγκληματικές οργανώσεις με αντικείμενο ληστείες, εκβιασμούς, λαθρεμπόριο κ.λπ. Όσον αφορά στις ανθρωποκτονίες, στις περισσότερες περιπτώσεις πρόκειται για ακραία ενδοοικογενειακή βία, για «εκτροπή»-αρνητική εξέλιξη μίας ληστείας ή ενός καβγά μεταξύ ομάδων [χούλιγκανς ή σιναφιού]. Εξαιρώ τη χρήση και διακίνηση ναρκωτικών/ εξαρτησιογόνων ουσιών, όπου δυστυχώς η παρουσία των νέων είναι μεγάλη, αλλά νομίζω ότι στην περίπτωση αυτή μπορούμε να μιλάμε για «δράστες-θύματα».

Ποια είναι τα στοιχεία εκείνα στα οποία θεωρείτε ότι πρέπει να δώσουμε μεγαλύτερη έμφαση, ερευνητικά, ως προς το φαινόμενο της νεανικής παραβατικότητας στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα;

Δεν πρέπει να σας απασχολούν τόσο πολύ τα ποσοτικά στοιχεία όσο τα ποιοτικά και κυρίως το κίνητρο, η ηθική στάση απέναντι στην πράξη, τα κριτήρια επιλογής των θυμάτων, οι κανόνες της ομάδας στην οποία ανήκει ο νέος, το οικογενειακό και σχολικό περιβάλλον του, η κοινωνική αποδοκιμασία/ επιδοκιμασία της επιθετικότητας/ βίας κι εντέλει το δικαιικό σύστημα ως συνυπεύθυνο για την «ανακύκλωση του εγκλήματος».

Υπάρχουν πτυχές του φαινομένου που σας προβληματίζουν περισσότερο;

Ναι, η σκληρότητα που επιδεικνύουν πολλοί νέοι κατά την τέλεση του εγκλήματος. Ενώ δηλαδή οι νέοι είναι κατά τεκμήριο περισσότερο ευαίσθητοι από τους ενήλικους, πολλές φορές συμμετέχουν σε βασανισμούς ή σε θανατηφόρες σωματικές βλάβες γερόντων σχεδόν «εν ψυχρώ». Αυτή η πλευρά χρειάζεται μελέτη όχι μόνον ως ατομική/ ψυχολογική στάση αλλά και ως γενικό/ πολιτισμικό φαινόμενο.

Θα μπορούσατε, στηριζόμενος στην πολύχρονη εγκληματολογική σας πείρα, να προβείτε σε ορισμένες επιστημονικές τοποθετήσεις/ επισημάνσεις για την εξέλιξη του φαινομένου της νεανικής παραβατικότητας τα επόμενα χρόνια στην Ελλάδα;

Νομίζω ότι βαίνουμε προς «ισοτίμηση» της νεανικής με την ενήλικη εγκληματικότητα, κυρίως στο πλαίσιο των οργανωμένων συμμοριών. Στη διαδικασία αυτή μοιάζει να ενισχύεται και η θέση των κοριτσιών/ γυναικών. Επίσης πιστεύω ότι θα έχουμε αύξηση των εγκλημάτων βίας [άσκοπης κι άμετρης], συχνά με κρυφο-ρατσιστικά κίνητρα. Αυτά ως προς τη σοβαρή εγκληματικότητα. Κατά τα λοιπά στα εγκλήματα που θα σχετίζονται με τις νέες τεχνολογίες οι νέοι θα έχουν πρωτεύοντα ρόλο.

Ποια είναι η εικόνα του φαινομένου σε διεθνές επίπεδο και πώς, κατά την κρίση σας, θα εξελιχθεί τα επόμενα έτη;

Δεν μπορεί κάποιος να βγάλει γενικά συμπεράσματα ή να βρει έναν «μέσον όρο», γιατί κάθε χώρα έχει το δικό της πολιτικό, κοινωνικό, οικονομικό, πολιτισμικό και ποινικό σύστημα. Προφανώς οι ΗΠΑ διεκδικούν την πρωτιά στη νεανική εγκληματικότητα [και λόγω της κουλτούρας του όπλου]. Οι χώρες του Νότου εμφανίζονται με σχετικά υψηλούς δείκτες, αλλά στις χώρες του Βορρά διαπράττονται τα πλέον ειδεχθή εγκλήματα. Άρα η οποιαδήποτε εξαγωγή συμπερασμάτων περί της ομαλής κοινωνικοποίησης ή περί του αξιακού κώδικα των νέων είναι παρακινδυνευμένη.

Ποια μορφή λαμβάνουν οι συμμορίες ανηλίκων στην Ελλάδα -διαχρονικά και στη σύγχρονη εποχή- και ποιες είναι οι διαφοροποιήσεις με την εικόνα που παρουσιάζουν σε διεθνές επίπεδο;

Στο παρελθόν οι συμμορίες ανηλίκων είχαν περιορισμένο πεδίο δράσης [κλοπές περιπτέρων, καταστημάτων, κλοπές χρήσης, συμπλοκές, χουλιγκανισμός]. Σήμερα όμως συγκροτούνται ομάδες πολυεθνικού χαρακτήρα, συνεργάζονται με τους «ποινικούς» [έστω αρχικά σε δευτερεύοντες ρόλους] και με άλλα «σκοτεινά» κυκλώματα, με αποτέλεσμα να αυξάνεται η πείρα τους και να διευρύνεται το πλαίσιο και το κέρδος των εγκληματικών δραστηριοτήτων [από ναρκωτικά μέχρι εμπορία ανθρώπων].

Ακραία περιστατικά, αν και μεμονωμένα, στο σύγχρονο ελληνικό σχολείο (ορισμένα εκ των οποίων διερευνούμε στο παρόν βιβλίο) και αφορούν βίαιες συμπεριφορές μαθητών προς συμμαθητές ή/και εκπαιδευτικούς, βίαιες συμπεριφορές εκπαιδευτικών προς μαθητές αλλά και βίαιες συμπεριφορές γονιών προς εκπαιδευτικούς, θεωρείτε ότι παρουσιάζουν μεγαλύτερη ένταση σήμερα σε σχέση με τις δεκαετίες 80 και 90 (δεν αναφέρομαι στο παραδοσιακό σχολείο) και, αν ναι, σε ποιους παράγοντες αποδίδεται αυτή η όξυνση;

Έχω ξαναγράψει ότι το λεγόμενο bullying είναι μία «κατασκευή». Οι εντάσεις, οι τριβές και οι συγκρούσεις μέσα στο σχολείο [κι όχι στην εξωσχολική συμπεριφορά των μαθητών] ήταν ανέκαθεν μέρος της εφηβικής ενηλικίωσης. Στην εποχή μου ο πετροπόλεμος άνοιγε κεφάλια. Στον βαθμό που η εν λόγω επιθετικότητα αφορά σε παρεξηγήσεις, αθλητικές διαφορές ή ερωτικά παιχνίδια, ακόμα και σε μικροκλοπές, το θέμα είναι υπό έλεγχο. Αν και όπου έχουν συγκροτηθεί συμμορίες, οι οποίες σε μόνιμη βάση απειλούν, εκβιάζουν, αρπάζουν με βία πράγματα ή χτυπούν τους συμμαθητές τους [ακόμα και «για πλάκα»], τότε το ζήτημα θέλει επανεξέταση [όχι όμως μέσω του Ποινικού κώδικα]. Μη συγχέουμε πάντως την καζούρα ή τις μαγκιές με την εγκληματικότητα. Όσον αφορά στις διενέξεις των ενηλίκων [γονείς, δάσκαλοι κ.λπ..] συνήθως οφείλονται σε άσκηση εξουσίας [του δάσκαλου προς το γονιό και αντίστροφα] γι’ αυτό πρέπει να προσεγγίζονται όχι με βάση την Εγκληματολογία αλλά την Κουλτούρα του λαού.

Ειδικότερα, όπως έχω γράψει σε άρθρα μου, η σχολική βία (school violence) αφορά κατηγορία εγκλημάτων που διαπράττονται στον σχολικό χώρο και δεν πρέπει να συγχέεται με αντικοινωνικές/ εγκληματικές ενέργειες των μαθητών που τελούνται εκτός σχολείου. Ατομικά, συλλογικά, σχολικά, κοινωνικά, πολιτισμικά, οικονομικά χαρακτηριστικά δια-πλέκονται μέσα στην τάξη με βάση την ψυχολογία του παιχνιδιού και της πρόκλησης. Κοινωνικό οικογενειακό κεφάλαιο, οικολογικοί παράγοντες, εσωτερικές λειτουργίες του σχολείου, μπορούν να διαμορφώσουν κλίμα ηρεμίας ή κλίμα ανομίας (π.χ. συμμορίες δρόμου, bullying στο σχολείο). Η σύνδεση της σχολικής βίας με τον κοινωνικό αποκλεισμό και τη διάσπαση του κοινωνικού ιστού των περισσότερων δραστών είναι δεδομένη. Το ίδιο ισχύει και με την κατάσταση σύγκρουσης λόγω και της γενικευμένης έλλειψης εμπιστοσύνης σε θεσμούς και αξίες. Αίτια και αποτέλεσμα της σχολικής αποτυχίας ή ενός απονενοημένου διαβήματος η σχολική βία διαθέτει τη δική της γλώσσα και τους δικούς της συμβολισμούς και καθίσταται σιγά-σιγά παραδοσιακή πρακτική. Οι παιδικές τραυματικές εμπειρίες, η βία ως μάθημα επιβίωσης, η σχολική κακομεταχείριση, ηθικολογίες και δαιμονοποιήσεις, κοινωνικές αιτιολογίες/ δικαιολογίες, πολιτικές λαϊκισμού και εκσυγχρονιστικού μηδενισμού, η αξία της (σχολικής) δικαιοσύνης και η τήρηση από όλους τους κανόνων και των ορίων καλούνται να προσεγγίσουν και να διαχειριστούν το φαινόμενο. Πρέπει όμως προηγουμένως να ξεχωρίσουμε μύθους και πραγματικότητες στο πεδίο της σχολικής βίας, δηλαδή να την ορίσουμε επακριβώς, να προσδιορίσουμε την περιρρέουσα κουλτούρα, να την αποδεσμεύσουμε από τις τηλεοπτικές αναπαραστάσεις. Οι έρευνες δεν συμφωνούν πάντοτε στους ορισμούς (βία, εκφοβισμός, επιθετικότητα, σχολική κακομεταχείριση), ενώ οι προτεινόμενες πολιτικές κινούνται σε όλα τα επίπεδα πρόληψης. Όταν όμως οι ίδιοι οι μαθητές θεωρούν αναγκαία την τιμωρία ορισμένων συμπεριφορών, τούτο σημαίνει ότι οι αναπαραστάσεις βίας όλων των εμπλεκόμενων και ο διαπραγματευτικός χαρακτήρας των παρεμβάσεων πρέπει να γίνουν αντικείμενο ιδιαίτερης μελέτης, μακριά ασφαλώς από αφορισμούς και γενικεύσεις.

Η βία, ο εκφοβισμός, το school shooting σε σχολεία των ΗΠΑ, εκφράζουν μία ακραία πτυχή της λαϊκής κουλτούρας που υιοθετεί η περιθωριοποιημένη εφηβεία για να δώσει το δικό της (αρνητικό) «στίγμα» σ’ αυτό τον ακατανόητο και ανθρωποφαγικό τρόπο λειτουργίας της σύγχρονης κοινωνίας. Μπορεί πίσω από κάθε τέτοια πράξη να κρύβεται ένας προσωποποιημένος ψυχισμός οργής, αλλά το φαινόμενο ως τέτοιο πέραν των άλλων παραμέτρων του εκπέμπει δύο κρίσιμα μηνύματα: το μη-σεβασμό των δικαιωμάτων των άλλων και την ένοχη σιωπή των εμπλεκόμενων και των «παρατηρητών». Αν καταφέρουμε να υπερβούμε αυτά τα δύο αρνητικά πολιτισμικά χαρακτηριστικά του νεοέλληνα, ίσως μπορούμε ν’ αρχίσουμε να ελπίζουμε.

Το συμπέρασμά μου είναι το εξής: τα παιδιά μας ούτε γεννιούνται δολοφόνοι, ούτε μετατρέπονται αιφνιδίως σε αδίστακτους εγκληματίες. Εκπαιδεύονται στη βία και στην άρνηση του διαλόγου και του δικαίου, καθώς κακή βία ή αποδεκτή βία διαπλέκονται αδιάκριτα σε μία αλυσίδα όπου όλοι παρουσιάζονται ως «αθώοι» και όπου οι νοηματοδοτήσεις της βίας και η σύνδεσή της με την ανισότητα, τον αποκλεισμό, τον ρατσισμό μάς παραπέμπουν στην (κοινωνική) πολιτική. Η βία σαν παιχνίδι αντρικό, σαν πράξη μίσους, σαν προστατευτική ασπίδα, σαν εγκληματική δράση, έχει «νομιμοποιηθεί» ή και δοξολογηθεί στη χώρα μας. Το ανησυχητικό επομένως στοιχείο είναι η εξοικείωση των νέων με τη βία, το σύνδρομο του βίαιου κόσμου. Πρέπει όμως να κατανοήσουμε ότι αυτό είναι ένα στοιχείο πολιτισμού και όχι μόνον εγκληματολογικής ανάλυσης. Το βασικό ερώτημα που πρέπει να τεθεί και με αυτό θα ολοκληρώσω είναι εάν μπορεί αν υπάρξει αυτοτελής και ανεξάρτητη σχολική πρόληψη της βίας χωρίς παρεμβάσεις στο κοινωνικό τρίγωνο: βία στον δρόμο, στο σπίτι, στην τάξη.

Συνεπώς, πώς πρέπει να προληφθούν αλλά και να αντιμετωπιστούν τέτοιου είδους περιστατικά, σε επίπεδο εκπαιδευτικό, επιστημονικό, πολιτειακό;

Κατ’ αρχάς η πρόληψη και η τιμωρία σχετίζονται με ποσόστωση/ αναλογία και δεν είναι-όπως διατείνονται μερικοί-ανεξάρτητη η μία από την άλλη. Δεν είναι δυνατό να επιτρέπονται όλα και να μην υπάρχει υπαίτιος για οποιοδήποτε λάθος. Το προσωπικό αίσθημα ευθύνης και αναγνώρισης λάθους πρέπει να εισαχθεί ως μάθημα στο σχολείο. Δεν είναι νοητό το επιχείρημα του αμάχητου τεκμηρίου της «αθωότητας» λόγω ηλικίας, ούτε η άρση του καταλογισμού σε πράξεις βίας με κίνητρο το κέρδος ή την επιβολή. Σε επίπεδο δομών νομίζω ότι πρέπει να ενισχυθεί και να διευρυνθεί «ο θεσμός του μαθητή-διαμεσολαβητή», να λειτουργούν σε μόνιμη βάση σε κάθε σχολείο «Επιτροπές πρόληψης» [με τη συμμετοχή δασκάλων, γονέων, ειδικών, εκπροσώπων ΟΤΑ] και να υπάρχει διαρκής ενημέρωση γύρω από ζητήματα βίας και κοινωνικού αποκλεισμού. Σε κάθε περίπτωση ο Σχολικός Κανονισμός, τον οποίο θα γνωρίζει από την πρώτη στιγμή ο μαθητής, πρέπει να είναι σαφής ως προς τα παραπτώματα και τις κυρώσεις, ώστε να αποφεύγεται η αυθαιρεσία και ο αυταρχισμός των καθηγητών αλλά και η εκ του πονηρού «άγνοια νόμου» των μαθητών.

Συμπερασματικά, πιστεύω ότι η πρόληψη της παραβατικότητας στα σχολεία συνδέεται άρρηκτα με την εκπαιδευτική πολιτική (αρκεί να μη λειτουργεί το εκπαιδευτικό σύστημα ως αποκλειστικός θεσμός κοινωνικού ελέγχου) αλλά και με μία κοινοτική εκπαιδευτική οικολογία (που εντάσσει τη σχολική μονάδα στον κοινωνικό ιστό). Όπως εξαρχής τόνισα, οι εντάσεις και οι συγκρούσεις μέσα στο σχολικό περιβάλλον δεν παραπέμπουν υποχρεωτικά στην «εγκληματική βία» αφού τα υφέρποντα ή και εμφανή κίνητρα συνδέονται περισσότερο με το γόητρο, το παληκαριλίκι, την ισχύ, την εξουσία ή ακόμα με ανισότητα και υποβάθμιση. Πέρα δηλαδή από τα όποια ατομικά χαρακτηριστικά δράστη/ δραστών και θύματος/ θυμάτων, το κοινωνικό, πολιτισμικό και σχολικό οικοσύστημα καθορίζει τους όρους και τους τρόπους εμφάνισης του φαινομένου. Το πέρασμα στην πειθαρχία επί των μαθητών στη διαχείριση της τάξης πρέπει να στηρίζεται στην πρόληψη, τη συμβολική διάδραση, στη δυναμική της ομάδας, στην οικολογική προσέγγιση. Σε κάθε περίπτωση, εάν και εφόσον το σχολείο εξακολουθεί να είναι χώρος ελεύθερης μάθησης και όχι υποχρεωτικού εγκλεισμού, εάν γνωρίζει και μπορεί να διαχειριστεί τα πολιτισμικά σοκ που προκαλούνται από την είσοδο διαφορετικής προέλευσης μαθητών στην τάξη, εάν δεν αντιμετωπίζει τον ατίθασο νέο ως (εσωτερικό; ) εχθρό, τότε υπάρχει πεδίο για διαχείριση των εντάσεων. Εντέλει το σχολείο μπορεί να προκαλέσει αλλά και να διαχειριστεί με ορθό παιδαγωγικό τρόπο τη νεανική έκρηξη βίας, είτε αυτή ορίζεται ως αντιδρώσα, είτε ως αυτόνομη. Η άποψη όμως ότι το σχολείο «ασκεί» πρωτογενή βία (λόγω της υποχρεωτικής παρακολούθησης μαθημάτων και του ελέγχου) δεν είναι πειστική, αφού οι διαφορές στην εκδήλωση ενδοσχολικής βίας είναι σημαντικές ανάμεσα στα διάφορα σχολεία.

Bio
Latest Posts

Αγγελική Καρδαρά

Η Αγγελική Καρδαρά είναι Εισηγήτρια-Συγγραφέας και Εκπαιδεύτρια στο Πρόγραμμα Συμπληρωματικής εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης (E-Learning) του Κέντρου Επιμόρφωσης και Δια Βίου Μάθησης (Κ.Ε.ΔΙ.ΒΙ.Μ.) του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Είναι Διδάκτωρ του Τμήματος Επικοινωνίας & ΜΜΕ του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Φιλόλογος (με εξειδίκευση στη μεσαιωνική και νεοελληνική φιλολογία) και Τακτική Επιστημονική Συνεργάτιδα Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος (ΚΕ.Μ.Ε.). Το θέμα της διδακτορικής διατριβής της, με Επιβλέποντα τον Καθηγητή Γιάννη Πανούση, αφορά τον ιδιαίτερο γλωσσικό κώδικα επικοινωνίας του έγκλειστου πληθυσμού. Από τον Φεβρουάριο του 2020 ανέλαβε και Επιστημονικά Υπεύθυνη του Crime & Media Lab του Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος που αποτελεί Ομάδα Εργασίας για το Έγκλημα και την Απεικόνισή του στα ΜΜΕ. Έχει επάρκεια και άδεια διδασκαλίας τριών ξένων γλωσσών (αγγλικών, γαλλικών, ισπανικών). Εργάζεται στον συναρπαστικό χώρο της εκπαίδευσης, δίνει διαλέξεις και οργανώνει μαθήματα σεμιναριακού τύπου στο αντικείμενο εξειδίκευσής της «Έγκλημα & Media». Επίσης, είναι Επιστημονικά Υπεύθυνη ερευνών εγκληματολογικού, κοινωνικού και μιντιακού ενδιαφέροντος, αρθρογραφεί και συγγράφει. Έχει συγγράψει τα βιβλία: Τρομοκρατία και ΜΜΕ (εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα), Όταν η ψυχή μιλάει (εκδόσεις Υδρόγειος), Φυλακή και Γλώσσα (εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα), Εγχειρίδιο Εγκληματολογίας για τον Αστυνομικό και Δικαστικό Συντάκτη (εκδόσεις Παπαζήση), Σκιαγράφηση του ψυχολογικού προφίλ των εγκληματιών που απασχόλησαν τα ελληνικά ΜΜΕ (1993-2018): Criminal Profiling and Media (εκδόσεις Παπαζήση). Οι «Νέοι Παγιδευμένοι στα Παιχνίδια της Βίας: Εγκλήματα με Δράστες και Θύματα Νέους» είναι το έκτο βιβλίο της και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαζήση.