Η ενημερωμένη γκαλερί Allouche Benias στο Κολωνάκι έκανε πάλι το θαύμα της. Ανάμεσα σε πολλές άλλες ενδιαφέρουσες εκθέσεις, έφερε στην Αθήνα και την έκθεση I sing to you, του Νεοϋρκέζου εικαστικού Sam Messer. Γεννημένος το 1955, ο Messer αποτέλεσε μέρος του νεοεξπρεσιονιστικού κινήματος στη Νέας Υόρκης των αρχών της δεκαετίας του 80’. Έλαβε τίτλο μεταπτυχιακών σπουδών από το Yale, όπου και δίδαξε για πολλά χρόνια. Η δουλειά του έχει παρουσιαστεί διεθνώς σε πολυάριθμες εκθέσεις, ενώ έργα του περιλαμβάνονται στις μόνιμες συλλογές των μεγαλύτερων μουσείων (Metropolitan Museum, Whitney Museum, The National Portrait Gallery για να αναφέρουμε κάποια ενδεικτικά). Έχει λάβει πολλά βραβεία, ανάμεσά τους και την υποτροφία του ιδρύματος Γκούγκενχαϊμ, υποτροφία Πόλοκ Κράσνερ κ.α. Ζει και εργάζεται στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης. Την Αθήνα επισκέφτηκε στα πλαίσια της έκθεσης I sing to you, που περιλαμβάνει πίνακες με γραφομηχανές, αρχέτυπο και έμπνευση των οποίων υπήρξε η περίφημη Olympia του συγγραφέα Paul Auster. Η τυχαία γνωριμία των δύο καλλιτεχνών εξελίχθηκε σε μια συνεργασία, όπου κείμενο και εικόνα ενέπνευσαν το ένα το άλλο. Έτσι προέκυψε το βιβλίο The story of my typewriter (η αγγλική του έκδοση είναι, δυστυχώς, εξαντλημένη, μπορείτε όμως να ξεφυλλίσετε το ένα και μοναδικό αντίτυπο που υπάρχει στη γκαλερί), σε κείμενα του Paul Auster να συνοδεύουν τις εικαστικές δημιουργίες του Sam Messer. Στη συνέχεια, το μοτίβο της γραφομηχανής αυτονομήθηκε στο έργο του Messer και μετατράπηκε σε σήμα κατατεθέν του, ένα όχημα που αποτυπώνει τις σκέψεις του, όχι στο χαρτί, αλλά στον καμβά.
Είχα την τύχη και την χαρά να συναντήσω τον Sam στο κέντρο της Αθήνας, στην ταράτσα του φιλόξενου ξενοδοχείου του και να μιλήσουμε για το έργο του και τον Paul Auster, για τις ποιητικές ιστορίες του και τον El Greco, για τις συνεργασίες του με άλλους συγγραφείς. Τον ευχαριστώ ξανά και από δω για την καλή του διάθεση, τον ενθουσιασμό και τη γενναιόδωρη παροχή πληροφοριών σε ό,τι αφορά την καλλιτεχνική του δραστηριότητα (και τα όμορφα σκίτσα-πορτραίτα του Paul Auster, που ετοίμασε για εμένα και τη μεταφράστρια του Auster, Μαρία Ξυλούρη).
- Καλημέρα, Sam, καλωσόρισες στην Ελλάδα. Είσαι μέρες εδώ;
Καλώς σας βρήκα. Είμαι ήδη μια βδομάδα στην Αθήνα, το Σαββατοκύριακο ήμασταν στην Ύδρα με τη γυναίκα μου – και πριν πήγαμε για άλλη μία εβδομάδα στη Μήλο. Μου άρεσε πολύ αυτό το νησί.
- Βλέποντας τους πίνακες της έκθεσης, βλέπω ότι οι γραφομηχανές σου ενσωματώνουν πολλά τοπία και στοιχεία της σύγχρονης ζωής. Ίσως η επόμενη γραφομηχανή σου να εμπεριέχει και εικόνες ελληνικών τοπίων.
(γελάει) Μου άρεσαν πολύ όλα αυτά τα βράχια, ποτέ δεν ξέρεις…
- Να μιλήσουμε λίγο για το έργο σου; Υπάρχουν κάποια επαναλαμβανόμενα μοτίβα που το διατρέχουν. Σου αρέσουν οι γέφυρες… και κυρίως οι γραφομηχανές. Επικεντρώνομαι σε αυτές, μιας και αποτελούν τον κύριο άξονα της έκθεσης στην Allouche Benias. Τελικά οι γραφομηχανές σου είναι γέφυρες που ενώνουν την εικόνα με το κείμενο;
Οι γραφομηχανές είναι ένα μοτίβο που με ακολουθεί. Γενικά παθαίνω κατά καιρούς εμμονές με διάφορα αντικείμενα, πράγματα. Στη δεκαετία του 70’ ας πούμε ζωγράφιζα διαρκώς ψάρια. Λάτρευα την ιδέα ότι τα ψάρια κολυμπούν κάτω από το νερό και πως αυτό αποτελεί ολόκληρο τον γνωστό τους κόσμο. Και κάποια στιγμή βγάζουν το κεφάλι από το νερό και διαπιστώνουν ότι όχι, δεν είναι έτσι. Εκεί έξω υπάρχει ένας απέραντος, εντελώς καινούριος κόσμος. Χρονικά αυτό συνέπεσε με ένα ταξίδι μου στην Ισπανία, όπου έμεινα για δύο χρόνια. Γνώρισα λοιπόν το έργο του El Greco και αυτή η ιδέα της εξύψωσης, της πορείας προς τα πάνω, προς έναν άλλο κόσμο, έγινε εντονότερη. Και απαντά συχνά στο έργο μου.
- Θα σε ρωτούσα για τον El Greco. Το χρυσό φόντο σε έναν από τους πίνακες της έκθεσης μου θύμισε έργα από την κρητική περίοδο του καλλιτέχνη. Επίσης οι γραφομηχανές σου, σε αυτόν αλλά και σε άλλους πίνακες, φαίνονται σαν να λιώνουν, θυμίζοντας τις ψηλόλιγνες, ραδινές, εξπρεσιονιστικές μορφές του Γκρέκο. Τον κατατάσσεις στις επιρροές σου λοιπόν;
Έχω μελετήσει αρκετά το έργο του και συνειδητά έχω ενσωματώσει κάποιες επιρροές. Ο πίνακας που αναφέρεις, έτσι κι αλλιώς τιτλοφορείται In my mind it’s all about El Greco. Παρατήρησέ τον, στο πάνω μέρος αυτό που σχηματίζεται είναι ένα άλογο, στα πλάγια είναι οι θεοί. Στην Ισπανία έζησα για δύο χρόνια, το 1976 και το 1977, μετά τον θάνατο του Φράνκο. Αγαπώ πολύ το έργο του Goya και του Greco.
- Επιστρέφω στο θεματικό μοτίβο της γραφομηχανής. Πώς σου τράβηξε την προσοχή το συγκεκριμένο αντικείμενο; Η αρχική σου έμπνευση ήταν η γραφομηχανή του Paul Auster;
Ναι, ακριβώς. Ξέρω τον ξάδερφό του και ήθελα να ρωτήσω αν ο Paul μπορούσε να μου γράψει κάτι μικρά κειμενάκια για ένα πρότζεκτ. Ο Paul με κάλεσε στο σπίτι του στο Μπρούκλιν, μιλούσαμε για ώρες με τον ίδιο και τη Siri (σημ: τη γυναίκα του, τη συγγραφέα Siri Hustvedt) και κάποια στιγμή τον ρώτησα αν θα μπορούσα να δω τον χώρο όπου δουλεύει. Με πήγε στο υπόγειο, όπου είναι το γραφείο του. Είδα τον χώρο και τον ρώτησα αν θα μπορούσα να ξανάρθω και να ζωγραφίσω τη γραφομηχανή του. Γιατί γενικά το κάνω αυτό, ξέρεις, φτιάχνω πορτραίτα, αλλά όχι απαραίτητα ρεαλιστικά, συχνά δηλαδή χρησιμοποιώ τα διάφορα paraphernalia, τον εξοπλισμό που περιστοιχίζει και τελικά περιγράφει το πρόσωπο, χωρίς αυτό να είναι απαραίτητα παρόν στον πίνακα. «Φυσικά», μου απάντησε, «έλα όποτε θέλεις, η Siri θα σου ανοίξει». Και κάπως έτσι άρχισα να ζωγραφίζω γραφομηχανές. Η γραφομηχανή με τον καιρό έγινε μοτίβο, εκφραστικός καμβάς, η εμμονή μου.
- Και μετά αποφασίσετε να γράψετε το βιβλίο “The Story of my Typewriter”;
Ναι, είχα ήδη φτιάξει διάφορους πίνακες με τη γραφομηχανή του Paul και κάποια στιγμή του πρότεινα να φτιάξουμε ένα βιβλίο και εκείνος συμφώνησε να γράψει κάτι μικρό. Μετά είδε τα κείμενά του η γυναίκα μου και είπε πως είναι πολύ όμορφα, αλλά αν θέλουμε να κάνουμε βιβλίο δεν αρκούν μόνο αυτά. Έπρεπε ο Paul να γράψει κάτι ακόμα. Και ο Paul συμφώνησε και έπειτα έγραψε την ιστορία της γραφομηχανής του και λάτρεψε το αποτέλεσμα, γιατί το βιβλίο αφηγείται πως οι πίνακές μου άλλαξαν τη σχέση του με τη γραφομηχανή του. Και έτσι, η Olympia μετατράπηκε από απλή γραφομηχανή σχεδόν σε πραγματικό πρόσωπο, σε αληθινό χαρακτήρα. Ορίστε, αυτός ο πίνακας… (δείχνει τη φωτογραφία με το πορτραίτο του Paul Auster) Δείχνει περίπου πώς είναι το γραφείο του Paul. Το τηλέφωνο αυτό είναι ψηφιακό, αλλά λειτουργεί όπως τα παλιά τηλέφωνα. Εδώ, το τασάκι με τα τσιγάρα, γιατί ο Paul καπνίζει συνέχεια και έπινε κιόλας… Ορίστε τα τετράδιά του… Και στα αριστερά όπως κοιτάμε τον πίνακα, το πορτραίτο που του έφτιαξε η κόρη του. Ακριβώς από πίσω του βλέπουμε τα βιβλία του… Πρακτικά είναι το γραφείο του λοιπόν. Και στο βάθος φαίνεται η Νέα Υόρκη… και οι Δίδυμοι Πύργοι είναι ακόμα εκεί, έφτιαξα τον συγκεκριμένο πίνακα το 1999-2000.
- Σαμ, ποια η σχέση εικόνας και κειμένου; Σε ενδιαφέρει να συνδυάσεις αυτές τις δύο μορφές έκφρασης; Γι’ αυτό συνεργάστηκες με τον Auster, τον Safran Foer, τον Denis Johnson;
Πάντα με απασχολούσε αυτή η σχέση, αλλά δεν με εξέφραζε. Δε σημαίνει τίποτα για μένα το να διαβάσω κάτι και έπειτα να προσπαθήσω να δημιουργήσω την αντίστοιχη εικόνα. Άρχισα λοιπόν να φτιάχνω πίνακες, όπου ανέπτυσσα μια συμβολική γλώσσα, την οποία χρησιμοποιούσα όταν ήθελα να γράψω κάτι. Κάποιες φορές έγραφα και λέξεις, τις τοποθετούσα μέσα στους πίνακες, συνήθως με φορά από τα δεξιά προς τα αριστερά. Έτσι ώστε να δημιουργώ… την αίσθηση, τον ήχο που περιβάλλει τη σκηνή. Μοιάζει με την αίσθηση που έχεις όταν περνάς από το περίπτερο και διαβάζεις τους τίτλους στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων, χωρίς να ξέρεις την ιστορία, το περιεχόμενό τους. Έτσι άρχισα να βάζω στους πίνακες μεμονωμένες φράσεις. Αλλά ξέρεις, αυτό που διαβάζεις, ξαφνικά μετατρέπεται σε κύριο σώμα της εικόνας – και αυτό δεν με ενδιαφέρει. Προτιμώ την ποίηση, όπου μία λέξη ενεργοποιεί τη σκέψη σου και σε παραπέμπει σε κάτι διαφορετικό, κάτι πέρα από το αυτονόητο. Κάτι που όμως πρέπει μόνος σου να δημιουργήσεις στο μυαλό σου. Στον πίνακα αυτό έχω γράψει: I celebrate myself. Είναι ο πρώτος στίχος από την ποιητική συλλογή Φύλλα Χλόης του Walt Whitman. Ο Whitman εξυμνεί και εξερευνά τον εαυτό του – και το ίδιο πρέπει να κάνουμε και εμείς.
- Mίλησέ μας για τις συνεργασίες σου με τον Jonathan Safran Foer και τον Denis Johnson.
Κοίτα, με τον Paul, όπως σου είπα, είχαμε ξεκινήσει ένα είδος συζήτησης που κατέληξε στο προαναφερθέν βιβλίο. Με τον Jonathan ήταν διαφορετικά, ήταν ένα πρότζεκτ που κράτησε χρόνια – στην ουσία μιλούσαμε και καταγράφαμε ό,τι προέκυπτε από τις συζητήσεις μας. Έπειτα αυτός έγραφε κάτι, εγώ ζωγράφιζα κάτι σχετικό, ζωγράφιζε και ο ίδιος κάτι… Ήταν τακτικότερη συνεργασία, κάναμε και μία έκθεση μαζί – ένα κοινό πρότζεκτ. Λεγόταν Retrospective of S–, πρόκειται για μια φανταστική εικαστικό, προϊόν μυθοπλασίας που δημιούργησε ο Jonathan. Ήταν η πραγματική έκθεση μιας φανταστικής εικαστικού. Η ζωή της παρουσιαζόταν μέσα από την καλλιτεχνική της πορεία: δέκα μεγάλοι πίνακες και τα συνοδευτικά τους κείμενα. Όσο για τον Denis Johnson, ήμασταν φίλοι χρόνια. Έχει βαφτίσει την κόρη μου και έχουμε συνεργαστεί σε πολλά πρότζεκτ. Έχει γράψει τα κείμενα σε πολλά έργα μου, έχει γράψει ένα παιδικό παραμύθι για την κόρη μου το οποίο μετά εικονογράφησα και γύρισα σε ταινία… Την ταινία την είχα παρουσιάσει ως art installation σε μουσεία. Κάθε καρέ της ήταν και μια χαλκογραφία, μου έπαιρνε σχεδόν οχτώ ώρες το καθένα… Το φαντάζεσαι;
- Το ταινιάκι ήταν πανέμορφο και συγκινητικό, το είδα χτες, σε ευχαριστώ που το έστειλες.
Ευχαριστώ για τα καλά σου λόγια.
- Οι γραφομηχανές σου μου θυμίζουν λίγο τον Siegfried Kracauer, που λάτρευε την ιδέα του “flaneur”, αλλά ο ίδιος έγραφε κείμενα διαρκώς στη γραφομηχανή του, κλεισμένος στο δωμάτιό του.
Πώς θα μπορούσαμε να ορίσουμε τον “flaneur”;
- Ο πλάνης ή πλάνητας, ο αστικός νομάς. Στα ποιήματα του Baudelaire λειτουργεί ως μεταφορά του μοντέρνου καλλιτέχνη. Στη συνείδησή μου είναι ένας άνθρωπος που γυρίζει στον κόσμο και καταγράφει τις εμπειρίες του βασισμένος σε αυτά που βλέπει.
Αυτό είναι που κάνω και εγώ. Είναι ο τρόπος μου να υπάρχω.
- Σε ευχαριστούμε, λοιπόν, που μοιράστηκες μαζί μας τη ματιά σου στον κόσμο.
Και εγώ ευχαριστώ πολύ για τη συζήτηση και χάρηκα για τη γνωριμία.
Latest posts by Μαρία Μαντή (see all)
- Μετα-μεταναστευτική λογοτεχνία: Αποχαιρέτα την τη Στουτγάρδη, Αστυάνακτα από την Αγλαΐα Μπλιούμη - September 6, 2023
- Αναγνώσεις Αυγούστου ’23 - August 13, 2023
- Παιδική Λογοτεχνία που θα ερεθίσει τη φαντασία και τα συναισθήματα το 2023 - January 10, 2023
