Έγκλημα στα Γλυκά Νερά και μιντιακές απεικονίσεις: μία ερευνητική προσέγγιση του Crime & MediaLab (ΚΕ.Μ.Ε.)

από την Αγγελική Καρδαρά.

Τα τελευταία χρόνια στην επικαιρότητα βρίσκονται υποθέσεις που έχουν άμεση συνάρτηση με κοινωνικού περιεχομένου θέματα. Ειδικότερα, υποθέσεις που εμπεριέχουν στοιχεία έμφυλης βίας απασχολούν εκτενώς τόσο τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, όσο και ευρύτερα την κοινωνία. Η πολύκροτη, όπως χαρακτηρίστηκε, υπόθεση των Γλυκών Νερών (της ανθρωποκτονίας της νεαρής μητέρας και της ζωοκτονίας) απασχόλησε για αρκετό καιρό την επικαιρότητα, καθώς πρόκειται για ένα ειδεχθές έγκλημα, με έντονο το στοιχείο της βίας, που σόκαρε την κοινή γνώμη και παράλληλα αποτέλεσε αντικείμενο μελέτης της επιστημονικής κοινότητας.

Σε ερευνητικό επίπεδο, το Έγκλημα στα Γλυκά Νερά παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον ως προς τον τρόπο που προσεγγίστηκε από τα Μέσα. Εν προκειμένω, παρουσιάζεται ένα μέρος μιας εκτενούς έρευνας, η οποία εκπονήθηκε στο πλαίσιο των επιστημονικών δράσεων του Crime & Media Lab^[1] του Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος από την Μωραΐτη Μαρία-Παναγιώτα, Κοινωνική Λειτουργό, και φοιτήτρια του Μεταπτυχιακού Διϊδρυματικού Προγράμματος Σπουδών Ποινικό Δίκαιο και Εξαρτήσεις του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, με Επιστημονικά Υπεύθυνη την Αγγελική Καρδαρά, Δρα Τμήματος ΕΜΜΕ ΕΚΠΑ, Φιλόλογο, Συγγραφέα-Εισηγήτρια και Εκπαιδεύτρια E-Learning ΕΚΠΑ.

Πρωταρχικός στόχος της έρευνας αυτής αποτέλεσε η ανάλυση της μιντιακής κάλυψης και προβολής των γεγονότων που σχετίζονται με την υπόθεση «Έγκλημα στα Γλυκά Νερά». Παράλληλα, για τη διεξοδικότερη διερεύνηση της υπόθεσης και τη συσχέτισή της με τις κοινωνικές συνθήκες της τρέχουσας χρονικής περιόδου αξιοποιήθηκε η βιβλιογραφική ανασκόπηση για τα κίνητρα και τις μορφές των ανθρωποκτονιών, τις γυναικοκτονίες, τη σκηνοθεσία ενός εγκλήματος από τον δράστη (crime staging), το έγκλημα της ζωοκτονίας, αλλά και την κάλυψη και την προβολή υποθέσεων ανθρωποκτονίας και γυναικοκτονίας από τα μίντια. Ταυτόχρονα, αξιοποιήθηκε και η έρευνα στα ρεπορτάζ και τα άρθρα 14 ενημερωτικών sites και ηλεκτρονικών εφημερίδων που γράφτηκαν τις χρονικές περιόδους 11-31/5, 3/6-30/7, 1-26/8, 4-29/9 και 4/10-16/12. Στο ερευνητικό μέρος αξιοποιήθηκε ο συνδυασμός ποιοτικής και ποσοτικής μεθοδολογίας. Πιο συγκεκριμένα, εντοπίστηκαν 503 ρεπορτάζ και άρθρα, τα οποία κατηγοριοποιήθηκαν ανάλογα με το περιεχόμενό τους σε 8 ευρύτερες θεματικές κατηγορίες και επιμέρους υπο-κατηγορίες, οι οποίες θα αναφερθούν εν συνεχεία.

Αναδρομή στα γεγονότα της υπόθεσης: Το έγκλημα έλαβε χώρα στις 11 Μαΐου του 2021, στην περιοχή των Γλυκών Νερών με θύμα μια 20άχρονη μητέρα, η οποία σύμφωνα με τις αρχικές δηλώσεις του συζύγου της βρήκε ασφυκτικό θάνατο στα χέρια αδίστακτων ληστών στη σοφίτα του σπιτιού τους. Πάνω στο άψυχο σώμα της βρέθηκε το 11 μηνών βρέφος της. Ο 33άχρονος σύζυγος που βρέθηκε δεμένος σε μια καρέκλα στην κρεβατοκάμαρα κάλεσε την Άμεση Δράση στις 06:20 το πρωί. Ο ίδιος κατήγγειλε ληστεία και φόνο. Οι δράστες επιπλέον, όπως κατέθεσε αρχικά ο σύζυγος, σκότωσαν και κρέμασαν τον σκύλο της οικογένειας.

Το έγκλημα χαρακτηρίστηκε ειδεχθές από τα Μέσα, καθώς διαπράχθηκε με ιδιαίτερη αγριότητα και βιαιότητα για τα ελληνικά δεδομένα. Αμέσως ξεκίνησαν οι έρευνες για τον εντοπισμό των δραστών. Οι αρχές που διερευνούσαν την υπόθεση στην αρχή την χαρακτήρισαν «μπερδεμένη» λόγω των αντικρουόμενων στοιχείων, συμπεριλαμβανομένου του γεγονότος ότι δεν εντοπίστηκε κανένα στοιχείο πάλης και ότι οι δεσμοί στα χέρια και τα πόδια του συζύγου φάνηκαν να έχουν αφήσει ελαφριά σημάδια, λαμβάνοντας υπόψη ότι ο ίδιος έμεινε ακινητοποιημένος για αρκετή ώρα. Επίσης, ένα άλλο στοιχείο που αδυνατούσαν να εξηγήσουν επαρκώς οι αρχές ήταν το κρέμασμα του σκύλου στο κιγκλίδωμα του σπιτιού, στοιχείο που δεν συνηθίζεται σε περιπτώσεις ανθρωποκτονιών, οι οποίες δεν είναι σκηνοθετημένες από το δράστη.

Έπειτα από ενδελεχείς έρευνες που δεν απέφεραν καρπούς η αστυνομία έστρεψε την προσοχή της στον σύζυγο. Η αστυνομία είχε πλέον στη διάθεσή της στοιχεία που αντέκρουαν τους ισχυρισμούς του, όπως για παράδειγμα την κάρτα μνήμης που έλειπε από την κάμερα παρακολούθησης του σπιτιού, στοιχεία από το smart watch του θύματος, που μετρούσε τον σφυγμό της και στοιχεία από τα κινητά τηλέφωνα και των δύο.

Στις 18 Ιουνίου, έπειτα από 38 ημέρες ο αρμόδιος εισαγγελέας εξέδωσε ένταλμα σύλληψης για τον 33άχρονο σύζυγο, ο οποίος τελικά ομολόγησε τον φόνο της συζύγου του και τη σκηνοθεσία του εγκλήματος, ώστε να προσομοιάζει με ληστεία, έπειτα από πολύωρη ανάκριση και αδιάσειστα στοιχεία, τα οποία δεν μπορούσε να διαψεύσει. Ο ίδιος ομολόγησε στις αρχές ότι σκηνοθέτησε το έγκλημα, για να κατευθύνει τις έρευνες, έτσι ώστε να μπορέσει ο ίδιος να μείνει εκτός φυλακής για το παιδί του. Ισχυρίστηκε επίσης ότι δεν είχε προμελετήσει το έγκλημα.

Ο εισαγγελέας στην 23 σελίδων πρότασή του πρότεινε την παραπομπή του καθ’ ομολογίαν δράστη σε δίκη για τη δολοφονία της συζύγου του^[2]. Ο καθ’ ομολογίαν δράστης δικάστηκε και κρίθηκε ένοχος, σε πρώτο βαθμό, από το Μικτό Ορκωτό Δικαστήριο για δύο κακουργήματα και δύο πλημμελήματα, αυτά της ανθρωποκτονίας εκ προθέσεως τελεσθείσας σε ήρεμη ψυχική κατάσταση, της κακοποίησης ζώου, της ψευδούς καταγγελίας και της ψευδούς κατάθεσης κατ’ εξακολούθηση. Του επιβλήθηκε η ποινή των ισοβίων για τη δολοφονία της συζύγου του και δέκα έτη για τη θανάτωση ζώου και επιπλέον ένα και 3 έτη αντίστοιχα για την κατηγορία των ψευδών καταθέσεων και των καταγγελιών. Με τη συγχώνευση των πιθανών πλην των ισοβίων του επιβλήθηκε επιπλέον κάθειρξη έντεκα ετών και έξι μηνών. Αναφορικά με τη χρηματική ποινή αποφασίστηκε ομόφωνα η επιβολή χρηματικής ποινής ύψους 21.000 ευρώ. Το δικαστήριο με την απόφασή του απέρριψε κάθε ισχυρισμό περί βρασμού ψυχικής οργής. Αναμένουμε την εκδίκαση της υπόθεσης στο Εφετείο, προκειμένου να καταγράψουμε τις νεότερες εξελίξεις.

Ανθρωποκτονίες, γυναικοκτονίες και Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης

Οι επιλογές των Μέσων ως προς την παρουσίαση υποθέσεων εγκληματολογικού ενδιαφέροντος σχετίζονται άμεσα με το ποιες υποθέσεις κεντρίζουν το ενδιαφέρον του κοινού (newsworthy stories). Το ευρύ κοινό επομένως πληροφορούμενο τα γεγονότα αποκτά ενημέρωση όχι μόνο για τα τεκταινόμενα, αλλά και για τη φύση του συγκεκριμένου εγκλήματος. Ορισμένες υποθέσεις ανθρωποκτονιών προβάλλονται περισσότερο και καλύπτονται εκτενέστερα από τα Μέσα, εφόσον εντοπιστούν έντονα στοιχεία βίας, ή το έγκλημα έχει χαρακτηριστεί ως ειδεχθές. Επιπρόσθετα, στοιχεία όπως η σχέση θύτη – θύματος, καθώς και το κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο των εμπλεκόμενων στην υπόθεση ατόμων συνιστούν κριτήρια για την προβολή και την κάλυψη από τα μίντια. Ορισμένες υποθέσεις στις οποίες έχει διαπραχθεί ανθρωποκτονία και η σχέση θύτη – θύματος ήταν συντροφική ή συζυγική, έχουν προσεγγιστεί διαφορετικά από τα Μέσα, συγκριτικά με άλλες στις οποίες ο δράστης ήταν άγνωστος[3].

Τα Μέσα Ενημέρωσης με τον τρόπο με τον οποίο προβάλλουν την εκάστοτε υπόθεση ανθρωποκτονίας δύναται να επηρεάσουν τη δημόσια κοινή γνώμη και ταυτόχρονα να διαμορφώσουν αντιλήψεις σχετικά με το φαινόμενο της βίας και την ποινική δικαιοσύνη. Για παράδειγμα εάν πρόκειται για το έγκλημα του βιασμού η κοινή γνώμη εκφράζει ανασφάλεια και φόβο, λόγω της εκτενούς προβολής της υπόθεσης, ωστόσο εάν επιβληθεί στο δράστη μια από τις αυστηρότερες προβλεπόμενες ποινές το κοινό θα καθησυχαστεί. Τέτοιου είδους ανησυχίες μπορούν να πιέσουν τον κρατικό μηχανισμό, ο οποίος με τη σειρά του θα λάβει μέτρα για την πρόληψη και τον έλεγχο του εγκλήματος[4]. Παρ’ όλα αυτά, η συνοπτική κάλυψη των γεγονότων είναι πέντε φορές συχνότερη από τη σφαιρική κάλυψη της βίας ως κοινωνικό φαινόμενο σε τηλεοπτικές ειδήσεις (Dorfman, 1997)[5].

Σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας της Τσίγκανου[6] που εκπονήθηκε το 2021 με δείγμα 2.500 φύλλα εντύπων και ηλεκτρονικών εφημερίδων, καλύπτοντας το χρονικό διάστημα των τελευταίων 10 ετών, εντοπίστηκαν στερεοτυπικές αναπαραστάσεις φύλου, οι οποίες διαιωνίζουν τις υφιστάμενες στερεοτυπικές αντιλήψεις. Παράλληλα, η έρευνα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η ενδοοικογενειακή βία δεν αντιμετωπίστηκε ολιστικά από τα έντυπα Μέσα. Μάλιστα, ο έντυπος Τύπος εστιάζει περισσότερο σε υποθέσεις έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας, που εγείρουν το συναίσθημα των αναγνωστών. Στις χρονικές περιόδους που μελετήθηκαν τα δημοσιεύματα, η κάλυψη ειδήσεων ενδοοικογενειακής βίας ήταν αποσπασματική με στοιχεία δραματοποίησης. Η αποσπασματική αντιμετώπιση από τα μίντια περνά το μήνυμα ότι τα γεγονότα έμφυλης βίας είναι μεμονωμένα και σπάνια στην κοινή γνώμη.

Η χρήση του όρου γυναικοκτονία στη δημόσια σφαίρα χρήζει περαιτέρω συζήτησης και διερεύνησης, καθώς υφίστανται διιστάμενες απόψεις για τη χρήση της ή μη στον δημόσιο λόγο. Ο όρος γυναικοκτονία στα ελληνικά ΜΜΕ εμφανίζεται και χρησιμοποιείται ως νεολογισμός, λέξη δηλαδή που χρησιμοποιείται με σκοπό να καλύψει ένα γλωσσικό κενό. Οι νεολογισμοί γίνονται σταδιακά αποδεκτοί, έως ότου να ενσωματωθούν πλήρως στη γλώσσα (Ματριόσκα η Κόκκινη, 2019, όπως αναφέρει η Μιχαλακέλη, 2020)[7]. Αξίζει να αναφερθεί ότι Διεθνείς Συνθήκες, όπως η CEDAW και η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης επισημαίνουν τον ρόλο των μίντια στις προσπάθειες εξάλειψης της βίας κατά των γυναικών. Τα τελευταία χρόνια όμως παρά την άνοδο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης (social media) και τις συνεχείς συζητήσεις γύρω από τον ρόλο των Μέσων στην εξάλειψη των έμφυλων διακρίσεων, ο σεξισμός και τα έμφυλα στερεότυπα συνεχίζουν να διαιωνίζονται. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών έχουν εκπονηθεί αρκετές έρευνες, οι οποίες διερευνούν τον τρόπο με τον οποίο προβάλλονται η σεξουαλική βία και το φύλο από τα Μέσα τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά.

Οι πιο πρόσφατες έρευνες μελετούν την προβολή των υποθέσεων που σχετίζονται με τη βία την οποία υφίστανται οι γυναίκες και τις γυναικοκτονίες. Τα ευρήματα των ερευνών κατέδειξαν την αναπαραγωγή σεξιστικών στερεοτύπων και ειδικότερα τη συσχέτιση αρρενωπότητας και βίας, καθώς και τη συσχέτιση των θηλυκοτήτων με την ευαισθησία και την ευαλωτότητα. Ταυτόχρονα, δεν παρουσιάζονται από τα Μέσα όλες οι μορφές βίας και συνήθως περιστατικά βίας κατά των γυναικών προβάλλονται ως μεμονωμένα περιστατικά όχι ως μέρος ενός κοινωνικού προβλήματος. Ο τρόπος προβολής και μετάδοσης ειδήσεων σεξουαλικής βίας και γυναικοκτονιών έχει άμεσο αντίκτυπο στην κοινή γνώμη και στον τρόπο που αντιλαμβάνεται την έμφυλη βία.

Έχουν εντοπιστεί τέσσερις τύποι κάλυψης/προβολής της βίας και των γυναικοκτονιών από τα Μέσα, οι οποίες διαφοροποιούνται εμφανώς μεταξύ τους:

η αντικειμενική παράθεση των γεγονότων
η επίρριψη ευθυνών στο θύμα, το λεγόμενο victim-blaming
η προβολή του δράστη ως ανθρώπου της διπλανής πόρτας και
η προβολή απόψεων ότι τέτοια γεγονότα συμβαίνουν σε ανθρώπους διαφορετικούς από εμάς, με διαφορετική κουλτούρα, θρησκεία, εθνικότητα.

Στην πρώτη περίπτωση η υπόθεση προβάλλεται σε υπερθετικό βαθμό από τα μίντια, με όλες τις λεπτομέρειες για το έγκλημα (Aimee Vega Montiel, 2018, όπως αναφέρει η Μιχαλακέλη, 2020)[8]. Σε ό,τι αφορά το victim-blaming, τα Μέσα, είτε με άμεσο, είτε με έμμεσο τρόπο επιρρίπτουν τις ευθύνες στο θύμα. Για παράδειγμα, μπορεί να «δικαιολογούν» την πράξη του δράστη, αναφερόμενοι στην πιθανή του εξάρτηση από ουσίες/αλκοόλ, ή χρησιμοποιώντας λέξεις και φράσεις που όχι μόνο δεν αποδίδουν την ποινική και κοινωνική απαξία της εγκληματικής πράξης αλλά τρόπον τινά την «εξιδανικεύουν»/ «ωραιοποιούν», όπως: «έγκλημα πάθους», «την σκότωσε γιατί την αγαπούσε», «την ζήλευε πολύ», «οικογενειακή τραγωδία» (Μάης, 2020, όπως αναφέρει η Μιχαλακέλη, 2020)[9]. Στην τρίτη περίπτωση τα ΜΜΕ προβάλλουν τον δράστη ως έναν άνθρωπο ευυπόληπτο που δεν είχε δώσει ποτέ δικαιώματα και την κοινωνία σοκαρισμένη από την πράξη του. Στην τελευταία περίπτωση, τα Μέσα διαχωρίζουν τους δράστες ανάλογα με το κοινωνικοοικονομικό και πολιτισμικό τους υπόβαθρο (Aimee Vega Montiel, 2018, όπως αναφέρει η Μιχαλακέλη, 2020)[10].

Tο παρόν άρθρο θα ολοκληρωθεί με την παρουσίαση των ερευνητικών πορισμάτων που προέκυψαν από τη διερεύνηση και ανάλυση της υπόθεσης των Γλυκών Νερών. Να αναφέρουμε αρχικά για τη μεθοδολογία μας, ότι αξιοποιήθηκε o συνδυασμός ποιοτικής και ποσοτικής μεθοδολογίας. Τα στοιχεία αντλήθηκαν από 14 ενημερωτικά sites και ηλεκτρονικές εφημερίδες που κυκλοφορούν και σε έντυπη μορφή πανελλαδικής εμβέλειας. Τα ενημερωτικά sites επιλέχθηκαν με κριτήριο την επισκεψιμότητά τους και πιο συγκεκριμένα επιλέχθηκαν τα πρώτα 20 σε δημοφιλία sites και οι ηλεκτρονικές εφημερίδες επιλέχθηκαν με κριτήριο την εύκολη πρόσβαση στα ρεπορτάζ και τα άρθρα. Εντοπίστηκαν 503 ρεπορτάζ και άρθρα, από τις 11-31/5, 3/6-30/7, 1-26/8, 4-29/9, 4/10-16/12, το περιεχόμενο των οποίων κατηγοριοποιήθηκε σε 8 θεματικές κατηγορίες. Τα ρεπορτάζ και τα άρθρα επιλέχθηκαν με τη μέθοδο της δειγματοληψίας, καθώς ο όγκος των δημοσιευμάτων για τη συγκεκριμένη υπόθεση είναι μεγάλος. Για τη στατιστική ανάλυση των δεδομένων που συλλέξαμε χρησιμοποιήθηκε το λογισμικό πρόγραμμα SPSS.

Οι θεματικές που αναδύθηκαν είναι οι εξής:

1. Αναφορά στο έγκλημα και στα ντοκουμέντα της σκηνής του εγκλήματος,

2. Εξέλιξη ερευνών,

3. Καταγραφή των αντιδράσεων του κοινού για τη γυναικοκτονία,

4. Απόψεις ειδικών για το έγκλημα (κοινωνική και εγκληματολογική προσέγγιση του θέματος),

5. Δηλώσεις καθ’ ομολογίαν δράστη,

6. Οικογενειακό – φιλικό περιβάλλον και ανάθεση επιμέλειας παιδιού,

7. Ομολογία-σύλληψη – ζωή στη φυλακή,

8. Πληροφορίες για το παρελθόν του ζευγαριού με υποκατηγορία αποσπάσματα από το ημερολόγιο του θύματος.

Ειδικότερα, τα κύρια ερευνητικά μας πορίσματα μπορούν να συνοψιστούν στα ακόλουθα σημεία:

Τα ρεπορτάζ και τα άρθρα που αναφέρθηκαν στο έγκλημα και τα ντοκουμέντα της σκηνής του φόνου ήταν 45 και ενδεικτικά ανέφεραν: «Τα λάθη που έκαναν οι δράστες και ο κλοιός που στενεύει γύρω τους», «Σοκαρισμένη είναι η κοινή γνώμη από την απίστευτη αγριότητα των δραστών στα Γλυκά Νερά», «Πάγωσε όλη την χώρα η φρικτή δολοφονία», «Οι εικόνες αποτυπώνουν το καλοστημένο σκηνικό ληστείας στη μεζονέτα των Γλυκών Νερών», «Και νέα φωτογραφικά ντοκουμέντα από το εσωτερικό του σπιτιού στα Γλυκά Νερά, βλέπουν το «φως» της δημοσιότητας. Οι φωτογραφίες δείχνουν το σκηνικό που έστησε ο 32χρονος M. που δολοφόνησε τη σύζυγό του Κ., για να αποπροσανατολίσει τις Αρχές», «Φωτογραφικό ντοκουμέντο για το πώς ο Μ. σκηνοθέτησε την υποτιθέμενη ληστεία στο σπίτι των Γλυκών Νερών έρχεται στο φως της δημοσιότητας …».

Σχετικά με την εξέλιξη των ερευνών καταμετρήθηκαν 97 ρεπορτάζ και άρθρα, τα οποία ενδεικτικά ανέφεραν: «Οι αρχές είναι σχεδόν βέβαιες πως ο συζυγοκτόνος να είχε συνεργό», «Παράλληλα, «σαρώνουν» την ευρύτερη περιοχή στα Γλυκά Νερά για τον εντοπισμό υλικού από κάμερες ασφαλείας», «Ένταλμα σύλληψης για ληστείες κατά συρροή εξέδωσε η 11η Τακτική Ανακρίτρια σε βάρος του 36χρονου Γεωργιανού…».

Για τις αντιδράσεις του κοινού για τη γυναικοκτονία γράφτηκαν 33 ρεπορτάζ και άρθρα. «Οι αντιδράσεις στα social media πολλές και όλες εκφράζουν τον αποτροπιασμό τους για τον 33χρονο πιλότο», «Η υπόθεση της άγριας γυναικοκτονίας της 20χρονης Κ. στα Γλυκά Νερά έχει συνταράξει την ελληνική κοινωνία. Μια μικρή μόνο ιδέα της οργής που υπάρχει μπορεί να πάρει κάποιος κάνοντας μια μικρή διαδικτυακή βόλτα στα social media», «Ο λογαριασμός συνέχιζε να είναι διαθέσιμος και μετά από την ομολογία της γυναικοκτονίας που οδήγησε στην προφυλάκισή του, με αποτέλεσμα πολλοί χρήστες να μπαίνουν και να ξεσπούν κατά του συζυγοκτόνου», «Γλυκά Νερά: “Μας σκοτώνουν, καμία λιγότερη” – Συγκέντρωση έξω από την Ευελπίδων», «H τιμωρία του φονιά είναι υπόθεση όλων μας!», «Γυναικοκτονούν τα κορίτσια μας. Δολοφονούν τα κορίτσια μας χωρίς δεύτερη σκέψη».

Σε 47 ρεπορτάζ και άρθρα εντοπίστηκαν δηλώσεις του καθ’ ομολογίαν δράστη πριν και μετά την ομολογία του. Οι δηλώσεις αυτές είτε προήλθαν απευθείας από τον ίδιο είτε μέσω του συνηγόρου του, σύμφωνα με τα δημοσιεύματα. Μεταξύ άλλων γράφτηκαν τα εξής: «Είναι στενοχωρημένος και δεν θέλει η κόρη του να μην έχει το όνομα του. Την αγαπάει πολύ. Είναι καταρρακωμένος», «Υπάρχει άρνηση από τον εντολέα μου, υποστηρίζει ότι δεν ήταν εκ προμελέτης, δεν ήταν προσχεδιασμένο», «Το συγνώμη είναι πολύ μικρή λέξη για αυτό που έχει συμβεί. Εκείνη την ημέρα καταστράφηκε η οικογένειά μας και η ευθύνη είναι δική μου», «ό,τι θέλετε στην αστυνομία, μιλάτε κατευθείαν με αυτούς. Παρερμηνεύονται πολλά πράγματα και εμποδίζουν την έρευνα».

Αναφορές στο οικογενειακό-φιλικό περιβάλλον και την επιμέλεια του παιδιού έγιναν από 84 ρεπορτάζ και άρθρα. Ενδεικτικά ανέφεραν:«Το Μονομελές Πρωτοδικείο συζήτησε χθες για την τύχη του παιδιού μετά την απόφαση της εισαγγελέως ανηλίκων να αφαιρέσει τη γονική μέριμνα από τον πατέρα της…»,«Η μητέρα του δολοφόνου κρατώντας τη μικρή στην αγκαλιά, έφυγε από το σπίτι της οικογένειας το πρωί της Τρίτης, προκειμένου να την παραδώσει στην οικογένεια, « Γλυκά Νερά: Η οικογένεια της Κ. σκέφτεται να κάνει αλλαγές στον τάφο της – Ποιος είναι ο λόγος», «Γλυκά Νερά – Ποιοι θα είναι οι νονοί της μικρής Λ.», Η γιαγιά Σ. δεν ήθελε να μην τους συμπεριλάβει στη βάπτιση της εγγονής τους. Οικογενειακός φίλος, μιλώντας στο κεντρικό δελτίο ειδήσεων του […] είπε: “Αυτό δείχνει μεγαλείο ψυχής και μεγάλη δύναμη, είναι πολύ δύσκολο». Επιπρόσθετα, 67 ρεπορτάζ και άρθρα συμπεριλήφθηκαν στη θεματική κατηγορία συμβίωση και παρελθόν του ζευγαριού με υποκατηγορία αποσπάσματα από το ημερολόγιο του θύματος. Μεταξύ άλλων γράφτηκαν:«είχε σχέση με 16χρονη από την Αλόννησο πριν την Κ.», «υπήρχαν πληροφορίες για την ύπαρξη τρίτου προσώπου στην σχέση τους και το τελευταίο χρονικό διάστημα», «Μια σχέση πάθους, αλληλεξάρτησης, με εντάσεις που έφταναν ακόμη και στη χειροδικία καταγράφεται στις σελίδες του ημερολογίου της άτυχης Κ. που συμπεριλαμβάνεται στη δικογραφία», «Η 20χρονη είχε αποφασίσει να χωρίσει…, πριν αυτός την δολοφονήσει μέσα στο σπίτι τους και μπροστά στα μάτια της κόρης τους», «Στο κρυπτογραφημένο ημερολόγιο του θύματος, περιγράφονται με λεπτομέρειες οι εντάσεις μεταξύ του ζευγαριού», «η τελευταία του επικοινωνία με την Κ. ήταν πριν από δύο μήνες με την νεαρή γυναίκα να ακούγεται εμφανώς προβληματισμένη, χωρίς ωστόσο να του εξομολογείται τι συνέβαινε στο μοιραίο σπίτι».

Αναφορές για την ομολογία, τη σύλληψη και τη ζωή στη φυλακή εντοπίστηκαν σε 117 ρεπορτάζ και άρθρα, στα οποία μεταξύ άλλων γράφτηκαν: «Ψυχρός και ήρεμος παραμένει μέσα στη φυλακή ο συζυγοκτόνος της Κ.…», «ο 33χρονος πιλότος μόλις έχει τελειώσει το τηλεφώνημά του από καρτοτηλέφωνο που βρίσκεται στην ΣΤ’ πτέρυγα των φυλακών Κορυδαλλού και φαίνεται να κατεβάζει το ακουστικό και να επιστρέφει στο κελί του», «Αυτό είναι το κελί που κρατείται ο δολοφόνος της Κ. στον Κορυδαλλό», «Παραπομπή σε δίκη του πιλότου ζητά ο εισαγγελέας με κατηγορίες «φωτιά», «Μάλιστα, στο οπτικό ντοκουμέντο ο 33χρονος φαίνεται «φιλόζωος», που νοιάζεται ακόμη και για τα γατάκια της φυλακής, παρά το γεγονός ότι είχε πνίξει με τα χέρια του τον σκύλο της οικογένειας».

Στις απόψεις των ειδικών για το θέμα και την κοινωνική και εγκληματολογική διάσταση του αναφέρθηκαν 13 ρεπορτάζ και άρθρα, στα οποία καταγράφηκαν τα εξής: «Πολύ γενικά η υπόθεση των Γλυκών Νερών κατατάσσεται στην 1η κατηγορία» και -σύμφωνα με την ίδια- υπήρξε σχεδιασμός της πράξης…», «σε πολλές περιπτώσεις οι δολοφόνοι αρνούνται αρχικώς τις πράξεις τους, αλλά στο τέλος ομολογούν. Εδώ έχουμε να κάνουμε µε έναν άνθρωπο που είχε σχεδιάσει µε τον χειρότερο τρόπο να ξεγελάσει από την πρώτη στιγμή την Αστυνομία και την κοινωνία». Κι αυτό διήρκεσε 40 ημέρες», «Όσον αφορά στην ανθρωποκτονία, τονίζει πως «η ληστεία δεν ξέρουμε ποτέ πώς θα καταλήξει, διότι συμβαίνουν διάφορα περιστατικά την ώρα που οι δράστες μπαίνουν στο σπίτι», «Αποτελεί αδήριτη ανάγκη – εδώ και αρκετά χρόνια – η διαμόρφωση μιας συγκροτημένης αντεγκληματικής πολιτικής στη χώρα μας, με έμφαση στην πολυεπίπεδη πρόληψη της βίας και της θυματοποίησης», «Το πραγματικό καθεστώς ομηρίας, το πολύ κακοποιητικό πλαίσιο ή το λιγότερο κακοποιητικό που είναι πιο υποφερτό και ακόμα πιο δύσκολο να βγεις από αυτό, αφού χειραγωγείται η ψυχή σου -χωρίς να υπάρχουν φυσικά σημάδια».

Στα δημοσιεύματα εντοπίστηκαν και καλές πρακτικές διαχείρισης του θέματος, το οποίο αναμφίβολα έχει και πολύ σοβαρές κοινωνικές προεκτάσεις. Οι αναγνώστες πληροφορήθηκαν για την εγκληματολογική και κοινωνική διάσταση του θέματος, τον τρόπο διάπραξης του εγκλήματος, το προφίλ του καθ’ ομολογίαν δράστη και του θύματος, αλλά και τις κοινωνικές του προεκτάσεις μέσω των αναλύσεων των ειδικών επί του θέματος (εγκληματολόγων, νομικών, ειδικών ψυχικής υγείας κ.ά.). Πιο συγκεκριμένα, 12 ακαδημαϊκοί και γνώστες του θέματος τοποθετήθηκαν για το έγκλημα στα Γλυκά Νερά, τόσο πριν όσο και μετά την αποκάλυψη του πραγματικού δράστη. Η άποψη των ειδικών επί του θέματος προσδίδει μια ακαδημαϊκή τεκμηριωμένη άποψη, η οποία συνδέει την επικαιρότητα με την κοινωνιολογική προσέγγιση των προβλημάτων. Παράλληλα, έγινε αναφορά στον όρο «γυναικοκτονία», ο οποίος δεν υφίσταται ως όρος στον Ποινικό Κώδικα, αλλά έχει εδραιωθεί εδώ και πολλές δεκαετίες μεθοδολογικά. Όπως προαναφέρθηκε, η εν λόγω έννοια υιοθετήθηκε από τα Μέσα πρόσφατα και συνεχίζει να χρησιμοποιείται ως νεολογισμός, με σημαντικό όμως περιεχόμενο.

Σε ό,τι αφορά τον τρόπο προβολής του εγκλήματος φαίνεται ότι κυριάρχησαν τα δημοσιεύματα στα οποία η κοινή γνώμη φάνηκε σοκαρισμένη, εξαιτίας του προφίλ του δράστη, το οποίο παρέπεμπε σε αυτό ενός ευυπόληπτου πολίτη. Ειδικότερα αναφέρθηκε: «Μετά την ομολογία του πιλότου που «πάγωσε» το πανελλήνιο», «Τέτοια σκηνοθεσία; Τι να πω;», «Στο βίντεο ντοκουμέντο βλέπουμε την Κ. χαμογελαστή στην εξοχή παρέα με τον σκύλο…», «Φαίνονταν πολύ ερωτευμένοι. Ήταν συνέχεια μαζί», «Ήταν ένα παιδί που ζούσε μία ζωή παραμυθένια. Την βλέπαμε μαζί με τον σύζυγό της, να περνούν όμορφες στιγμές στο νησί και όλοι αισθανόμασταν τη χαρά τους. Καμαρώναμε που τους βλέπαμε να έχουν μία τόσο ευτυχισμένη ζωή…», «Η νεαρή γυναίκα περπατάει χαλαρή με τον σκύλο δίπλα της, ενώ ο Μ. κρατά στην αγκαλιά του την μικρή», «ήταν πάντα λίγο απόμακρος και συνεσταλμένος. Ευγενικός, αλλά και κλειστός χαρακτήρας. Ήταν άρτιος πιλότος, αλλά και λίγο νάρκισσος. Κάτι που είναι και κάπως φυσιολογικό, όταν είσαι πιλότος σε τόσο μικρή ηλικία», «παραμυθένιο» γάμο», «Ο πετυχημένος άσπρος, τα έχω όλα όπως εγώ θέλω άντρας. Δεν είχε ψυχολογικά, ήθελε να έχει την επιρροή, τον έλεγχο στη γυναίκα του και όταν σταμάτησε να την έχει, τη σκότωσε».

Ο Κώδικας Δεοντολογίας ειδησεογραφικών – δημοσιογραφικών – πολιτικών εκπομπών (ΠΔ 77/2003, ΦΕΚ Α 75/28-3-2003)[11] στο άρθρο 11 παρ. 6 αναφέρεται ρητά ότι δεν θα πρέπει να έρχονται στο φως της δημοσιότητας έγγραφα ή άλλα στοιχεία που έχουν παραδοθεί ή κατέχουν οι αρμόδιες αρχές κατά το στάδιο της προανάκρισης και γενικότερα της προδικασίας. Σε ό,τι αφορά την ποσοτική ανάλυση τα περισσότερα ρεπορτάζ και άρθρα αφορούσαν την ομολογία, τη σύλληψη και την καθημερινότητα του δράστη στη φυλακή, καθώς και την εξέλιξη της έρευνας από την τέλεση του εγκλήματος έως και την ομολογία του δράστη. Αντίστοιχα, κατ’ αναλογία με το σύνολο των δημοσιευμάτων που αξιοποιήθηκαν αυξημένος είναι και ο αριθμός των ρεπορτάζ και άρθρων που γράφτηκαν για το οικογενειακό – φιλικό περιβάλλον και την επιμέλεια του παιδιού, καθώς και για το παρελθόν και τη συμβίωση του ζευγαριού. Μάλιστα, αυτά αυξήθηκαν έπειτα από την ομολογία του δράστη. Πριν την αποκάλυψη του δράστη, όταν το έγκλημα είχε χαρακτηριστεί ως ανθρωποκτονία στα δημοσιεύματα γίνονταν παράθεση των γεγονότων που συνέβαιναν.

Συμπεράσματα και κατευθυντήριες γραμμές προβολής κοινωνικών γεγονότων

Οι υποθέσεις ανθρωποκτονιών προβάλλονται αρκετά τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Ωστόσο, υποθέσεις στις οποίες τα εμπλεκόμενα άτομα είχαν συντροφική ή συζυγική σχέση, υπήρχαν στοιχεία έντονης βίας ή το έγκλημα χαρακτηρίστηκε ως ειδεχθές προβάλλονται και καλύπτονται περισσότερο συγκριτικά με άλλες. Τα Μέσα μπορούν να επηρεάσουν τις απόψεις της κοινής γνώμης, σε υποθέσεις που εμπεριέχουν το στοιχείο της βίας. Επίσης, σε πολύκροτες υποθέσεις που έχουν συνταράξει την κοινή γνώμη τα μίντια μπορούν να ασκήσουν κοινωνική πίεση και να επαναφέρουν στον δημόσιο διάλογο θέματα όπως η αυστηροποίηση των ποινών, η έννοια του «σωφρονισμού» στις φυλακές, η επανένταξη αποφυλακισμένων κλπ., μέσω του τρόπου και της συχνότητας προβολής της υπόθεσης. Για παράδειγμα σε εγκλήματα με στοιχεία έντονης βίας και αγριότητας η κοινή γνώμη επιθυμεί την επιβολή της αυστηρότερης προβλεπόμενης ποινής για την τιμωρία του δράστη. Αν όντως επιβληθεί μια αυστηρή ποινή στο δράστη η κοινή γνώμη θα κατευναστεί, αισθανόμενη ασφάλεια. Σύμφωνα με τα ευρήματα των υφισταμένων ερευνών υποθέσεις ανθρωποκτονιών μεταξύ συντρόφων που υπήρχε ενδοοικογενειακή βία απασχολούν συχνά τον έντυπο Τύπο. Παρόλα αυτά, η κάθε υπόθεση αντιμετωπίζεται ως μεμονωμένο γεγονός και όχι ως μέρος ενός ευρύτερου κοινωνικού προβλήματος που χρήζει επίλυσης.

Από τα ευρήματα της έρευνας προέκυψε ότι οι δηλώσεις του καθ’ ομολογίαν δράστη στα ΜΜΕ τόσο πριν όσο και μετά την ομολογία του συνέβαλαν στη διατήρηση του προφίλ που ήθελε ο ίδιος να προβάλλει. Παράλληλα, η προβολή φωτογραφικού υλικού του από τον χώρο της φυλακής με στιγμές που φροντίζει ζώα και δημοσιεύματα που ασχολούνται με την καθημερινότητα του εντός της φυλακής («Φίλοι» στη φυλακή ο πιλότος από τα Γλυκά Νερά και ο ιερέας που έριξε βιτριόλι – «Τον εμπιστεύονται και του ζητούν να τους εξομολογήσει», «Το βιβλίο που ζήτησε ο 32χρονος από τον αδερφό του που τον επισκέφτηκε», «εργάζεται στην καντίνα της φυλακής…», «…είναι ήρεμος, φροντίζει κάτι ζωάκια που έχουμε εδώ μέσα, έχει αρκετές γάτες ο Κορυδαλλός…», «δείχνει μία «αλληλεγγύη» προς τους συγκρατούμενούς του στη φυλακή», Όπως συμπλήρωσε «βοηθάει τους συναδέλφους εδώ μέσα, μία χαρά. Κάποιος κρατούμενος που μπορεί να μην έχει μία τηλεκάρτα, να του δώσει φαγητό ή ό,τι μπορεί να βοηθήσει», «Βιβλία νομικής διαβάζει στη φυλακή) ενισχύουν το προφίλ που ο ίδιος έχει επιλέξει να προβάλλει προς τα έξω. Η εγκληματολογική και κοινωνικοψυχολογική ανάλυση του εγκλήματος και του προφίλ του δράστη προσέδωσε στο προβαλλόμενο γεγονός μια επιστημονική και τεκμηριωμένη εικόνα, φωτίζοντας περισσότερες πτυχές της υπόθεσης. Επιπρόσθετα, η συνεργασία κοινωνικών επιστημόνων και δημοσιογράφων φωτίζει τις εγκληματολογικές, κοινωνικές και ψυχολογικές πτυχές και συνισταμένες του προβαλλόμενου γεγονότος, το οποίο μπορεί να σχετίζεται με τις εκάστοτε κοινωνικοοικονομικές συνθήκες και μεταβολές. Η διεπιστημονικότητα διαδραματίζει σημαντικό ρόλο, καθώς όπως αποδείχθηκε από την έρευνα που πραγματοποιήθηκε, η συνεργασία δημοσιογράφων και κοινωνικών επιστημόνων προσφέρει πιο σφαιρική οπτική στο υπό διερεύνηση θέμα και παράλληλα δίνει την ευκαιρία στη διατύπωση σημαντικών απόψεων επί καίριων, κοινωνικών ζητούμενων.

Επομένως, καταλήγουμε στο συμπέρασμα, με βάση τα δεδομένα που προέκυψαν από τη βιβλιοανασκοπική και εμπειρική έρευνα στα ρεπορτάζ και τα άρθρα, ότι για την προβολή γεγονότων που σχετίζονται με κοινωνικά προβλήματα θα πρέπει να υφίστανται ορισμένες κατευθυντήριες γραμμές, που θα καθοδηγούν τους δημοσιογράφους σχετικά με το πώς πρέπει να διαχειρίζονται και να παρουσιάζουν επίκαιρα γεγονότα με κοινωνικές συνιστώσες, όπως στην προκειμένη περίπτωση η υπόθεση των Γλυκών Νερών. Αδιαμφισβήτητα, τα τελευταία χρόνια έχουν πραγματοποιηθεί αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζονται δημοσιογραφικά τα κοινωνικά θέματα, καθώς οι κοινωνικές εξελίξεις είναι ραγδαίες. Η σύγχρονη τάση της δημοσιογραφίας να αναδεικνύει κοινωνικού περιεχομένου και προβληματισμού θέματα έχει θέσει υπό νέες βάσεις τη δημοσιογραφική έρευνα.

[1] https://e-keme.gr/category/working-groups/crime-%ce%bcedia-lab/

[2] https://www.amna.gr/en/article/562868/Husband-of-slain-young-wife-in-Glyka-Nera-to-testify-before-prosecutor-on-Tuesday

[3] Taylor, C., and Sorenson, S., (2002). The nature of newspaper coverage of homicide. Injury Prevention 8(2):121–127. Doi: 10.1136/ip.8.2.121

[4] Sorenson, S., Manz, P., Berk, R., (1998). News Media Coverage and the Epidimiology of Homicide. American Journal of Public Health 88(10). Διαθέσιμο στο: https://ajph.aphapublications.org/doi/pdfplus/10.2105/AJPH.88.10.1510 (Πρόσβαση στις 23/1/2022).

[5] Dorfman, L., Woodruff, K., Chavez, V (1997). Youth and violence on local television news in California. American Journal of Public Health 87(8):1311–16. Doi: 10.2105/ajph.87.8.1311

[6] Τσίγκανου, Ι. (2021). «Κοινωνικές αναπαραστάσεις, πεποιθήσεις και στερεότυπα για την ενδοοικογενειακή βία κατά των γυναικών στην Ελλάδα». Αθήνα: ΕΚΚΕ.Διαθέσιμη στο:https://www.kethi.gr/sites/default/files/attached_file/file/2021-12/%CE%9A%CE%BF%CE%B9%CE%BD%CF%89%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AD%CF%82%20%CE%91%CE%BD%CE%B1%CF%80%CE%B1%CF%81%CE%B1%CF%83%CF%84%CE%AC%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%82%20%CE%A0%CE%B5%CF%80%CE%BF%CE%B9%CE%B8%CE%AE%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%82%20%CE%BA%CE%B1%CE%B9%20%CE%A3%CF%84%CE%B5%CF%81%CE%B5%CF%8C%CF%84%CF%85%CF%80%CE%B1%20%CE%B3%CE%B9%CE%B1%20%CF%84%CE%B7%CE%BD%20E%CE%BD%CE%B4%CE%BF-%CE%BF%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CE%B3%CE%B5%CE%BD%CE%B5%CE%B9%CE%B1%CE%BA%CE%AE%20%CE%92%CE%AF%CE%B1%20%CE%BA%CE%B1%CF%84%CE%AC%20%CF%84%CF%89%CE%BD%20%CE%93%CF%85%CE%BD%CE%B1%CE%B9%CE%BA%CF%8E%CE%BD%20%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD%20%CE%95%CE%BB%CE%BB%CE%AC%CE%B4%CE%B1.pdf

[7]^,8 Μιχαλακέλη, Α. (2020). Η γυναικοκτονία στο δημόσιο λόγο και τη δημόσια σφαίρα. Στο Γυναικοτκονίες: διαπιστώσεις, ερωτήματα και ερωτηματικά (επιμ. Πετράκη, Γ.) Αθήνα: Gutenberg

[9]^,10 Μιχαλακέλη, Α. (2020). Η γυναικοκτονία στο δημόσιο λόγο και τη δημόσια σφαίρα. Στο Γυναικοτκονίες: διαπιστώσεις, ερωτήματα και ερωτηματικά (επιμ. Πετράκη, Γ.) Αθήνα: Gutenberg

[11] Κώδικας Δεοντολογίας Ειδησεογραφικών – δημοσιογραφικών – πολιτικών εκπομπών (ΠΔ 77/2003, ΦΕΚ Α 75/28-3-2003).

Bio
Latest Posts

Αγγελική Καρδαρά

Η Αγγελική Καρδαρά είναι Εισηγήτρια-Συγγραφέας και Εκπαιδεύτρια στο Πρόγραμμα Συμπληρωματικής εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης (E-Learning) του Κέντρου Επιμόρφωσης και Δια Βίου Μάθησης (Κ.Ε.ΔΙ.ΒΙ.Μ.) του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Είναι Διδάκτωρ του Τμήματος Επικοινωνίας & ΜΜΕ του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Φιλόλογος (με εξειδίκευση στη μεσαιωνική και νεοελληνική φιλολογία) και Τακτική Επιστημονική Συνεργάτιδα Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος (ΚΕ.Μ.Ε.). Το θέμα της διδακτορικής διατριβής της, με Επιβλέποντα τον Καθηγητή Γιάννη Πανούση, αφορά τον ιδιαίτερο γλωσσικό κώδικα επικοινωνίας του έγκλειστου πληθυσμού. Από τον Φεβρουάριο του 2020 ανέλαβε και Επιστημονικά Υπεύθυνη του Crime & Media Lab του Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος που αποτελεί Ομάδα Εργασίας για το Έγκλημα και την Απεικόνισή του στα ΜΜΕ. Έχει επάρκεια και άδεια διδασκαλίας τριών ξένων γλωσσών (αγγλικών, γαλλικών, ισπανικών). Εργάζεται στον συναρπαστικό χώρο της εκπαίδευσης, δίνει διαλέξεις και οργανώνει μαθήματα σεμιναριακού τύπου στο αντικείμενο εξειδίκευσής της «Έγκλημα & Media». Επίσης, είναι Επιστημονικά Υπεύθυνη ερευνών εγκληματολογικού, κοινωνικού και μιντιακού ενδιαφέροντος, αρθρογραφεί και συγγράφει. Έχει συγγράψει τα βιβλία: Τρομοκρατία και ΜΜΕ (εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα), Όταν η ψυχή μιλάει (εκδόσεις Υδρόγειος), Φυλακή και Γλώσσα (εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα), Εγχειρίδιο Εγκληματολογίας για τον Αστυνομικό και Δικαστικό Συντάκτη (εκδόσεις Παπαζήση), Σκιαγράφηση του ψυχολογικού προφίλ των εγκληματιών που απασχόλησαν τα ελληνικά ΜΜΕ (1993-2018): Criminal Profiling and Media (εκδόσεις Παπαζήση). Οι «Νέοι Παγιδευμένοι στα Παιχνίδια της Βίας: Εγκλήματα με Δράστες και Θύματα Νέους» είναι το έκτο βιβλίο της και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαζήση.